بئنڪاڪ
مشرق ۽ مغرب جي سنگم جي هن سر زمين تي اسان جو اچڻ بلڪل غير متوقع طور ٿيو آهي ڇو ته ايئر سروس وارن جي ڦڏي سبب اسان کي J.A.L ۾ ڳوٺ اچڻو پيو جيڪو پنهنجي دستوري پرواز موجب بئنڪاڪ مان گذرڻو هو.
36 ڪلاڪن جي مختصر قيام ۾ اسان گهڻي کان گهڻو گهمڻ جي ڪوشس ڪئي ۽ هي تاريخي ملڪ جيڪو هلندڙ صديءَ جي آخر ۾ پنهنجي نون مالڪن ۽ آقائن جي سپرد ٿيڻو آهي جنهن لاءِ اڳواٽ ئي انگريزن ۽ چينين جا معاهدا ٿي چڪا آهن.
جديد ۽ قديم تهذيبن جي هن خوبصورت امتزاج ۾ هڪ طرف سپر مارڪيٽس، فلڪبوس عمارتون، هوشربا نائيٽ ڪلبون، مساج پارلر (Massage Parlour) موجود آهن ته ٻئي طرف گپ ۽ گندگي، سوڙهيون گهٽيون، پراڻا گهر آهن جن جي درن تي ڦاٽل ۽ خسته ڳوڻين جا پردا لٽڪيل ڏٺاسين.
هتي جي ماڻهن جو لباس اڪثر ڪري گهرن تيز رنگن واريون لونگيون آهن، جيڪي گوڏ وانگر بدن تي ويڙهين ٿا. هتي جي خاص قابل ذڪر شيءِ، هتي جا جڙاء دار گنبذ ۽ نوڪدار اڏاوت واريون عمارتون آهن، هي خوبصورت شهر مينام نديءَ جي ٻنهي پاسي وسيل آهي. هونئن ڪجهه ٻيون به نديون ۽ نهرون شهر مان گذرن ٿيون. اسان ٻيڙي تي چڙهي ڪجهه حصو شهر گهمي ورتو هتي ترندڙ ٻيڙين تي بازار لڳي ٿي جيئن پاڻ وٽ جمع بازار سڄي ننڍي ڀاڄين ۽ هوٽلن ۽ ٻين وکرن جي ٻيڙين سان ڍڪجي ويندي آهي. جن جا گهر درياء جي ڪناري تي آهن تن کي سودو سلف ٻيڙيءَ وارو در تي ئي پهچايو وڃي.
هتي جا مندر فن عمارت سازيءَ جو نادر نمونو آهن، جيڪي سياحن جو توجهه ڇڪائين ٿا. مقامي آبادي ۾ گهڻي ڀاڱي ٻڌ ڌرم جا پوئلڳ آهن، هندو چيني به گهڻا آهن پر قدبت ۽ لباس ۾ سڀ هڪجهڙا، قد جا پورا پُنا رنگ گندمي مگر صاحب، جسم صحتمند ۽ مزاج جا خوشگوا ر۽ حالات جي اعتبار کان فارغ البال پيا لڳن.
هتي ٻنين ۾ زالون ۽ مرد ڪم ڪن ٿا. اس کان بچڻ لاءِ وڏا ڪکن جا ٽوپا مٿي تي پيا ٿن. نائجيريا وانگر هتي جون زالون به ٻارن کي پٺيءَ سنا ٻڌن پر فرق رڳو اهو آهي جو نائجيريا ۾ زالون ٻارن کي ڪپڙي سان پٺيءَ سان ٻن پر هتي هڪ ٽوڪري ۾ ٻار ويهاري اها ٽوڪري پٺن سان ٻڌيو وتن.
گاڏين کي ڇڪڻ لاءِ ڍڳن کان علاوه مينهيون ۽ پاڏا به ڪم آڻين رستن تي مٿو ڪوڙيل گيڙو يا پيلي رنگ جي چادر ۾ لپيٽيل ٻڌ سنياسي ڏسجن ٿا.
هتي جي مندرن جي سجاوٽ ۽ اڏاوت ۽ ان ۾ سون ۽ جواهرات جي ورکا هتي جي ماڻهن جي گوتم ٻڌ سان والهانه عقيدت جو ثبوت آهي. مندرن ۾ گوتم ٻڌ جي مورتي سنگ مرمر، نيلم جي پٿر، آج، چاندي يا سون سان ٺهيل رکيل آهي. هڪ وڏي مندر ۾ ته 150 فوٽ ڊگهي ۽ 40 فوٽ ويڪري سون جي ٺهيل مورتي ليٽيل ڏيکاري وئي آهي. ان ۾ مهاتما ٻڌ نظر اچي ٿو جنهن ڪيتري وقت کان کاڌو ۽ پاڻي واپرائڻ ترڪ ڪري ڇڏيو آهي. سندس پيٽ پٺيءَ سان لڳل آهي ۽ هڏيون ۽ پاسراٽيون چٽيون پيون ڏسجن پر سندس چهري تي آسودگي ۽ متانت ان جي بزرگي ۽ برتري ظاهر ڪري رهي آهي. انسان ذات جي هن خيرخواهه نيڪ منش جا اهي متا مون کي ياد اچڻ لڳا آهن جن ۾ هو فرمائي ٿو ته:
”من جون سڌون اربيون ته پوءِ موت جو ڪو به ڊپ نه آهي.“
هتي جي راجا جو نالو مهاراج ڌراج ڀومي تيج رام آهي. ۽ راڻيءَ جو نالو مهاماتنئيه سري ڪيرتي آهي. هتي جي قديم رهاڪن جا نالا گهڻو ڪري هندي ۽ سنسڪرت زبانن مان ورتل آهن.
برونائي جي حڪمراني جي محلات وانگر هتي جي حڪمران جو محل به ڏسڻ وٽان آهن. لڳ ڀڳ هڪ چورس ڪلو ميٽر جيتري ايراضيءَ ۾ ڦهليل هي محل سمورين دنيوي آسائشين، رعنائين ۽ رنگين سان مرضع ۽ سجايل آهي. محلات جي چوڌاري ندي وهي ٿي جتي مهاراجا جي خاص سواريءَ جي ٻيڙي ٻڌل آهي جيڪا هڪ خاص لباس پهريل يڪا ڏيڍ سو 150 ملاح هلائين ٿا. ٻيڙي تي طرحين طرحين جا گل ٻوٽا ۽ پکي اُڪريل آهن. نديءَ تي ونهجڻ لاءِ خاص قسم جا گهاٽ سنگ مر مر جي پٿر جا جوڙيل اهن، جيڪي اتي جي ماڻهن جي چوڻ موجب فقط شرفا ۽ انهن جي بيگمات جي تصرف ۾ اچن ٿا. ساڳيءَ طرح جپان ۾ به ڪميونٽي باٿ آهن پر اتي اميري غريبي جو فرق ڪونهي سڄي پاڙي جا مرد عورتون ۽ ٻار ان ۾ هر وقت ونهنجي سگهن ٿا.
شاهي محل جي ٻاهران هڪ عاليشان باغ آهي، جنهن ۾ طرح طرح جا گل ٻوٽا نهايت نفاست سان پوکيل آهن. محل کان ٿورو اڳتي هلبو ته هڪ وڏو وسيع عريض ميدان ڏسڻ ۾ ايندو جنهن جي ٻنهي پاسن کان ڪاليج ۽ يونيورسٽيون آهن ۽ اڃا ٿورو اڳتي هلبو ته هتي نيشنل ميوزم ايندو. هي عجائب گهر پهرين شاهي محل جو هڪ حصو هو پر لڳ ڀڳ اڌ صدي کن اڳ ان وقت جي مهاراجا ان کي قومي ميوزم لاءِ وقف ڪري ڇڏيو جنهن ۾ پراڻي زماني جا هٿيار، لباس، ۽ زرهون رکيل آهن ۽ ڪجهه مورتيون ۽ ڪتاب، تصويرون نهايت نفيس شيشي جي ڪٻٽن ۾ محفوظ رکيل آهن.
پاڻيءَ جي فراوانيءَ سبب هتي چانورن جي پوک گهڻي ٿئي ٿي. مڇي ۽ چانور هتي جي ماڻهن جي مرغوب غذا آهي ۽ غريب غربي کي سولائيءَ سان مهيا به ٿي سگهي ٿي، جيئن بنگلاديش ۾. ڪمند ۽ ناريل رٻڙ ۽ ساڳوان جو ڪاٺ ٻاهر برآمد ڪري گهڻو غير ملڪي ناڻو ڪمائين ٿا.
دنيا جو اهو ڪهڙو ملڪ آهي جنهن جو باشندو بئنڪاڪ ۾ نه لڀندو. پاڪستاني ۽ انڊين ته هتي تمام گهڻا آهن ۽ واپار هوٽل ۽ درزڪي ڪم ۾ ماهر آهن. نووارد هتي جي حسن ۽ خوبصورتيءَ کي ڪنهن به طرح نظرانداز نٿو ڪري سگهجي.
ٻيڙيءَ ۾ گهمندي منهنجي ڀر سان ويٺل انڊين فيملي مان هڪ کي چيم ته سنڌ مان آيل آهيون ته يڪدم سعيدآباد جي پير جهنڊي جي پير فضل حق شاهه راشدي لاءِ سلام ڏنائين.
گهڻا سال اڳ اسان نائجيريا ۾ فلم (Panic in Bangkok) (بئنڪاڪ ۾ وڳوڙ) ڏٺي هئي ۽ اڄ وري اسان بئنڪاڪ جو حقيقي مشاهدو ڪيو ۽ بئنڪاڪ ۾ زندگيءَ جي گهما گهمي ۽ سڪون اسان کي ڏاڍو متاثر ڪيو.
هتي اسان کي ڪجهه سنڌي هندن جون هوٽلون ۽ درزيءَ ۽ پنساريءَ جا دوڪان به ڏسڻ ۾ آيا.
هتي اسان سلڪ جو ڪپڙو ۽ ٿورو گهڻو ٻيو سامان خريد ڪيو. هتي هاڻ دل چاهيو پئي ته ڪجهه ڏينهن وڌيڪ ٽڪجي مون کي سهگل جي ڳايل غزل جي هيءَ مصرع ياد آئي ته:
’’لائی حیات آئی قضا، لے چلی چلے،
اپنی خوشی سے آئے، نہ اپنی خوشی چلے۔‘‘
اسان جي واڳ پرائي وس هئي. عيد ته الاجي ڪٿي رستي ۾ ختم ٿي وئي هوندي ٻئي ڏينهن رات جو اسان هوٽل مان ايئرپورٽ پهتاسين جتان J.A.L. جي جهاز اسان کي پنهنجي منزل مقصود تي پهچايو ۽ ”کفر ٹوٹا خدا خدا کر کے“.
ڪراچي ايئرپورٽ تي لٿاسين ته ڪير به ڪو نه مليو ڇو ته سڀ انتظار ڪري حيدرآباد موٽي ويا هوندا ۽ اسان ٽيڪسي ڪري حيدرآباد آياسين. انهن کي ڪهڙي خبر ته جڏهن منهنجا دوست ۽ عزيز ڪراچي ايئرپورٽ تي اسان جو انتظار ڪري رهيا هئا ته اسان استنبول جي هڪ وڏي هوٽل ۾ رهيا پيا هئاسين ۽ اتي هوٽل جي عملي سان سير ڪرڻ لاءِ مشورو ڪري رهيا هئاسين جن کي اسان جي انگريزي مڙئي پوري سوري پئي سمجهه ۾ آئي ۽ اسان لاءِ به سندن ترڪي ٻولي ڄڻ دٻي ۾ ٺڪريون.
”زبانِ يار من ترڪي،
و من ترکي نمي دانم.“
مون وٽ اسان جي پاڙيسري ڊاڪٽر يعقوب مغل (ڊائريڪٽر انسٽيٽيوٽ آف پاڪستان اسٽڊيز سنڌ يونيورسٽي) جي ترڪي انگريزي ڊڪشنري به هئي پر جيئن ته اسان هتي بنا پروگرام جي اوچتو اچي وارد ٿياسين تنهن ڪري اها مون وٽ في الوقت هٿيڪي ڪا نه هئي.
ارومي جا شب و روز فيبروري 1979ع
پاڪستان مان واپسيءَ تي قاهره ۾ هڪڙي رات ٽڪي ايجپٽ ايئرويز جي جهاز ۾ لئگاس پتهاسين.
هن ڀيري منهنجو تقررر ارومي جنرل اسپتال ۾ ٿيو اهي. مون کي ته هي شهر ائين پيو محسوس ٿئي جيئن ڪا نئين تعمير ٿيل هائوسنگ سوسائٽي، ڇو ته هن ۾ سڀ گهر نوان اڏيل ۽ هڪ جهڙا پيا لڳن جيئن حيدرآباد جي وحدت ڪالوني يا هيرآباد، پوري پلاننگ ۽ منصوبه بنديءَ سان هي شهر ٺاهيو اٿن. جنهن ۾ گهر وڏا ۽ وڇوٽيءَ تي، هوٽلون بازار ۽ ديول شهر جي هڪ طرف ۽ اسپتال اسڪول ۽ آفيسون شهرن جي ٻئي طرف ۽ باغ پارڪ ٽئي طرف. ٽريفڪ هتي گهڻي ڪا نه ٿي ڏسجي.
رستن ۽ روڊن تي سهڻا سهڻا سايه دار وڻ آهن. اسپتال جي اندر ئي اسان جو گهر آهي.
هتي جا ڪافي هائوس ۽ ڪول ڪارنر سهڻا ۽ صاف سٿرا آهن هتي ميوو ۽ کير سٺو ملي ٿو. اڃا اسان جي هتي ڪنهن سان گهڻي دوستي ڪا نه ٿي آهي. سواءِ اسپتال جي ڊاڪٽرن جن سان روزانه شام جو گپ شپ ٿيندي آهي.
هتي جي موسم بينڊل اسٽيٽ جي ٻين شهرن جي ابتڙ تمام ٿڌي آهي، رات جو ته هيڪاري سيءُ وڌيو وڃي ۽ بغير اوڇڻ جي سمهي ڪو نه سگهبو آهي. ماحول ۾ ڪافي رنگيني ۽ چهل پهل آهي، جو هتي جنرل اليڪشن جون تياريون ٿي رهيون آهن. هن شهر جي ٻي خصوصيت اها آهي جو شهر 24 ڪلاڪ کليل رهي ٿو.
هتي اٺ مهينا مس رهياسين ته منهنجو تبادلو اسابا Asaba جنرل اسپتال ۾ بحيثيت انچارج جي ٿيو. هيءَ اسپتال ارومي جي مقابلي ۾ وڏي ۽ وڌيڪ مشغول آهي. ان ڪري اتي ڊاڪٽر ۽ ٻيو طبي عملو زياده آهي.
اگرچه هتي اسان تمام ٿورو وقت رهياسين پر وڃڻ وقت هن ننڍي شهر جي ڪائونسل آف ايلڊرز (معززين جي مجلس) اسان جي جيڪا مهماني ڪئي تنهن کي اسان پنهنجي لاءِ وڏو اعزاز ۽ قدرداني سمجهون ٿا. هتي جي بزرگن اسان کي الودائي پارٽيءَ ۾ جيڪي هار پارايا تن ۾ گلن سان گڏ الاچي، لونگ ۽ ٻيون اهڙيون سُرهيون شيون به ٽاڪيل هيون.