جهنگلي جانور:
جيئن مون اڳين خطن ۾ لکيو آهي ته هتي بارش تمام گهڻي ٿيئ ٿي تنهنڪري ٻيلا، جهنگلات ۽ چراگاهه هتي گهڻا آهن، جيڪي بيشمار جهنگلي جانورن جو آماجگاهه آهن، گهڻو زمانو ته نائجيريا جي پرڏيهي ناڻي ڪمائڻ جو وڏو ذريعو اهو ئي هو جو اهي هتي جا جانور خاص طور ڀولڙا باندر ۽ بنمانس برآمد ڪندا هئا.
آفريڪا جي جهنگلن جو تصور ئي ڀيانڪ ۽ لڱ ڪانڊاريندڙ آهي. ڪيترن ڊائجسٽن پنهنجي فرضي ڪهاڻين ۾ هتي جي انسانن کي وڌيڪ وحشي، سفاڪ ۽ خوفناڪ ڏيکاريو آهي. دراصل ائين به نه آهي. اهي يا ته پراڻيون ڏند ڪٿائون آهن يا انهن حالتن ۾ درجي بدرجي تبديلي ۽ سڌارو اچي رهيو آهي.
ستن مهينن جي لاڳيتي بارش هتي موسم کي به معتدل قابل برداشت بلڪ خوشگوار بنائي ڇڏيو آهي. تنهنڪري موسم بابت به آفريڪا جو توصر هاڻ اهو نه آهي جهنگلن ۾ گاهن ۽ ٻوڙن ۾ زهريلا ڊگها ڊگها نانگ بلائون ۽ ازدها جن لاءِ شاه لطيف فرمائي ٿو ته:
”وڏا وڻ وڻڪار جا، جت نانگ سُڄڻ نيلا،
اتي عبداللطيف چئي ڪيا هيڪلن حيلا،
جت ڪڙم نه قبيلا، ات رسج رهبر راهه ۾.“
اهڙا نانگ هاڻي هتي نظر ڪو نه ٿا اچن. شايد نانگن جي بزرگن ۽ ريسرچ اسڪالرن به محسوس ڪري ورتو ته پيٽرول نڪرڻ کان پوءِ هتي جي جهنگلن ۾ هاڻ اسان جو نام و نشان به نه رهندو تنهنڪري عافيت انهيءَ ۾ آهي ته هتان جلد از جلد ڪوچ ڪجي.
جيئن سنڌ ۾ عمرڪوٽ جي پاسي جوڳي ڪنن ۾ وڏا والا وجهي پيلا جبا پائي نانگ بگريءَ ۾ وجهي ۽ مرلي وڄائي در در تي سئن هڻندا وتندا آهن پر هتي جا جوڳي واقعي وڏا جوڳ پچائين ٿا. هتي جي جهنگلن ۾ جتي ڪو به رستو پيچرو ڪونهي ڏينهن جو به رات لڳي پئي آهي اتي به جوڳي پنهنجي ڌُن ۾ مست جهنگلن ۾ رمندا وتن ٿا. ٻيا ڪي جوڳي يا ڪي اهڙا ماڻهو جيڪي رهمانيت يا ترڪ دنيا ۾ اعتقاد رکندڙ به جهنگلن ۾ پيا وقت ڪاٽين. پر مونکي حيرت انهن ماڻهن تي آهي جيڪي ڪٿان ڪٿان ڪهي هتي جي جهنگلن مان جڙيون ٻوٽيون اچي ڳوليندا آهن.
اسان جي اسپتال ۾ هڪ ڀيرو نيپال جو هڪ اهڙو ماڻهو داخل ٿيو جيڪو هتي جي جهنگلن مان جڙيون ٻوٽيون ڳولڻ آيو هو. ساڻس گفتگو سان معوم ٿيو ته هو چڱو خاصو سُڄاڻ حڪيم هو.
تنهن کان علاوه ٻهرين ملڪن خاص طور يورپ فرانس ۽ آمريڪا جا فلم يونٽ هتي جي جهنگلن ۾ فلم بندي ڪرڻ لاءِ به ايندا آهن ته اهڙي وقت ۾ هتي جهنگلن ۾ منگل مچي ويندا آهن.
بارشون وسيون ته نانگ جهنگلن مان نڪري شهرن ۽ ڳوٺن قصبن جو به رخ ڪن. وڏا وڏا ازدها به ڪڏهن ڪڏهن زيارت ڪرائيندا آهن هڪ دفعي اسان جڏهن اسابا (Asaba) ۾ هئاسين ته اسان جي گهر ۾ هڪ وڏو نانگ وڻ تان چڙهي ۽ پوءِ دريءَ مان ٽپي اندر لنگهي آيو. نانگ جا ڪکيل اسپتال ۾ ڪيترا ڀيرا مون وٽ کڄي آيا مگر اهي علاج بعد بچي ويا. ڪيترا ته رڳو خوف ۽ هراس جا ماريل هوندا آهن. چوندا آهن ته ”سانپ نه ماري پر سانپ جو سيراپ ماري.“
هتي ڪارا چمڪدار ڪوبرا ۽ آفريڪن اسپٽنگ ڪوبرا ٿين ٿا جيڪي اکين ۾ زهر اڇلائيندا آهن. مگر حقيقت ۾ اهو زهر ڪو ايڏو مهلڪ يا خطرناڪ نه اهي. جيڪڏهن فوراً صاف پاڻيءَ سان ڌوئي ڇڏجي ته سُور ۽ خارش به آهستي آهستي لهي ويندي آهي، البت اهڙي مريض کي ڊپ ۽ بي چيني ڏاڍي هوندي آهي ته متان هميشه لاءِ انڌو نه ٿي پوان ۽ ڪيترا مقامي پرائيويٽ ويج اهڙن مريضن کي سونن بيضن واري ڪڪڙ سمجهي ڏاڍا ڏوڪڙ ڪڍندا آهن.
باقي لنديون هڻ کڻ ۽ وائيپرس (Vipers) هتي ڪو نه ڏٺيوسين. هتي جا وڇون ۽ ڀٽون نانگ بلا کان وڌيڪ خطرناڪ ٿين ٿا. قبيح، ڪارا پيلا ۽ ڦڙتيلا ڇهه اٺ انچ ڊگها. سندن اکيون ائين پيون چمڪنديون ڄڻ چون پيا ته ”بيهه ته اچئين ٿو!“
تنهن ڪري چمڙي جو بوٽ پيل ماڻهو به اتان تڪڙ ڪري لنگهي ڇو ته هو گروپن ۽ ٽولن ۾ منڊلائيندا ۽ للڪاريندا وتن شينهن بگهڙ هاٿي به آهن. هتي ٻهراڙين ۾ جيئن گهرن جو رواج آهي ته وڏا وڏا ڪشادا گهر اڱڻ باغ ۽ وٿاڻ ۽ وري هڪ گهر ٻئي گهر کان سڏ پنڌ پري. ته اهڙن گهرن ۾ رهندي پهرين پهرين مون کي به ڏاڍو خوف ٿيندو هو روالور يا پستول، سيٽي ٽارچ اهي شيون پاڻ سان هٿيڪيون موجود رکندو هوس. ۽ چوڪيدار ۽ نوڪر کي به موڪل تي وڃڻ نه ڏيندو هوس پر آهستي آهستي جهنگلي جانورن جو ڊپ ڊاءُ ختم ٿي ويو. شروع شروع ۾ آئون پڇندو هوس ته رات جو گهر کان ٻاهر نڪرڻ ٺيڪ (Safe) آهي يا نه متان ڪو در کولجي ته ڪو شينهن بگهڙ حملو ڪري ڏي پر ائين ڪڏهن ڪو نه ٿيو. سواءِ ڀولڙن باندرن جي جيڪي وڻن تي يا ڀتين تي ويٺا اکيون مچڪائيندا ۽ ڪرتب ڏيکاريندا آهن. ڀولڙو هتي جو وڏو مڪار ۽ عيار!! هن کي خبر آهي ته ڪار جو دروازو ڪيئن کولجي بنگلن جون دريون ۽ شيشا ڪيئن ڀڃجن. فرج مان چوري ڪيئن ڪجي؟ مالڪ سجاڳ ٿين ته فرار ڪيئن ٿجي يا دت ماري اتي ئي آسپاس لڪي وڃجي. هنن کي اها به خبر آهي ته هتي بسڪوٽ نشيدار آهن. هو پهنهنجي ٻارن کي حضرت انسان جي آسانيءَ سان مهيا ڪيل کاڌي کي مشڪوڪ سمجهن ۽ وڏن کان چکرائي پوءِ کائڻ لاءِ ڏيندا آهن.
مونکي عجب رڳو اهو ٿو لڳي ته ٻهراڙين جا انبن پپيتن ۽ انناس جا خودرو وڻ هنن کان ڪيئن بچيل آهن. شايد مٺاڻ هتي جي جانورن کي به ڪو نه وڻي ڪنهن ٻار وٽ گليل (غليل) ڏسن ته ڀڄندي پنهنجي ڀوڪ ٻارن کي به هڪ درديلي ٻوليءَ ۾ چتاءُ ڪندا ويندا ته ”اشراف ڀڄي جان ڇڏائجو.“
هتي جي جانورن جي بيان ۾ هڪ ڳالهه قابل ذڪر آهي. اها آهي نائجيريا جي چچي (Tree lizard). هيبتناڪ، ڪڇري ۽ ڪراهت ڏياريندڙ جنهن جو نر رنگين ٿئي ٿو ۽ مادي ڪجهه بندري ۽ ميرانجهڙي.
اهي چچيون پاڪستان ۾ ٿيندڙ ڀتين وارن چچين کان بلڪل مختلف ٿين ٿيون، جيڪي ڪلاڪن جا ڪلاڪ بنا چرڻ پرڻ جي پيون ڀتين تي ننڊون ڪن ۽ جيتن جي ناڪابندي ڪن ۽ وسرام وٺن، پر هتي جون چچيون؟ رب ڏي پناهه!! پاڪستاني چچيون شرميليون، صابرين ۽ صاف سٿريون ۽ پرامن پر هتي جون چچيپن جيڪي سائيز ۾ پاڪستاني چچين کان چئوڻيون پنجوڻيون ڊگهيون اٽڪل 22 انچ ۽ ٿلهيون ٿين ٿيون، گدليون رنگ جيون، ميرانجهڙيون، هيڊيون يا ڪاريون گهرن ۾ رات جو چهل قدمي ڪنديون رهنديون آهن، جيئن پاڻ وٽ برسات جي مند ۾ رات جو ڏيڏر اڱڻ ۾ پيا هلندا آهن.
پر هي چچيون آهن صفا بي ضرر ۽ هوڏي. اسپري سان مرڻ جهڙيون نه آهن البت ڏنڊا هڻي ڀڄائبيون آهن. هڪ ڏينهن مون هائوس ميڊ کي چيو ته ٽهڪندڙ پاڻيءَ جو جڳ مٿان هارين ته مرن مائيءَ قياس جهڙي شڪل بنائي چيو ”نه نه سائين“ ۽ هنن کي ائين آواز ڪندي ٻاهر هڪليندي وئي جيئن پاڻ ڪڪڙين بدڪن يا ٻليءَ کي هش هش ڪري هڪلي ڀڄائيندا آهيون.
اسان جا ٻار جيڪي ڄاوا نپنائي آفريقا ۾ آهن سي ته انهن جو خيال ئي ڪو نه ڪندا آهن. البت اسان وڏا به آهستي آهستي انهن جا عادي ٿي وياسين.
چچين کان علاوه ملي پيئڊس (Milli peds) هتي گهرن ۾ عام نظر اچن ٿيون جيڪي هٿ جيڏيون (ڇهه ست انچ کن) ڊگهيون ٿين ٿيون. انهن کي هزارين ننڍا ننڍا پير آهن. پر هنن کي ڪاٺيءَ سان يا بوٽ ان ڇُهبو ته فوراً چاهي وانگر وٽجي گول ٿي وينديون. انهيءَ حالت ۾ کڻي کڻبن ته ڪاري گول پٿر جهڙيون پيون لڳن پر آهن، بي ضرر.
هتي جا ماڻهو انهن کي بلڪل بي گناهه سمجهن جيئن سنڌ جا ماڻهو ٻلي مارڻ کي گناهه سمجهن ٿا. هو وڌ ۾ وڌ اهو ڪارو بال گهٽيءَ ۾ ڦٽو ڪري اچن ٻليءَ جي پسنديده خوراڪ آهن. اهي به شڪل جون ڪِڇريون ٿين ٿيون.