انگلنڊ ۾ لورپول ميڊيڪل يونيورسٽي ۾ داخلا (1974ع)
14 سال نائجيريا جي وڏين اسپتالن ۾ ڪم ڪرڻ ڪري منهنجي انگريزيءَ جو معيار ڪافي بهتر ٿي ويو هو. نائجيريا ۾ سڀ ماڻهو انگريزي ڳالهائين ٿا اگرچ مادري زبان ڪنهن جي به انگريزي نه آهي اگرچ مذهبي طور ڪرسچن ضرور آهن نائجيريا ۾ اسپتال کان علاوه گهر ۾ ملازمن سان ٽيڪسي وارن سان اخبارن ۽ ريڊيو ۾ هوٽلن ۾ هر هنڌ انگريزي عام آهي.
تنهن کانسواءِ هتي گرم ملڪن جي خاص خاص بيمارين بابت ڄاڻ مون لاءِ، لنڊن ۾ پڙهائيءَ جي دوران ڏاڍي مفيد ثابت ٿي آهي.
اهڙي نموني جيڪي بيماريون انهن جي ملڪ ۾ نه آهن، انهن جا مريض به جيڪي ٻاهرين ملڪن جا ماڻهو آهن تن کي شاگردن جي سهوليت ۽ سيکارڻ جي مقصد (Teaching purpose) لاءِ اسپتال اختياريءَ وارا هٿيڪو (Available) رکندا آهن ۽ گهرائي ڏيکاريندا آهن.
هنن وٽ اهڙن مڇرن جو ذخيرو پڻ محفوظ آهي جن ۾ (مليريل پيراسائيٽ) مليريا جا جيوڙا داخل آهن ۽ شاگردن کي انهن مڇرن کي وڍي (Disect) ڪري M.P. ڪڍي ڏيڻا پوندا آهن. غرض ته پڙهائيءَ جو تمام اعليٰ انتظام آهي مگر فيون ۽ اخراجات به تمام ڳرا آهن منهنجي تعليم ۽ رهائش ڪتابن وغيره جو سمورو انتظام نائجيرا جي حڪومت ادا ڪيو آهي. مون کي تعجب ٿو لڳي ته ايتري اعليٰ درجي جي سکيا ۽ تربيت جي باوجود به ڪجهه ڊاڪٽر هتي ناپاس ٿين ٿا.
اسان هتي ڪيترن ئي ملڪن جا شاگرد داخل هئاسين جن ۾ خواتين به ڪافي هيون ۽ ڪافي هائوس ۾ ڪڏهن ڪڏهن ڏاڍو مزو ٿيندو هو جيئن ٽيلويزن پروگرام (Mind your own language) سيريز ۾ ڏسبو آهي اسان هتي جي تاريخي جڳهه لِوَ رپول جي ورلڊ فرينڊ شپ هائوس (World friend ship house) ۾ ڏڪيل آهيون.
هتي پريڪٽيڪل ڪم ايترو ته ڪرائين ٿا جو ٿيوري (Theory) پڙهڻ جو وقت ئي ڪو نه ٿو ملي. صبح جو ڏهين بجي کان شام جو پنجين تائين لاڳيتو ڪاليج ۾ مشغول رهڻو پوي ٿو.
سيمينار، ليڪچر، ڊماسنٽريشن پريڪٽيڪل ۽ وڊيو فلمز ۽ سلائيڊ وغيره وغيره پنجين بجي ته هونئن ئي هتي سج لهي ويندو آهي پر اهڙن مصروفيتن کي هنن اهڙي قابليت سان ترتيب ڏنو آهي جو ڪا به بوريت يا ٿڪاوٽ محسوس نٿي ٿئي. وچ ۾ ريفريشمينٽ به ملندي رهي ٿي.
ٽريننگ شروع ٿيڻ کان اڳ ۾ ئي پوري ڪورس جو ٽائيم ٽيبل ملي وڃي ٿو. اڪثر ٻين ملڪن جي مشهور يونيورسٽين مان ماهر ۽ قابل وزنٽينگ پروفيسر به ايندا آهن. ليڪچر شروع ٿيڻ کان اڳ ۾ پيو سوچبو ته هن پروفيسر کي خرطوم يا ڪمپالا يا نيروبي مان ليڪچر ڏيڻ لاءِ مدعو ڪيو ويو هو پر همراه جو ته پتو به ڪونهي ۽ نڪي وري نه پهچڻ يا دير سان پهچڻ جو معذرت جو پيغام (Message) اسان اڃان اهو پيا سوچيندا آهيون ته مقرر پروگرام کان عين اڌ منٽ اڳ موصوف اچي پنهنجي سيٽ سنڀاليندو آهي.
نائجيريا جي مشهور شهر بينن جي ميڊيڪل يونيورسٽيءَ جو هڪ انگريز پروفيسر هيڊ آڪ (Dr. Headock) جنهن کي آئون بينن کان وٺي سڃاڻندو آهيان مليريا تي ليڪچر ڏيڻ لاءِ اچڻو هو، سو به اهڙي طرح پروگرام شروع ٿيڻ کان هڪ ٻه منٽ پهرين اچي وارد ٿيو.
جيئن مون توهان کي اڳين خطن ۾ لکيو آهي اسان هتي ورلڊ فرينڊشپ هائوس ۾ رهون ٿا جنهن ۾ دنيا جي مختلف ملڪن مان ڊاڪٽر ۽ ڊاڪٽرياڻيون آيل آهن. مان هن ننڍي ڪچهريءَ ۾ پاڪستان جو به نمائندو آهيان ته نائجيريا جو به!
هن عجيب اتفاق ڪري دنيا جي ڪيترن ملڪن مان آيل ڊاڪٽرن سان واقفيت ۽ دوستي پيدا ٿي آهي ۽ پڻ ڊاڪٽري پيشي بابت اڪثر مفيد احوال تبادله خيالات سان حاصل ٿيندو رهي ٿو. اسان دنيا جي جدا جدا ملڪن مان آيل سٺ شاگرد ۽ شاگردياڻين ڊاڪٽرن سان هڪ سٺو ۽ يادگار وقت گذاريو آهي هتي اسان جون چار پنج يادگار دعوتون ۽ تقريبون به ٿيون جن مان هڪ ۾ ڊيوڪ آف ايڊنبرا مهمان خصوصي طور شريڪ ٿيو جيڪو ساڳئي وقت هن ميڊيڪل يونيورسٽيءَ جو چانسلر ۽ پيٽرن ان چيف به آهي. ساڻس ملاقات ۾ اسان محسوس ڪيو ته هو وقت جو پابند خوش مزاج، تعاون ڪندڙ ۽ پڻ ميڊيڪل سائنس کان گهڻو واقف آهي. اسان اهو به محسوس ڪيو ته سندن حفاظت لاءِ غير معمولي انتظام ڪيا ويا هئا.
ڊيوڪ جي مهربانيءَ سان اسان برمگهنم جو شاهي محلات به گهمڻ وياسين.
اهڙيءَ طرح خدا تعاليٰ جي فضل سان امتحان پاس ڪري پنهنجي علم جي ذخيري ۽ فني ڄاڻ سان گڏ دوستن جي تعداد ۾ به اضافو ڪري پاڪستان موٽڻ جون تياريون ڪرڻ لڳو آهيان البت منهنجا ٻيا ساٿي اڃا ٻه هفتا کن هتي رهندا ڇو ته هتي هاڻ ڪرسمس جي جشن ملهائڻ جا سانباها پيا ٿين ۽ سڄي ملڪ کي ڪنوار وانگر کڻي سينگاريو اٿن. دوڪان شين ۽ سوکڙين سان ٽٻيل آهن هڪ شيءِ وٺو ته ڪجهه شيون وري مفت تحفي ۾ ڏين ٿا جيئن پاڻ وٽ پاڪستان ۾ به ڊسمبر جنوريءَ ۾ خريداريءَ سان گڏ نئين سال جي ڊائري ۽ ڪيلينڊر به ملندو آهي.
مطلب ته ”ڪجهه تورايو ڪجهه چورايو“ وارو نمونو آهي. ڪرسمس شاپنگ جي رش مٿان وري هلڪي برف باريءَ ۾ نهايت خوبصورت ماحول پيدا ٿي رهيو هو.