شاهه سائين جو راڳ
مالڪ جي آس رکي فقير مرشد سرڪار جي در جي سامھون پيڙهن تي ويهي، توحيد جي تند ۾ تون، تون جو سُر ڳائيندا آهن، سڄي رات الله تعالى جي بارگاهه حضور ۾مرشد جي معرفت سان ٻاڏائيندا رهندا آهن. صدين جو هي تسلسل اڻکٽ سفر هميشه کان اڳرو آهي، ڏينھون ڏينهن هن سلسلي ۾ اضافو ٿيندو پيووڃي. مخصوص لباس نيري يا ڪاري۾ ملبوس هي فقير بغير ڪنهن سرڪاري عهدي جي پنھنجو ناتو مرشد سان نڀائيندا اچن پيا، انسان هميشه اندروني سڪون جي تلاش جا جتن ڪري ٿو، لطيفي فڪر ۾ سُڪون صرف الله جي عبادت ۾ آهي، مرشد سائين جي سُرن۾ سورمين جا اهڃاڻ، ڏاهپ جا ڏس ۽ ذڪر خداوندي موجود آهي، پنھنجي جان تي ڏک، ڏولاوا سهي، مالڪ سائين جي رضامندي لاءِ جتن ڪندا رهندا آهن. مرشد سرڪار جا راڳي فقير جنهن ڏينهن يا رات راڳ ڪندا آهن، ان وقت ماني نه کائيندا آهن، راڳي فقيرن کي صرف حاجت جي لاءِ اگر اٿڻو پيو ته اٿندا آهن، نه ته ساري رات راڳ ڪري پوءِ پنھنجي واپسي جو سفر ڪندا آهن، پر تقريبن پنجاهه سال اڳ فقير سڄي رات حاجت لاءِ به نه اٿندا هُئا.
ريئونراضي روح ۾، مٿي رب رضا
راڳي فقير هٿ ۾ ڇَلو(يعني هڪ مخصوص تند جو ٺاهيل ڇَلو) پائي ان سان سُر جي تند وڄائيندا آهن، ياد رهي ته ڇَلي کانسواءِ دنبوري جي تندن جو اصل آلاپ نه نڪري سگهندو آهي. سڀ کان پھرين فقير سُر ڪلياڻ جي تند وڄائي سُر آلاپيندو آهي. انسُرواري تند کي صرف هڪ فقيروڄائيندو آهي، تند جي اندازن کي تسبيع چيو ويندو آهي، ڪجهه سُرن ۾ ته چار کان پنج تسبيحون هونديون آهن. سُر جي تند کان پوءِ جهڙ جي تند اڳواڻ جي اڳواڻي ۾ سڀف قير وڄائيندا آهن،ج َھڙَ تند ۾به ساڳيا سُر سڌا هوندا آهن، پر اُن ۾ سڀني فقيرن جي دنبورن جو آواز هوندو آهي. تندن جي پڄاڻي کانپوءِ “ضرب” “ميان الله” جي لڳندي آهي، فقير هڪ سُر جي انداز ۾ چوندو آهي، انھي سان لطيفي راڳ جي سلسلي جو آغاز ٿيندو آهي. لطيفي سُر ڪلياڻ جي شروعات ٿئي ٿي، اڳواڻ بيت کي سُر جي انداز ۾ پيش ڪندو آهي. حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو راڳ هڪ کان وڌيڪ راڳي ڳائيندا آهن، هي فقير اڌ گول دائري ۾ ويھي راڳ ڪندا آهن. لطيفي راڳ ۾ ٻه آواز استعمال ٿيندا آهن، ڳَرَي آواز کي (گرام) يعني کرج ۽ ٻيو هلڪو آواز جنهن کي (سنهو) ڪَلي جو آواز سڏيو ويندو آهي. ان بيت جي مڪمل ٿيڻ کانپوءِ ڀر وارو فقير انهي سُر جو سَڏَ هڻندو آهي، هي سڏ هڻڻ يا بيت کڻڻ وارا لفظ سائين جي راڳ ۾استعمال ڪيا ويندا آهن. فقيرن جو اڪثر تعداد 1 کان وڌيڪ هوندو آهي، بيتن جي سلسلي کانپوءِ وائي آلاپي ويندي آهي. وائي جي شروعات به بيتن جيئان اڳواڻ ڪندو آهي. مرشد سائين جي وائين جا چار قسم آهن، ڏيڍي وائي، دوتالي وائي، ڇيڙ وائي ۽ ذڪر جي وائي. انھن وائين مان صرف ذڪر جي وائي ذڪر ڪرڻ لاءِ مخصوص آهي باقي، ٽي وايون شاهه جي راڳ ۾ ڳايون وينديون آهن، سُر سامونڊي، سُر حسيني، سُر کاهوڙي هِنن سُرن کانسواءِ ٻين سڀني سُرن ۾ ڇيڙ جون وايون موجود آهن، وائي جي آلاپڻ کانپوءِ فقير انھي سلسلي جو آغاز تند سان ڪندا آهن. ٻئي سُر۾ فرق صرف ضرب جو هوندو آهي. ضرب صرف هڪ دفعو لڳندي آهي، پوءِ فقير سُر جو آغاز انھي سُر جي سَڏ سان ڪندا آهن. ڪلياڻ کانپوءِ سريمن (ايمن) ڪلياڻ، جيڪڏهن چانڊوڪي رات هوندي ته سُر کنڀات، نه ته سُر سريراڳ “سر راڳ”جي ٻئي ڀيري بيتن کانپوءِ “ورڇ” ڏني ويندي آهي، ورڇ ۾ پتاشا، مصري يا ڪو ٻيو مٺاڻ ويٺل زائرين ۾ ورهايو ويندو آهي. سُر سامونڊي کانپوءِ سُر سھڻي آلاپي ويندي آهي. سُرسھڻي ۾ کير جي (چُڪي) پياري ويندي آهي، سُر سھڻي جي دعا گُهري ويندي آهي، هن کي لطيفي راڳ جي طريقت جو حصو ڪوٺيو ويندو آهي. اگر موسم سانوڻي جي هوندي آهي ته سرسارنگ آلاپيو ويندو آهي، اگر محرم شريف جا ڏهاڙا هوندا ته سُر ڪيڏارو ڳايو ويندو آهي. انهن سُرن جو وقت نه هوندوته سُر سسئي آبڙي، سُر سسئي معذور يا (معذوري)، سُر سسئي ديسي، سُر سسئي ڪُوهياري، پوءِ سُر راڻو يا سُورٺ آلاپيو ويندو آهي، سُر رپ، سُرليلان چنيسر ڳايو ويندو آهي يا ٻيا سُر ڳايا ويندا آهن. هي سُر پوئين رات جا سُر آهن، هي بيتن واين جو سلسلو رات جي هر پھر۾ گونجندو رهندو آهي. جيڪڏهن پوئين رات جون چانڊوڪيون هونديون ته سُر هير رانجھو ڳايو ويندو آهي، هر سُر جو آلاپ الڳ الڳ آهي. بيت ۽ وائي جو انداز به مختلف آهي. هنن سُرن کانپوِ سُر کاهوڙي پوءِ سُر رامڪلي آلاپڻ جو وقت اچي ويندو آهي. سُر رامڪلي کانپوءِ سُر آسا، سُر بلاول، سُر ڏهرآلاپيا ويندا آهن. وقت جو اندازو فقير لڳائي سُر آلاپيندو آهي، آخر ۾ سُر ماروي آلاپي دعا گهري ويندي آهي. سُر ماروي کانپوءِ سُر ڌناسري ڳائبو آهي، پر اڪثر دعا سُر ماروي۾ گُھري هن لطيفي راڳ جي هڪ ويھڪ جي اختتام جو اعلان ڪيو ويندو آهي. رات جو هي راڳ جو سلسلو فجر اذان تائين جاري رهندو آهي. سياري جي رات هجي يا اونھاري جي گرمي فقير انھي سلسلي تي قائم هوندا آهن. هن طريقي کي صديون گذريون آهن، ائين ئي هلندڙ آهي. ڏينهن وارا فقير سُر ماروي کان شروعات ڪندا آهن پوءِ سُر حسيني تي دعا گهرندا آهن. مرشد سائين جي درگاهه تي ڪافي ڏينھن ۾ فقيرن جون ٻه شفٽون به آهن، جيڪي راڳ ڪنديون آهن، اگر ٻئي شفٽ جي شروعات فقير ڪندو ته هُو سُر سسئي آبڙي کان ڪندو آهي. پوئين رات وارن سُرن ۾ دعا گُھرندا آهن. هي اُهي ڳالھيون هيون جيڪي فقيرن تي لاڳو ٿين ٿيون، پر راڳ جي سلسلي ۾ زائرين تي ڪافي سارا قانون لاڳو ٿين ٿا، جيئن وڏي آواز ۾ ڪچھري نه ڪرڻ، با ادب ٿي سائين جو راڳ ٻڌڻ، يا ڪا اهڙي غير اخلاقي حرڪت ڪرڻ جنھن سان توحيد جي ذڪر ۾ ڪا بي ادبينه ٿئي پوي، ڪانڀ نه ٻڌڻ، ٻيڙي نه ڇڪڻو غيره.
ويٺي جنين وٽ ڏکندو ڏور ٿئي
روح جي رڳن سان اگر هي لطيفي راڳ ٻڌو ويو ته انسان جو مالڪ حقيقي سان اهڙو ربط جو سلسلو جڙي پوندو آهي، جنھن سان اندر ئي اندر انسان دنيا جي لاهن چاڙهن جي ڄاڻ حاصل ڪري وٺي ٿو. انسان کي پنهنجي اهميت سان گڏوگڏ مالڪ جي محبوب حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم سان محبت جو نه کٽندڙ سلسلو جاري ٿئي ٿو. ڇو ته حضرت سائين جن جي هن لطيفي راڳ سان انسان جي اصلاح جو دڳ کُلي ٿو، امن سان انسانيت جو پيغام تمام سھڻي انداز ۾ شاهه سائين ڏنو آهي، بس اُنھي انداز سان سائين جو ٻڌو وڃي ته روحاني منزل ملي ويندي.