سُٽ انهين جو سڦرو، جي پر ۾ پڃائين
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جن پنهنجي فڪر ۾ انسان جي ڀلائي جا انيڪ ڳڻ ڏَسيا آهن، جنھن ڪارڻ سرن جون تمثيلون ڏنيون آهن، فڪر لطيف ڪو شاعري جي حدن تائين محدود هڪ فڪر ناهي، سائين مرشد پاڪ جو پيغام مڪمل انساني راهه جو هڪ نالو آهي. اُها راهه جيڪا انسان کي مڪمل انسان بنائڻ لاءِ ڪارآمد آهي. ڪو به انسان پنھنجي پاڻ کي گھٽ نٿو سمجھي. اسان هن ڌرتي تي رهندڙ انسانن جو هڪ الميو آهي ته اسان انسان پاڻ کي ته مڪمل سمجھون ٿا پر ٻين مان هزارين عيبن جا داستان ڳوليون ٿا، ٻين تي آنڱر کڻڻ مهل اُهو سوچڻ گھرجي ته هٿ جي هڪ آڱر سامھون واري ڏانهن هوندي آهي جڏهن ته چار آڱريون خود جي نشاندهي ڪرائينديون آهن، مالڪ سائين پنهنجي پاڪ ڪتاب ۾ اسان کي ٻڌايو آهي، قرآني آيت جو مفھوم آهي ته انسان خساري ۾ آهي. اچو ته فڪر لطيف ۾ ڏسون ته اسان کي اسان جو رهبر هادي ڇا ٿو ٻڌائي، ڪهڙو ڏس ٿو ڏئي. حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي فرمائين ٿا ته
جيڪي ڪري بندو، سو سڀوئي
اڄ جي انساني سوچ، انسان کي آسمانن جا سير ڪرائي ٿي، جسم جي اڻ کُليل رازن مان انسان واقفيت حاصل ڪري رهيو آهي، هن صدي کي سائنسي ترقي جي صدي قرار ڏنو ٿو وڃي. آسمانن جي پروازن، گوگل جي دنيا جو عروج، نئين نئين گاڏين جي ٺاهڻ جي ڪمال وارو دور، سمارٽ ڊوائسن جي ترقي وارو دور آهي. هٿيارن جي مقابلي وارو دور آهي، انسان، انسان جو دوست گھٽ دشمن وڌيڪ ٿي ويو آهي. جيتري ترقي ٿي رهي آهي، اوترو ئي انسان اخلاقي قدرن کان هيٺ ڪري رهيو آهي. بلڊنگن جا بنياد زمين ۾ پاڻي کان شروع ٿين ٿا، جن جي انتھا آسماني ڪڪرن کان مٿي تائين آهي، مگر اسان جي روحانيت جو اُهو عالم آهي، ته مصيبت زده انسان جا فوٽو ڪڍي سوشل ميڊيا تي رکون ٿاپر اسان انهن جي مدد هرگز نٿا ڪريون، پنھنجي اندر ۾ پاڻ جھاتي پائي ڏسندو ته اسان جو ڇا حال آهي، اسان جو بھتري جي طرف رُخ گھٽ آهي، اسان کي اڄ جي دور ۾ ڪو سٺو صلاحڪار ملي وڃي ته نعمت کان گھٽ ناهي، اسان جي تلاش به ناهي ته اسان کي گهربل ڇا آهي؟ ڪريون ڇاپيا؟ بس لالچ جي هن دور ۾ انسان حيوانيت جون حدون ٽپي ويو آهي. خود کي خدا سمجهي ٿو جڏهن ته هـُو اڃان انسان به نه ٿي سگھيو آهي، حضرت شاهه سائين فرمايو آهي ته
ڍڪي ڍڪڻهار، آئون اُگھاڙي آهيان،
سمارٽ ترقي ۾ طريقي جو وڌيڪ استعمال آهي، جڏهن ته هن ترقي ۾ اسان جو مستقبل سمايل آهي، پنهنجي پاڻ محاسبو ڪجي، اندر جو ڏيئو ٻارجي، روشني جو خيال ڪجي، راهه کُلي ظاهر ٿي پوندي. اسان هن وقت ڪٿي آهيون، ڪنهن سمت اسان جو رستو آهي، اُن رستي جي آخري منزل ڪٿي آهي. الله تعالى جي ولين جي راهه اپنائڻ سان جي روح کي هن کُليل فساد کان نجات ملندي، ڏينهن ڏٺي جو اسان انڌن جھڙي زندگي گذاري رهيا آهيون، ڄاڻي واڻي اکيون ٻوٽيل آهن. جسماني غذا لاءِ اڄ جو انسان انسانيت جون حدون به ٽپي وڃي ٿو پر ڪڏهن ويهي ويچار ڪيو آهي ته ڪا روحانيت جي لاءِ به ڪجھه گھربل آهي، رسا ڪشي جي هن دور ۾ اسان کي وقت جي تمام گهڻي قلت آهي، هڪ ته ڪنن جي ڪچائي رشتن ناتن کان پري ڪري ڇڏيو آهي، بس آئون سچو، آئون ڄاڻڻ وارو، انهن جملن اسان جي روح کي زخمي ڪري ڪنهن انڌيري راهه جو مسافر ڪري غفلت واري زندگي جو عادي ڪري ڇڏيو آهي. دل ۽ روح جو ڪچو ڌاڳو ٽُٽل لڳي ٿو، نفساني خواهشن جي عروج اسان جي روح کي جسم جو قيدي بنائي ڇڏيو آهي. نڄاڻ ته هي ڌاڳو ڪيتري مدت تائين قائم رهي. شڪ جا پھاڙ انساني خيالن مٿان هر وقت ڪرندا رهندا آهن. اعتبار ته هاڻ ڪو ڄڻ ڪتابن جي زينت بڻيل آهي. باقي انسان جي ڪاروهنوار ۾ انجي ڪا ايڏي وڏي حيثيت ناهي رهي. افسوس ته ان ڳالھه جو آهي ته اڄ جو انسان وفاداري جا مثال ڪُتي جي نسبت سان ٿو ڏي، الله جا بندا انسان ته اشرف المخلوقات جو تاج پائي زمين تي آيو آهي. هُو ڪُتي جهڙي جانور جا مثال ڏيڻ تي مجبور ٿي ويو آهي. ڀاءَ جو ويري ڀاءُ آهي، خون ٽهڪي اڀامي ٿو، رشتا نالن جي حدن تائين رهجي ويا آهن، احساسن جو خيال رکڻ وارن جو مذاق اُڏايو ٿو وڃي. سڌي انسان کي جاھل ۽ منافق کي هوشيار ڪوٺيو ٿو وڃي. اندر ئي اندر اسان کوکلا ٿي ويا آهيون. اسان سوچون ته آخرڪار ان جو حل ڪھڙو آهي؟ روحانيت، انسانيت ۽ اخلاقي قدرن جو محور اسان جا ولي بزرگ آهن جن دين جي تبليغ انساني بنيادن تي ڪئي جن وٽ نگر خانن ۾ ڪنهن کان به ڪو نالو نيشان، خوانگاهن ۾ رهڻ لاءِ ذات پات جي آڙ نه هوندي هئي، جيڪي اصل ۾ انسانيت جا پيروڪار آهن اُهي اڄ به انھي راهه تي هلندڙ آهن، بس ڳالهه سوچ جي آهي، ڳالھه اسان جي نظريي جي آهي، خود کي سچائي جي راهه تي ڪارآمد ته نه ڪري سگهيا آهيون ٻين جي ڪھڙي اصلاح ڪنداسون. الله تعالى اسان جي هدايت جي منزل جو رستو هميشه جي لاءِ کُولي ڇڏيو آهي، طرف موڙڻ جي ضرورت آهي. انسان جي شڪل ساڳي آهي، سوچ جي تبديلي ڪا وڏي ڳالهه ناهي. فقيري راهه ۾ انسان کي پھريون سبق ٻين جي ڀلائي جو پڙهايو ويندو آهي، جيڪڏهن تو ۾ ٻين جي ڀلائي جو جذبو آهي ته تون انسان ٿي سگھين ٿو. اسان جو قلب پاڪ آهي جتي مالڪ جي رهڻ جو هنڌ آهي، بس سوچون پاڪ هجن، اخلاق جو مقام اندر ۾ هجي، روح جي غذا پاڪائي آهي، جيئن نفس جو کاڌو مادي خواهشون آهن، اڻپورين خواهشن سان انسان وڃي موت جي هنجھه ۾ ابدي ننڊ سمهي رهندو، ان لاءِ ته ڪجھه ڪجي ته بهتر ڪجي.
اُڀريا چنڊ اُسور جا، نکٽ نوراني
پھر رحمتي رات جو، اُٿي اوڳاني
تو جيڏا تو سرتا، تو وٽان ويا ني
ڦٽي هي فاني، جنھن دنيا سان تو دوستي
رات جو ڪو پھر جاڳي انهي مالڪ جو يادگيرو ڪجي، جيڪي تو جيڏا هئا اُهي توسان گڏ ناهن، هن ڪوڙي دنيا جي کوج توکي نه هتي جو ڇڏيو نه هُتي جو، ڪنهن بخشل جي محفل نصيب ٿئي ته تون ڪامياب ٿي سگهين ٿو. اڃان تو وٽ وقت آهي، زندگي جو اهڙو سبق ياد ڪجي جنهن سان اسان جو آئيندو محفوظ ٿي سگهي، پنھنجي پاڻ اصلاح ڪريون، جنهن سان روح کي يقين ٿي وڃي، انھن جي پيروي ڪجي جن جا سبق زندگي جا رُخ موڙي بھتري جي طرف وٺي وڃن ٿا، محبت جو اهڙو جھان آباد ٿي سگهي ٿو جنهن سان اسان جو پيغام ٻين تائين به پھچي سگهي ٿو. ڪرڻو ڪجھه آهي ڪريو ن ٻيو ڪجھه پيا، ان جا نتيجا به اهڙا نڪرندا جن بابت اسان سوچو به نه هوندو. اسان جي هن معاشري ۾ لطيفيات جي ڄاڻ جي گهرج آهي، جنهن سان بهتري جون راهون کُلي سگهن ٿيون. اسان کي اسان جي رهبر اهڙا ڏس ڏنا آهن جي پيروي ڪجي ته ظاهر باطن زندگي خوش حال ٿي سگهي ٿي. لطيفي فڪر وارا انسان اڄ به روحانيت مان فيض حاصل ڪري رهيا آهن. هُو وڏائي کي عيب سمجھن ٿا، جيڪو به انهي راه تي قائم آهي اُهو ڪاميابي جي طرف وڃي رهيو آهي، باقي ور سان ڪاڻ ويجھو، کرن سان کلون پائڻ وارن جي ڪابه کوٽ ڪانھي ڪا،
کر کي کستوري، ٻانھون ٻڌي چار
پنھنجي پسوري، ليٽي ڏيکاريندئي لڏ ۾
پاڪ ڪتاب ۾ آهي ته هدايت پرهيزگارن ۽ متقين لاءِ آهي، باقي حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي هن بيت وانگر کر (گڏهه) کستور کارائيندين تڏهن به پنھنجي جبلت کي هو ڪين وساريندو، مينهن جو پاڻي اگر سپ جي وات وڃي ته هُن مان موتي ٺهندا آهن، اُهوئي مينهن جو پاڻي نانگ جي وات ۾ وڃي ته قاتل زهر جي ٿيلهي ٺهي ٿي. هدايت جون راهون ڏيندڙ هي درويش انسان تي تحقيق ڪندڙ آهن، مزاجن ۽ روين تي غور و فڪر ڪن ٿا، انسان پنھنجي پاڻ ۾ ڏسي ته هُو ڇا ڪري رهيو آهي؟ اسان جي پياري پيغمبر حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم جناسان کي مڪمل دين جي مبارڪي ڏني آهي. اسان جو دين عالم انسانيت جي لاءِ مڪمل تحفظ وارو دين آهي. اندر ئي اندر ۾ پنھنجي پاڻ لاءِ سوچ گهربل آهي، جنهن سان اسان جو ڪم آسان ٿي پوندو. رستو هڪ طرف منزل ٻئي طرف ته پوءِ اسان جي لاءِ ڏکيائيون کوڙ ٿي پونديون، اسان کي اندر جي کوٽ ختم ڪرڻي آهي حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي ڪلام جو مطالعو ڪرڻ گهرجي جيڪو اين دين اسلام جي مطابق ٺهڪيل آهي، جيئن شاهه سائين فرمايو آهي ته نوڙت ۾ حق جي راهه آهي.
سُٽ انهين جو سڦرو، جي پر پڃائين
آواز ارٽ جو، ساهه کي نه سڻائين
لِڪايو لطيف چئي، ڪنبيو ڪتائين
جي ماڻڪ موٽائين، ملھه مھانگو ان جو