لطيفيات

مونا طور سينا

هي ڪتاب فقير حاجن نظاماڻي جي مضمونن جو مجموعو آھي جيڪي ھن شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ جي شاعريء، راڳ، سُر ۽ ساز تي لکيا آھن. ساجد سنڌي لکي ٿو:
فقير حاجن نظاماڻي جي قلم جي تقويت ۽ رواني خاص طور مُرشد لطيف جي شاعريءَ کي مختلف پهلوئن جي حوالي سان آشڪار ڪرڻ جي مشق نهايت جاندار ۽ هينئين سان هنڊائڻ جهڙي ان ڪري به آهي جو سندس لکڻ جو ڏانءُ بلڪل منفرد ۽ انوکو آهي، هونئن به فقير حاجن جي مضمونن جو محور شاهه عبداللطيف ڀٽائي رح ۽ لطيف جي لطيف ٻولي ئي رهيو آهي پر سندس لکڻين ۾ شامل سمجهاڻيون، اشارا ۽ اسلوب ايترا ته سهڻي نموني ۽ سادگي سان بيان ڪيا ويا آهن جن کي پڙهندي پڙهندڙ مٿان عجيب سحر جي ڪيفيت طاري ٿي وڃي ٿي، سندس لکڻيون لطيفي رمزن کي سمجهڻ جو آسان ذريعو به آهن ته لطيفي راڳ کي پروڙڻ جو بهترين حل به آهن.
Title Cover of book مونا طور سينا

گُر کي گڏيا ڪاپڙي

گُر کي گڏيا ڪاپڙي

ڄاڻ انسان لاءِ هر شعبي ۾ ڪارآمد ثابت ٿيندي آهي. اهو دنيا جو ڪهڙو به شعبو ڇونه هجي، علم حاصل ڪرڻ لاءِ هرڪو پاڻ پيو پتوڙيندو آهي. ڏاهپ دنيا جي مختلف ٻولين جي ڪتابن ۾ سمايل ۽ ڦهليل آهي. نصابي علم، سائنسي، روحاني علم، فلسفي جو علم، آسماني ستارن جو علم، سمنڊ جو علم، ديني علم، قرآن شريف جو علم، موسمي علم، الجبرا جو علم، موسيقيءَ جو علم، تصوف جو علم، الغرض ڪو به علم هجي اوهان کي استاد جي ضرورت پوندي. جيڪڏهن علم ڪتابن ۾ هجي ها ته پالڻهار ڪڏهن به نبي سڳورا نه موڪلي ها. مالڪ سائين هر انسان اعلى ۽ افضل ٺاهيو آهي، ڪو به انسان ناڪاره ناهي پر ڪامياب ماڻهو اُهي هوندا آهن جيڪي موقعي جي مناسبت سان ڳالهائي سگهندا آهن. ان لاءِ ڊگري جي ڪا ايڏي وڏي ضرورت نه هوندي آهي، بس سمجھه هجي. هر علم جي سکيا وٺڻي پوندي آهي. ان لاءِ استاد جي ضرورت هوندي آهي. استاد ڪتابي علم سان گڏ سندس تجربا پڻ سيکاريندو آهي، پر اسان اڄ شاعرن جي سرتاج حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي ان ڏسيل راهه بابت مختصر ڳالهائينداسون، جنهن بابت پاڻ سُر رامڪلي ۾ تمام گھڻي ڄاڻ ڏني آهي. ان موضوع تي ٻين سرن ۾ پڻ بيت چيل آهن. سورمين جي سُرهاڻ ته حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي رسالي ۾ آهي. سارنگ جي ڪڪرن جا رنگ، ڪڪرن جا قسم، وسڻ واري مينهن جا نمونا، ڏهر جا پوٺا ۽ پٽ، سهڻيءَ جي دلي جا چِٽ، ميهار جي وٿاڻ جا دُونهان ۽ ميهار جي مينهِن جا ڪِلا (مُنيون) جن سان مينهِن کي ٻڌبو آهي ۽ انهن ڪِلن جا روحاني رازن ڏانهن ڏَس،

ڪِنڌي ڀر ڪِلا، دُونهان دوست ميهار جا
پسي دور درياهه جو، دهلج ڪين م دِلا
متان ڪا گِلا، ساهڙ سمن جي ڪري.
دِلي جي معرفت سهڻيءَ کي سندس دوست ميهار ڏانهن پهچائي ٿي. پر انهي دلي جو مطلب روحانيت ۾ انساني جسم ٿي سگھي ٿو. ڇو ته دنيا سڀ درياهه آهي، ان ۾ ڪو ڪو تارو آهي. ان درياهه ۾ هي جسم دلي جيان هلي ٿو. ڪو ٻڏي ٿو وڃي، ڪو ملي ٿو وڃي ميهار سان. ڪنهن کي لوڀ جي لالچ ٻوڙيو ڇڏي. ڪنهن کي آتش جي باهه لوڙهي ماريو آهي. ان لاءِ ضروري آهي ته اوهان کي ڪنهن نه ڪنهن جي معرفت جو سهارو وٺڻو پوندو. جيئن نصابي تعليم لاءِ اسڪول ۾ استاد جي ضرورت هوندي آهي. انهيءَ ريت روحانيت لاءِ به روحانيت جو واقفڪار گهربل هوندو آهي. معرفت انسان کي بهتر کان بهتر بنائيندي آهي. حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي پنهنجي ڪلام ۾ اهو پيغام ڏنو آهي. سر رامڪلي ۾ بيتن جي آخري سٽ ۾ چيو (گُر کي گڏيا ڪاپڙي). گُر معنى استاد، گُر جي معنى حرفت يا ڪو ڏانءُ ۽ ڏاهپ به ٿي سگهي ٿي يا ڪا ٻي لغوي معنى پڻ ٿي سگهي ٿي. پر اسان اڄ ان گُر جي ڳالهه ڪنداسون جنهن جي معنى مرشد، رهنماءُ ۽ استاد آهي. اهو استاد جيڪو حقيقي راهه جو پتو ڏي، سڌو رستو ڏيکاري، انسانيت جا اعلى قدر جاڳائي، مالڪ جي مخلوق سان پيار جو پيوند جوڙي ٿو. اندر جي آئيني ۾ جھاتي پائڻ جا ڏس پڻ ڏي ٿو.

ڏيئو ٻاري ڏورج، ڏورج مَ ڏيئي ڌار
ڪوڙئين لک هزار، هن اونداهي انڌا ڪيا

حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي فرمائين ٿا ته، ڏيئي جي روشني جو سهارو وٺي هل، روشني کانسواءِ پنڌ نه ڪر، ڇوته هن دنيا جو دونهون ۽ ڪاراڻ ڪيترائي انڌا ڪري ڇڏيا آهن.
هر ڪامياب شخصيت جي اِها نشاني هوندي آهي، هُو ٻين کي ڪامياب ڏسڻ چاهيندو آهي، ناڪاره انسان جون خصلتون به انڪاري هونديون آهن، بي همت ٻين کي هميشه خوش ڏسڻ ناهي پسند ڪندو. همت انسان جو هڪ بهترين جذبو آهي. مضبوط ارادي سان راهون کلن ٿيون، ان سان گڏ جيڪڏهن سچائي، جستجو وارو جذبو هجي ته منزل ملڻ ڪا وڏي ڳالهه ناهي.


هِتان کڻي هُت، جن رکيو سي رسيون
ساجن سونهن سرت، وکائين ويجهو گهڻو.

لطيف سائينءَ جو هي بيت سرآبري سسئي جو آهي، پر هي بيت هر همت ڪندڙ انسان جو سهارو، بي همت انسان لاءِ طاقت، هر مايوس انسان لاءِ اميد جي روشني آهي. هن بيت جو مفهوم ائين ٿو لڳي ته هر انسان سسئي جيان آهي، ان جي اڳيان پهاڙن جون سختيون آهن، پر جي اُميد جي طاقت سان هلندو ته انسان ڪاميابي ماڻيندو. منزل ته صرف هڪ قدم جي فاصلي تي آهي، جيڪا اوهان پهرين وک کڻو ٿا، باقي ساجن ته تنهنجي ساهه جي رڳن کان به گهڻو ويجھو آهي. مضبوط ارادا انسان جي شخصيت جي تعمير جا ضامن هوندا آهن، هڪ دفعو همت ڪري ته ڏسو، هڪ دفعو ان خيال سان نڪري ته ڏسو، راهون ته اوهان جا قدم چُمنديون، روهه رتيون ٿيندو، گرنار ۾ غلغلو ٿيندو، اوڻٽيهين اونداهي ۾ به مهراڻ جون موجون اوهان کي ميهار تائين ضرور رسائينديون. هي ڏس اسانکي اسان جي رهبر، رهنماءَ، اُستاد، مرشد ۽ سنڌي صوفين جي سرواڻ لطيف سائينءَ اهڙي ريت ڏنو آهي ڄڻ منزل ڪا به پري ناهي. محبوب کان پري رهڻ، اسانجي سستي کان سواءِ ٻيو ڪجهه به ڪارڻ ڪونهي. پر انسان کي هن دور ۾ خود کي قابل سمجھڻ واري سوچ تمام گهڻو پوئتي ڪري ڇڏيو آهي. اوهان ڪنهن به منزل ڏانهن نڪرو ٿا ته ان لاءِ ڄاڻ گهربل هوندي آهي. اُها سوچ اوهان کي اوهان جو گُر ڏئي سگهي ٿو. استاد جي گهرج انسان کي هر موڙ تي گهربل هوندي آهي يا راهه ويندڙن کان ڏس ته پڇو، يا واٽن تي ووڙڻ کانسواءِ دوست پيهي گهر نه ايندو،

جُھوڙا جن جُھلن ۾، هيرا لک هزار
لڳا واٽ وڻن ۾، پنهون جا پالار
آنڪي ويندا گڏيا، اهڙي سٽ سوار
لنگهي ڪالهه قطار، تون آئي اڄ نهارئين

لطيف سائينءَ هن بيت ۾ ڪافي ڄاڻ ڏني آهي. منظرنگاري، جماليات جو هي بيت مظهر آهي، اُٺن جا ڏس واٽن تي ويندڙن کان ڪيئن نه سسئي پڇي ٿي؟ انهن ڏيرن جي اُٺن تي جُھل پاتل هئا، انهن جُھلن ۾ گلن جا جُھوڙا، انهن جُھوڙن ۾ هيرا لکين هزار لڳل هئا. هڪ پوري سواري جو ساٿ هو، راهه تي ويندڙن کان پڇائون ٿي ڪري سسئي ته اُهو قافلو اوهان ڏٺو؟ جواب ۾ اُهي رستي جا راهي ڏس ٿا ڏين ته هي اُٺن جو قافلو هِتان ڪالهه گذري ويو، توهان اڄ پيا پڇا ڪريو امان. ياد رهي ته (آئي) جابلو ڪوهستاني لهجي جي ٻولي ۾ “آئي” ماءُ کي چئبو آهي. اوهان کي زندگي جي هر موڙ تي رهنمائيءَ جي ضرورت پوندي. ڏس ڏيندڙ کي رهنما، استاد، گائيڊ، مرشد، معلم، گُر يا شيخ چئبو آهي، ان جي ضرورت آهي. نالا مٽيل آهن باقي مطلب مفهوم ساڳيو آهي، اسان انهن اکرن جي معنى تي بحث نه ڪنداسون، مٿي پنن پيهه گهڻي اڳ ٿيل آهي، حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي رسالي تي ايترا تجربا ٿيل آهن، جن جو تعداد ڳڻڻ کان قاصر آهيون. ڪافي عرصي کان اکرن تي، بيتن، سورمين، سُرن ۽ سوانح عمري مبارڪ بابت دوستن بي بها ڪم ڪيو آهي. جيڪڏهن لطيف سائينءَ جي فڪر کي وقت ڏجي ته زندگي آسان ٿي پوندي. وصال جي واٽ جا راهي ٿيڻ کانپوءِ منزل اوهان جو انتظار ڪري ٿي. حق جي واٽ ۾ مشڪل ايتري ته ناهي جيتري پيش ڪئي ٿي وڃي. دنيا ۾ رهندڙ ڪهڙا سڪون سان ٿا رهن، ڳالهه مڙيئي ساڳي آهي. پڪا ارادا انسان کي آسماني عرفان جو سير ڪرائين ٿا. هن زميني گولي تي رهندڙ انسانن جي رڳن ۾ ساهه ٿي وڃڻ جو ڏس، حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي سائين جن هن ريت ڏنو آهي، پاڻ فرمائين ٿا ته،

صوفي سير سڀن ۾، جئين رڳن ۾ ساهه

لطيف سائين جن اسان کي اڻڳڻيا ڏس سنڌي زبان ۾ ڏئي اسان تي احسان ڪيو آهي. روحاني علم انسان کي جتان به ملي، ڀلي ڳالهه آهي پر سندس زبان ۾ ملي ته نعمت کان گهٽ ڪونهي ڪو! ان ڪري ئي اسان سنڌي سڏائي فخر ڪندا آهيون ته اسان حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي سنڌي ٻولي ڳالهائيندڙ آهيون، پر ايترو ضرور سوچيندا ته لطيف سائين جن ڪنهن خطي، يا علائقائي فڪر جا شاعر ناهن، پاڻ هر انسان جي درد جي رهنمائي ڪئي اٿن. جيڪو انسان سورن ۾ گذاري ٿو، جيڪو اڳتي وڌڻ جو عزم رکي ٿو، ان جي احساسن جي ترجماني ڪئي آهي. هي فڪر آفاقي ذڪر آهي، هي لطيفي فڪر اُهو فڪر آهي جيڪو هر انسان جو احساس آهي، اندر جي پيڙا آهي.