طالب قصر ، سونهن سر
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي فڪر۾ جيڪو تصوف جو رنگ سمايل آهي، اُهو اهڙي ريت سمايل آهيجنهن سان اصل انسانيت جي حقيقي راهه جا اهڃاڻ ملن ٿا، ميدان فقر۾ انسان کي تمام گهڻي محنت ڪري رياضت ڪري توحيد جي ميدان ۾ هلڻو هوندو آهي. ڪا ايڏي وڏي ڳالهه ناهي. دنياوي ڪمن ۾ جيتري دلچسپي هوندي آهي اوتري محنت سان روحانيت جو علم حاصل ڪري سگهجي ٿو. فقير هميشه، شريعت، حقيقت، طريقت، معرفت سان قائم رهندا آهن. ان کان علاوه ذڪر، فڪر، مراقبا، سفر فقيري جي طريقت ۾ موجود آهن، پنهنجي فڪر ۾ رهن ٿا.
جن کي دور درد جو، سبق سور پڙهن
فڪر ڦرهي هٿ ۾، ماٺ مطالعي ڪن
پنو سو پڙهن، جنهن مان پسن پرين کي
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي ڪلام ۾ ٿورڙن فقيرن جا نالا ورتا ويا آهن، جيڪي فقيري جي رنگ ۾رنگيل آهن، انهن مان حضرت منصور حلاج ۽ حضرت مولانا جلال الدين رومي جن جي فڪر تي شاهه سائين بهترين روشني وجهي سمجھايو آهي. حضرت منصور، جي نالي سان سمجھايل بيت ۾ توحيد جي پرچار ڪن ٿا. حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي رسالي سُر سهڻي جي داستان ۾ ذڪر ڪيل آهي، ڇو ته اسان جي شاهه سائين جو رسالو الله تعالى جي وحدانيت سمجھائڻ لاء هڪ بهترين نمونو آهي. روح جي دري کولي اندر ۾ جھاتي پائي مالڪ ڏانهن متوجھه ٿي، روح سان شاهه سائين جي ڪلام جي مطالعي جي ضرورت آهي. اوهان جون راهون روشن ٿي وينديون، زندگي آسان ٿي ويندي. بار وانگر نه رهندي اوهان راهه جا رهنماء به ٿي سگهو ٿا، جيڪڏهن انهي خيال ۽ رمز سان شاهه سائين جي رسالي جو مطالعو ڪريون. ڪهڙي ڳالهه آهي جيڪا سائين حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي اسان کي نه سمجھائي آهي،
سڀت پچار پرين جي، سڀت هوت حضور
مُلڪ مڙيوئي “منصور”، ڪُهي ڪهندين ڪيترا
فقيريرنگ ۾عبادت، رياضت، ذڪر جو سبق هوندو آهي، اڄ اسان ان هستي تي روشني وجھنداسون جنهن شخصيت کي حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جن سر يمن ۾ نالو وٺي ڳايو آهي، جنهن جو نالو حضرت مولانا جلال الدين رومي “بلخي”، رومي سائين جن جو اصل ڳوٺ” بلخ“ افغانستان آهي. حضرت مولانا جلال الدين رومي سائين جن جي پيء جو نالو بهاولدين آهي، رومي سائين جن جو والد بلخ ۾ هڪ مدرسي جو اڳواڻ هو. منگولن جي حملن جي ڪري ٻئي هنڌ هجرت ڪري وڃڻ لاء روانو ٿيو. رومي سائين علامه جي عهدي تي سند آفته هو جڏهن نيشاپور پهتا، جتي حضرت فريد الدين عطار جي ڪتاب (الهى نامو) پڙهڻ جو موقعو رومي سائين کي مليو. جنهن جي مطالعي سان حضرت مولانا جلاالدين رومي جو روح عرفان ماڻي ورتو. حضرت رومي سائين علامه مان هاڻ سائين روحانيت جي سرحدن تائين پهچ حاصل ڪري ويو هو، نيشاپور مان جڏهن سندس والد هجرت ڪئي ته پاڻ قونيه، اڄوڪي تُرڪي ۾ رهائش پذير ٿيا، اُتي جڏهن حضرت مولانا جلال الدين رومي جي ملاقات، وقت جي انتهائي قابل و ڪامل ولي حضرت شمس تبريز سان ٿي، جنهن جو حضرت مولانا جلال الدين رومي سائين مريد ٿيو،
صحبت ڪتابي، از خوش تر است
صحبت مردان، آدم گر است
ترجمون، رومي سائين جن فرمائين ٿا ته، “ڪتابن جي صحبت دماغ ۾ خشڪي پيدا ڪندي آهي، ڪنهن مرد ڪامل جي صحبت اوهان کي انسان بنائي ڇڏيندي” ڇو ته نصاب پڙهائڻ لاء به استاد جي ضرورت هوندي آهي، هر علم جي سکيا ڪتاب مان ڀل ملي پر استاد جي هٿان ملندي ته اُها انتهائي ڪارآمد ۽ موثر هوندي آهي. فقير رومي جي چوڻ جو مطلب آهي ته، ڪو به علم حاصل ڪريو ته ان جي لاء ڪامل استاد، مرشد جو هجڻ ضروري آهي،
الله جي توحيد ۽ جي ان هيڪڙائي جو بيان شاهه سائين جي ڪلام ۾ انتهائي بهترين نموني چيل آهي، هر سُر ۾ شاهه سائين اسان کي کولي کولي سمجھايو آهي
ميم مان معلوم ٿيو، الف آهين تون
تيلانهن آيل مون، ورق وارئي ڍڪيا
فرمان لطيفي آهي ته، “ميم مان مونکي پتو مليو، ميم مان مونکي ڄاڻ ملي ته الف تون ئي آهين، انهي ڪري ٻين ڪتابن جا ورق مون ورائي بند ڪري ڇڏيا آهن” هي راز حقيقي آهي جنهن تي منڪشف ٿيندو آهي، ان جي زبان خاموش ٿئي ويندي آهي. ٻين ڪتابن جي مطالعي کان غافل ٿي پنهنجي اندر جي محبوب سان مگن ٿي وڃي ٿو، حضرت جلال الدين رومي جن جو فڪر حضرت شمس تبريز کان ۽حضرت شمس تبريز جو فڪري خيال حضرت ابن تعفور بايزيد بسطامي کان، انهن تي حضرت ذوالنون المصري جن جو اثر آهي، حضرت ذوالنون المصري جن جي صحبت جو اثر ۽ مريدي جو رنگ حضرت بسطامي مٿان ايترو چڙهيو جو هن پنهنجي پاڻ مٿان ان فڪر کي حاوي ڪري ڇڏيو، روح جي علم جو هي ماهر فقير، روحانيت جو سبق نفس تي عبور ڪرڻ فقيري واري رنگ جو اڳواڻ ڪري مڃيو وڃي ٿو، جنهن کي هڪ صوفي جماعت جو اڳواڻ پڻ ڪري مڃيو وڃي ٿو، حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو حڪم آهي.
جي ڀائين جوڳي ٿيان، ته ڪِين پيالو پيء
نانهن نهاري هٿ ڪري، آئون اُتم ٿيء
سندو وحدت ويء، طالب توڙا ماڻين
پهرين جهاد پنهنجي نفس سان ڪر، پوء ڀلي ٻئي پاسي نهار، انسان جي اندر ۾ جيڪي نفس واري جنگ هوندي آهي. ان جي هار ۽ جيت ئي اصل ظاهري زندگي جي ڪاميابي ۽ ناڪامي جو سبب بڻجندي آهي. انسان خواهشن جي غلامي تڏهن ڪندو آهي، جڏهن هُو “نفس اماره” جي گهيري ۾ اچي ويندوآهي. هن نفس جو ذڪر پاڪ ڪتاب ۾ فرمان خداوندي ۾ آهي، اماره نفس انسان کي برائي ڏانهن راغب ڪري ٿو، ان نفس جي اهڙين چالن کان بچڻ جي لاء الله جي ولين، بزرگن۽ نيڪ ٻانهن هڪ اهڙو گس ڳوليو، جنهن ۾ فقط مالڪ جي رضامندي، ذڪر الاهي ۽ مراقبي مشغول ۾ زندگي گذاري وڃي، ۽ ان جو پيغام ٻين انسانن تائين پهچايو، ته اصل بادشاهي اُها آهي نه ضرورتن ۾ رهو، خواهشن کان پاسو ڪريو، لذتون اوهان کان ڏوهن وارا ڪم ڪرائي ذلت و خواري جو سبب بڻائينديون آهن. عارضي خواهشون انسان جي اندر جي دنيا ۾ تباهي جو ڪارڻ بنجن ٿيون ۽ بزرگن انهن برائين کان انسان کي بچائڻ لاء خوانگاهي نظام ٺاهي، عبادتن ، ذڪر ۽ سماع جون محفلون سينگاري انسان کي ڀلائي جو رستو ڏيکاريو. نظم ۽ نثر ۾ علائقائي زبانون استعمال ڪري انسان کي حقيقي راهه رستو ڏيکاريو آهي، جنهن جي ڪري انسان کي علم جي حصول ۾آساني ٿئي ۽ ڪارائتو بنجي پئي، فقيرن پنهنجي زندگي ٻين انسانن جي ڀلائي لاء وقف ڪري ڇڏي ۽ الله تعالى جي عبادت ڪري مالڪ جو حقيقي قرب حاصل ڪيو. الله جي رضا ۾ راضي رهيا. حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جن انهي ڳالهه لاء تمام گهڻو چيو آهي
“ر”ريئون راضي روح ۾، مٿي رب رضا
حضرت ذوالنون المصري يا حضرت فريدالدين عطار، حضرت شمس تبريزي يا حضرت مولانا جلال الدين رومي يا اسان جو شهنشاهه حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي انهن سڀني فقيرن حق جي رستي جي پرچار ڪئي آهي، جيڪو به الله تعالى جو ولي هوندو اهو انسان کي حق جي راهه ڏانهن راغب ڪندو. پاڻ تڪليفون سهي انسان لاء زندگي آسان ڪندڙ هي حق جا راهي هميشه ڪامياب رهن ٿا. انهن فقيرن جو مقام الله تعالى جي بارگاهه ۾ اوچو رهي ٿو. بزرگ ٻين لاء مشعل راهه بنجي، عام انسان کي سادگي سان زندگي گذارڻ جو ڏس ڏيئي پنهنجي رستي ڏانهن هليا وڃن ٿا
هيء هيء ڪري هليا، آديسي اُٿيا
جوڳين جا جهان ۾، خيما ڪِين کُتا
منهن ويڙهي مڙهين ۾، سامي ڪِين سُتا
پورب سي پهتُا، ڏئي اوجاڳو اکينء
فڪر لطيف ۾ اسان کي حضرت مولانا رومي جن جو تمام سهڻي انداز ۾ حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي ٻڌايو آهي، جنهن سان اسان کي پنهنجي راهه لاء آساني ٿي سگھي. بس ڪوشش جي ضرورت آهي، جيترو انسان دل لڳائيندو اوتري ڪاميابي ملندي، بس اُهو اسان تي آهي ته اسان هينئر ڇا ڪري رهيا آهيون؟ ڪٿي ۽ ڪهڙي منزل جا مسافر آهيون؟ اسان جي زندگي انمول آهي اها مالڪ جي طرفان تحفي کان گھٽ ڪانهي ڪا. ٿورڙي سوچ اسان کي اعلى مقام تائين پچائي سگهي ٿي. اُها سوچ به ڪريون ته سهي، ڏسو ته ڪيئن ٿي تبديلي اچي، الله سائين اوهان جو حامي ٿيندو، رستو آسان ٿي ويندو، ظاهر، باطن ڪاميابي ملي ويندي. حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي، جو فڪر هجي يا ڪنهن ٻئي فقير جو خيال، الله جي بزرگن انتهائي رهنمائي ڪئي آهي، حضرت مولانا جلال الدين رومي جي باري ۾ شاهه سائين جن فرمايو آهي ته
طالب قصر سونهن سر، ايءِ رومي جو آهي
تاڙي جي لاهي ، منجهئين مشاهدو ماڻين