سُتا سڀ پئي، سندي معلم آسري
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي فڪري سوچ ۾ انسانن لاءِ آسانيون پيدا ٿيل آهن، انسان جي اِها پراڻي فطرت آهي ته اميد تي گھڻو جيئندو آهي، محنت، محبت سان ڪم ڪرڻ واري جذبي سان گڏوگڏ هُو اميد جو پنڌ هرگز نه ڇڏيندو آهي، لطيف سائينءَ جن فرمايو آهي ته،
نااميدي نيج ته اُوڏي ٿئين اُميد کي
لطيف سرڪار اسان جي لاءِ روشنيءَ جي راهه جيان رهنمائي ڪن ٿا. سائين جي سُرن ۽ داستانن جي سوچ گھڻي مٿي آهي، هي اسان جي لاءِ آساني پيدا ٿيل آهي. انسانن جي لاءِ راههِ حق جي تلاش ڪرڻ هر انسان يا عام شاعر جي وس جي ڳالهه ناهي. لطيف سرڪار پنھنجي وجود ۾ هڪ اعلى تخليق ڪري انسانن کي مالڪ سان ملائڻ جو هڪ رستو پيدا ڪيو آهي. وفا جو بھترين مثال سائينءَ هر فڪر ۾ ڏنو آهي. ڪجھه شيون انسان جي لاءِ گھڻيون ضروري هونديون آهن. وفا، اعلى فڪري سوچ، اڻٿڪ محنت، ساٿين جي رکوالي، اصولن جي پختگي، مستقل مزاجي، ڏڏن ڏڦيرن کي به ساڻ ڪري هلڻ ۾ انسان جي شخصي تعمير ٿئي ٿي ۽ ان مان انتھائي وڏائي وارا عنصر ان انسان ۾ موجود هجن ٿا، پر انھن ۾ سچائيءَ جو هجڻ لازمي آهي، جيڪو اهڙا ڪم ڪري ٿو، پر اڄ جو انسان افسوس، بي وفائي، مڪاري ان سان ئي ڪندو آهي، جيڪو ان جي ويجھو هوندو آهي. سائين ڪافي جڳھين تي فرمايو آهي ته
چَڱا ڪَنِ چَڱايُون، مَٺايُون مَٺَنِ؛
جو وَڙُ جُڙي جِن سين، سو وَڙُ سيئِي ڪَنِ.
تڪليفون اسان جي توقعات جي ڪري ٿينديون آهن، اڳين ڏانھن نھارڻ کان بھتر آهي ته اسان پنھنجو ظرف ڏسون، انڪري جو اسان مالڪ جي ڪسوٽي تي هر ويل چڙهيل هوندا آهيون، پر ارادي جي مضبوطي اعلى مقام ڏيئي سگھي ٿي
هُو چَوَنِـئِي، تون مَ چؤ، واتان ورائي؛
اَڳُ اَڳَرائِي جو ڪري، خطا سو کائي؛
پاندَ ۾ پائي، ويو ڪِيني وارو ڪِينَ ڪي.
اسان جا ڪم اسان جي شخصي سڃاڻپ رکن ٿا، نه ڪي ڳالھيون، هر حال ۾ انسان پنھنجي ڪم سان سڃاپي، انڪري ٿو جو ان جي سوچ انھن ڪمن مان ظاهر ٿئي ٿي. اسان جو مالڪ اسان جي هر ڳالھه کان واقف هوندو آهي
ڳالھيون ڳجھه اندر جون، پرين پروڙين مُور
هلي تو حضور، ڪھڙو وللان وات سين
سائين جن فرمايو آهي ته مالڪ دلين جا راز ڄاڻي ٿو ان جي اڳيان وات جي بڪ بڪ جو به ڪم جي ناهي. زباني ڳالھين کان اڳتي مالڪ سائين خيالن تي قابض آهي. لطيف سائين اسان کي ٻڌائي ٿو ته اسان تان حرف هرو معاف ٿيل آهي پر اسان به خود ان جي پوئلڳ سڏائڻ جي قابل ته ٿيون
ڏاگھا ڪين مَ ڏرو، اوهانجو آرياڻي اڳي ٿيو
موڙ مڃر ٽاريون، چانگا سڀ چرو
آن تان حرف هرو، ميڙوئي معاف ٿيو.
بس پاڻ سڃاڻڻ جي ضرورت آهي. لطيف سرڪار اسان کي اميد جو دامن نه ڇڏڻ جو چيو آهي، پر ڪجھه اسان تي واجب ڳالھيون لاڳو ٿين ٿيون ته اسان انھيءَ عمل تي پڪا ٿي ته بيھون، جنھن جو آسرو آهي، ان سان ته سچائي هجي، باقي پنھنجا عمل پاڻ ئي سڌري ويندا. مرشد اسان کي اھڙو آسرو ڏنو آهي، جنھُن مان اميد جي راهه کلي وڃي ٿي،
نااميدي جي نجھري، پھي پس الله
چٽو ربي راهه، مرادن مخفي ڪيو
نااميدي، الله تعالى جي ظاهر راهه به مخفي ٿي ڪري. اسان جي مراد يعني اميد جي مطابق اسان جا ڪم ٿين ٿا، انھيءَ ڪري مرشد سرڪار جن فرمايو آهي ته
جيڏو تنھنجو نانءَ، ٻاجھه به اوڏيائي منڱان
ڏيڻ وارو هميشه گھرڻ واري جو ظرف پرکيندو آهي. اسان کي، اسان جي ڌڻيءَ تي، اعتبار تي منحصر آهي ته اسان کي ڇا ملندو؟ ڌاتار ڏک ٿو ڪري ته مونکان تون ڇو نٿو گهرين، آئون سڀ ڪجھه ڏيڻ وارو آھيان. ڪيترو به گنھگار آهين، هڪ دفعه توبهه ڪري وري اچ، هڪ فقير جو شاعر فارسي جو آهي ته
باز آ “باز آ” هر آنچه هستي باز آ
گر کافر و گبر و بت پرستي باز آ
اين درگه ما در که نو ميدي نيست
صد بار اگر توبه شکستي باز آ
اسان کي مالڪ تي پڪو يقين هجڻ گھرجي ته مالڪ اسان کي معاف ڪندو، پر اسان جي اُنسيت ڪنھن سان منسلڪ آهي. اميد به اوتري رکون، پاڪ رب مان سُٺي توقع رکڻ گھرجي. مالڪ انسان جو همدرد آهي، تڪليفون به ان جي ڀلائيءَ جي ڪري ڏيندو آهي. يقين ڪامل هجي، ضمير روشن هجي ته منزل آسان ٿي پوندي. سنگتي سٺا ملي ويندا، پڪ سان، اسان تي مالڪ رحم ڪندو،
جيڪي ڪري بندو، سو سڀوئي ڏوهه
تون پارس آئون لوهه، سڃين ته سون ٿئي
لطيف سرڪار اسان جي لاءِ اهڙيون راهون ڏنيون آهن جو اسان کي ڪا به تڪليف نه ٿيندي، پر اسان جو انھيءَ تي عمل هجڻ گھرجي ته اسان جي لاءِ منزل تي پھچڻ ڪا به وڏي ڳالھه ناهي،
ثمر جنين نه ساڻ، هوت حمايتي تن جو
ڇنا اڏبا ڇپرين، ايندو پنھون پاڻ
ٿيندي روح رھاڻ، لحظي منجھه لطيف چئي.
اسان کي سائين جن فرمايو ته جنھن سان ثمر ساڻ نه هوندو، ڪير به ساڻي نه هوندو، ان سان مديني واري سرڪار، غريبن جو مددگار، هيڻن جو حامي، آڙين جو آڌار، يتيمن جو يار انھن سان گڏ هوندو. هن بيت مان هيءَ ڳالھه ثابت آهي ته اسانجو ڌڻي اڪيلو ڪڏھن ڪين ڇڏيندو. ڇو ته پاڻ رحمت اللعالمين آهن، ساري جڳ جو آسرو، ڪائنات جي ڌڻي امتين جي آجائي لاءِ ڪيئي دفعه واهر جي دعا گھري آهي. الله سائين جا لاتعداد احسان آهن، ڪھڙا به آهيون، آهيون ته ان مالڪ جا. اسان جي عيبن کان مالڪ جي رحمت وسيع کان وسيع آهي، ان ڌڻيءَ تي پڪو يقين گھربل آهي، جنھن پڪ ڪئي ان جي لاءِ ڀلائي ٿي. انسان جو عقل ڪُل ناهي، هي ويچارو ڪيتري به ترقي ڪري، پر انھيءَ نڪتي کان انھيءَ نڪتي تائين هوندو. ڪائنات جو مالڪ ته بلند بالا آهي، جيتري ڪائنات آهي، ان کان ڪافي وڏي رحمت مالڪ جي آهي،
هِت حامي هڻين جو، هُت هادي هٿ ڌريندو،
يا
سُتا سڀ پئي، سندي معلم آسري
اوھين پڻ سمھو ناکئوا، بندر ناهي ڀئي
جن جي سيد لڄ کنئي، سي سڀ لنگهندا لڪيون.
هر ڪنھن کي پنھنجي اڳواڻ تي بانور هوندو آهي. اسان جو اڳواڻ حضرت محمد صه جن تي يقين آهي، اسان جو مددگار ٿيندو، انھي يقين ڪامل تي رهڻ ۾ اسان جي ڀلائي آهي. لطيفي پيغام انسانيت جو چٽو ثبوت آهي، هنئين ۾ هنڊائن جي ضرورت آهي.