دوست ڪُهائي دادلا
محرم شريف جي آمد سان گڏ ئي حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو فِڪرُ ذهن جي ياداشت ۾ هيئن اڀري اچي ٿو ته ..
مِحرَمُ مَوٽِي آئِيُو، آيَا تَان نَه اِمَامَ
مرثيه گوئي، نوحا خواني ۽ واقعه ڪربلا تي ڪيترائي فِڪر لکيا ويا، پر حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو پيغام حضرت امام حسين عليه السلام جي لاءِ سلام، بهادري، شجاعت، همت، عزت ۽ گَرب وارو پيغام آهي، اهڙي شاعري جا مثال جيڪي شاهه سائين ڏنا آهن اڳ ڪنهن نوحه خوان، مرثيه گوئي شاعر يا ڪنهن ڪتاب ۾ نه ڏنا ويا آهن، شاهه سائين سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪيڏارو لکي سنڌين ۽ دنيا جي بهادرن جي همت ۽ جوش اڃا به وڌائي ڇڏيو، شاهه سائين جا بهادري تي ٻين سُرن ۾ به بيت چيل آهن جيئن
مَوٽَڻُ جِن مِهڻُو، پِڙَ تِي سِي پَوَن
يعني جنهن کي ميدان مان واپسي مهڻو آهي اهو شهيد هوندو يا غازي هوندو، ميدان بهادر نه ڇڏيندا آهن، حضرت امام حسين عليه السلام ۽ ٻين امام سڳورن ۽ شهداءِ ڪربلا جي بهادرن کي شاهه سائين شاعري ۾ اهڙي سهڻي نموني سان پيش ڪيو آهي ته بهادري سان زندگي گذاريو، بهادري ۽ شان جو موت قبوليو، بزدلي ۽ بي حسي سان نه جيئو، شاهه سائين جن حضرت امام حسين جي باري ۾ فرمائين ٿا ته نه رڳو پاڻ ڪربلا جي ميدان ۾ جنگ لڙي رهيا هئا پر پنهنجي ساٿين سميت پنهنجي سڄي قافلي جو پڻ خيال ڪري رهيا هئا،
هَڻَڻُ هَڪِلَڻُ، ٻِيلي سَارِڻُ، اِي مَانجهائِي مَرڪُ
شاهه سائين جي هن بيت ۾ واضع آهي ته جنگ سان گڏ پنهنجي ساٿين جو خيال رکڻ هڪ مانجهي مرڪ آهي، باهمت بهادري جا مثال شاهه سائين پنهنجي سر ڪيڏاري ۾ اهڙا ته ڏنا آهن جو پڙهندڙن جي دل مان احساسن جا اُلا نڪريو پون، پاڻ فرمائين ٿا ته
سَچُ ڪِيئَن بِيبي ڄَايا، اِهڙا سُورهيَه سُپِرين
شاهه سائين فرمايو ته سلام آهي انهن مائرن کي جن اهڙا سورهيه پٽ ڄڻيا، جن ميدان ڪربلا ۾ همت ۽ بهادري سان اسلام جي بقا لاءِ جنگ وڙهي هر دور جي يزيد کي شڪست ڏني، سنڌي زبان ۾ جنگ نامه ۽ ڳاهون شاهه سائين کان اڳي لکيون ۽ ڳايون وينديون هيون مگر شاهه سائين سُر ڪيڏارو سڀ کان پهرين سنڌي زبان ۾ پاڻ لکيو، حضرت امام حسين جي بهادري ۽ شجاعت کي پاڻ سنڌي ۾ اهڙو سمايو جيڪو اڳ ڪنهن به نه چيو هو،
ڪَامِلَ ڪَربَلا ۾ آيا اَڄُ اِمامَ
مَارِي تِنِ مِصِرين سِين ڪَنبايَائو ڪِمامَ
يا
مِصرين مُنهَن ڪَڍِيا، هَڏَ کَڙ کَڙ ڪَنِ
يعني شاهه سائين مصر جي خاص مخصوص تلوارن جو ذڪر ڪيو آهي ته جڏهن امامن ميدان ڪربلا ۾ مياڻن مان تلوارون ڪڍيون ته اسلام جي دشمنن جي هڏن ۾ کڙ کڙاهٽ پيدا ٿي وئي. شاهه سائين جي مشاهدي مان ڪمال جي بيان گوئي سندس شاعري ۾ موجود آهي اکين ڏٺو احوال پاڻ شاعري ۾ پيش ڪن ٿا، پاڻ ٻين سرن ۾ به حَقيقي منظر نگاري ڪئي اٿن جيئن سر سَسُئي ۾ هي بيت چيو آهي ته
سَسُئي کِي سَڏُ ٿِيُو، اَسان اولاڻُو
يعني جڏهن پنهون جي تلاش ۾ سَسُئي کي سڏ ٿيو ته اسان ٻڌو ۽ اولاڻو ڏنو يعني روئي ڏنو، “اولاڻو لفظ سنڌي جي روئڻ جي لهجن ۾ استعمال ٿيندو آهي” اهڙي ريت منظر نگاري جو ڪمال شاهه سائين ڪربلا جي ميدان تي اکين ڏٺو احوال شاعري ۾ هينئن فرمائين ٿا ته
ڪَارِي ڪَڪَر هِيٺِ، مُون جِهيڙيندِي ڇَڏِيا
ڪَارَا ڪُند هَٿَن ۾، اَڙَل وَڇِير هِيٺِ
ٿِئي نهَ تَنِين سِين ڏِيٺِ، مَوٽَڻُ جَنِين مِهڻُو.
حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي پاڻ حد انتها جي بهادري ۽ شجاعت جو شاعري ۾ بيان ڪيو اٿن ته ڪربلا جي ميدان ۾ شهيدن کي ڪاري ڪڪر هيٺ مون ڏٺو جن جي هٿن ۾ ڪارا ڪُند هئا ۽ اڙل وڇيرن تي ويٺل هئا، انهن سان جنگ ٿي ته هو واپس نه ورندا، حق جي سپاهين لاءِ موٽڻ مهڻو آهي، شاهه سائين اکين ڏٺي منظر جي هن عڪس نگاري فڪر لطيف ۾ سنڌين لاءِ سنڌي ۾ شاعري ڪري پاڻ پيغام ڏنو، هن قسم جا بيت لکڻ ڪنهن مرثيه گو، نوحه خوان يا تاريخدان کي اهڙي جرئت نه آهي، ته هو ائين چوي ته مون ڏٺو، جڏهن ته ڪئين صديون اڳ هي ڪربلا جو واقعو پيش آيل آهي پر شاهه سائين پاڻ اتي موجودگي جو اهڃاڻ ڏئي ٿو، همت ۽ جرئت جو بيان پاڻ هيئن فرمائين ٿا ته
وِيهي وِيريِن سَامهان، تِکا هَنيَائُون تِيرَ
يعني امامن سڳورن جيڪي تير اسلام جي دشمنن کي هنيائون اهي طاقتور تکا هئا، ڪمزور طريقي سان داغيل نه هئا، هنن ۾ جرئت ۽ بهادري هئي. نه صرف امام سڳورا پر انهن جا ساٿي به بهادري ۽ همت سان اسلام جي دشمنن کي شڪست ڏيڻ لاءِ حق جي جنگ وڙهي رهيا هئا، شاهه سائين جي رسالي جي سڀني سُرن ۾ ڪٿي به بزدلي، نااميدي، بي حسي بلڪل نه آهي، پاڻ هميشه بهادرن، بانڪن، سورمين ۽ سورمن کي ڳايو آهي پر ڊڄڻن کي ننديو به اٿن، ڪمزورن کي شاهه سائين پنهنجي شاعري ۾ ڪوبه مقام نه ڏنو آهي،
ڀَڳُو آءُ نَه چَوان، مَارِيو هوءِ تَه وِسهان
جنگين جي ميدانن مان جيڪي بهادرن جا لاش ملندا آهن انهن کي ڌڪ سينن ۾ هوندا آهن پٺن تي نشان ڪنهن بزدل ۽ بي حس تي هوندا آهن، شاهه سائين ڪربلا جي ميدان تي اسلام جي دشمنن جي خلاف اسلام ۽ حق جي محافظن لاءِ هي لفظ چيا آهن.
آئِيا اُجارين، تَونگَ تَرارِيُون تِورَا،
سَانگُون سَائِن هَٿَ ۾، ڪُلهان نَه لاهِين،
اُڀا ئِي آهِين، مُهائِين مَرڻ تِي،
يا
ڪَامِلَ ڪَربَلا ۾، خِيما کَوڙُيائُون،
جِهيڙُو يَزِيدَ سَامهُون، جُنبِي جَوڙِيائُون،
مُنهن نَه مَوڙِيائُون، پَسِي تَاءُ تَرارَ جَو،
ڪامل ڪڏهن به ناقص جي هٿ تي بيعت نه ڪندو آهي پوءِ ان کي حياتيءَ جو سودو ڇو نه ڪرڻو پوي، پر حقيقت ۾ ان جي شهادت ئي ان جي اصل حيات آهي، اڄ به حق لاءِ وڙهندڙ زنده و منور آهن جن حق کان منهن نه موڙيو باطل کي ڀرپور شڪست ڏني تاريخ انهن کي سنهري ورقن سان ۽ مرتبي واري مقام تي جاءِ ڏيندي آهي، پوءِ اهي آب حيات پي هن ڌرتي تي حضرت خِضر عليه السلام واري حياتي گذارين ٿا، شاهه سائين سر ڪيڏاري ۾ جنگ جي ميدان جو اکين ڏٺو احوال ڪجهه هن طرح به پيش ڪيو اٿن جنهن سان دل کي يقين اچي ٿو
ڪُندَ ڪَڙِڪَو ڍَالَ ڍَڙِڪَو پَاڳَ ڦَڙِڪَو مانجهي جت مرن
ڪند جي آواز سان ڍال جو آواز ان سان گڏ پڳ جي ڦڙڪي جو پڻ ذڪر پاڻ ڪيو اٿن، منظر نگاري ۽ مشاهدي کان سواءِ هي مثال ڏيڻ اجايو آهي، هن بيت مان تصديق ۽ يقين واري صورتحال پيدا ٿئي ٿي ته حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو درجو ڪيڏو اعلى ۽ افضل آهي جن حق جي جنگ جي هي منظر ڪشي ڪئي آهي، شهداءِ ڪربلا جا شهيد اسلام جي بقا جي جنگ وڙهندي وڙهندي وڃي مالڪ حقيقي سان مليا جنهن هنن جي تقدير ائين لکي هئي،
ڪَامِلَ ڪَربَلا ۾، آيا اَڄُ اَمِيرَ،
وِيهي وِيرين سَامِهان، تِکا هَنيائُون تِيرَ،
هُئي هِي تَقديرَ، اَصُل اِمامَن سِين،
الله تعالى پنهنجي خاصن کان امتحان وٺي اعلى درجا ڏيندو آهي، انهن خاصن ۾ به ڪجهه خاصن خاص هوندا آهن جن جون رمزون به لڪل ۽ خاص هونديون آهن هر عام انسان ان تائين پهچ حاصل ڪري نه سگهندو آهي،
ڪِي رِندَ پَروڙِين رَاز، قَضِيو ڪَربَلا جَو
يا
قَضِيو ڪَربَلا جَو، مِڙيو ئِي مَلهَارَ،
ڳَالِهه سَڄَائِي ڳُجَهه جِي، اِلاهِي اِسِرارَ،
مَولَو ٿِيو مُختِيار پَنهنجَن جُون پَرکُون لَهِي،
ڪربلا جي جنگ نه صرف اسلام جي هئي پر انسانيت کي اوليت ڏيڻ واري جنگ هئي، باطل کي امامن سڳورن ايڏي وڏي شڪست ڏني جو هر دور جو يزيد ڪنڌ هيٺ ڪري جيئندو حسيني سِرُ هميشه مٿانهين مقام تي رهندو.
ڪيتري به سختي ۽ تڪليف ڇو نه هجي حق جي راهه تي هلڻ وارا ڪڏهن به هيٺ ڪنڌ ڪري نه جيئندا آهن، زندگي جو ڪيڏو به تڪليف ده موڙ ڇو نه هجي بهادري سان منهن ڏيندا آهن،
سَخِتي شَهادَتَ جي، مِڙوئِي مَلهَار،
ذَرو نَاهِي يَزيدَ کِي، عِشقَ جَو آثَار،
ڪُسَڻُ جَو قَرار، اَصُل اِمَامَن سِين.
حضرت امام حسين عليه السلام ڪربلا جي ميدان ۾ هر دور جي يزيد کي ايڏي وڏي شڪست ڏني جو هو ناقص ۽ نامڪمل ٿي ويو، ڪامل امام عليه السلام هر گز باطل جي اڳيان نه جهڪيو، حق جي راهه ۾ پنهنجو گهر ۽ پنهنجا ساٿي، پنهنجي جان الله جي حوالي فخر ۽ مان مرتبي سان ڪئي،
سَرُ نه پِيو سَخيءَ کِي، ڪَاٽِيندِي ڪَپار،
حق جي لاءِ وڙهندي امام کي هڪ سَرُ به نه پيو جو هو خوف جي عالم ۾ هجي ها، پاڻ شجاعت سان بهادري سان نذرانه عقيدت سان پنهنجو گهر ۽ ٻچا الله جي حوالي ڪيا، يزيد ۽ اسلام جي دشمنن کي منهن ٽوڙ جواب اهڙي ريت ڏنو جو اڳ تاريخ نه لکيو هو ۽ نه ئي حضرت امام حسين کان پوءِ اهڙو بهادر هن ڪائنات ۾ پيدا ٿيندو،
مَٿَان مَٿِي مُنهنجِي، جِي هُوَن سِرَ هَزَار
الله جي انسان ذات، حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم جي دين ۽ حضرت علي ڪرم الله وجهه جي شجاعت بهادري جو مثال حضرت امام حسين ڪربلا جي ميدان ۾ اهڙو لازوال قائم ڪيو جنهن جا پاڻ لائق هئا، نه صرف امام حسين پر سندس ساٿين جي قرباني انساني بقا لاءِ تاريخ ۾ وڏو مثال آهي ۽ ڪنهن ۾ همت ناهي ته حضرت جيئان ايئن ڪري سگهي.
دَوستَ ڪُهَائِي دَادِلا، مُحُبَ مَارائِي،
خَاصَن خَلِيلَن کِي، سَختِيُون سَهَائِي،
اَلله الصَمدُ بِي نِياز، جَا ڪَري سَا چَاهِي،
اُنهيءَ ۾ آهِي، ڪَا اُونِهين ڳَالهه اِسِرارَ جِي.