ڪيو مطالع مون، هيءُ ورق وصال جو
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جن جي فڪر تي مباحثا ڪيترائي ٿيا آهن ۽ شايد اڃان به ڪيترائي ٿيندا. لطيفي فڪر انساني سوچ جي عين مطابق ته آهي پر انساني سوچ جي حدن کان پھچ کان پري آهي، جنهن جو مطلب اُهو ناهي ته اسان انھي فڪر کان پري رهون، بلڪه ان جو مطلب آهي ته اسان انھي فڪر جي لوچ لاءِ سوچ جو دائرو وڌايون. انھي ڳالھه جي پرک ڪريون ته اسان جي هن عالمي سوچ رکندڙ عالم انسانيت کي ڪيڏو نه وڏو سبق ڏنو آهي، هيڪڙائي جو درس الله تعالى جي وحدانيت جو سبق ڏنو آهي، جنهن کي سمجھڻ لاءِ ڪابه اسان کي ڏکيائي ڪا نه ٿئي ٿي.
ميم مان معلوم ٿيو، الف آهين تون
تيلانهين آيل مون، ورق واري ڍڪيا
حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جن اسان کي مالڪ سائين جي توحيد جو درس نھايت بھترين نموني ڏنو آهي، ميم مان پتو پيو آهي ته الف ته تون ئي آهين، ان ڪري مون ٻيا اکر ڍڪي ڇڏيا، الف لام ميم جي سمجهاڻي هجي يا اسان جي لاءِ ڪو سبق، هر ڏس بهترين نموني اسان کي سائين جن ڏنو آهي، پاڻ فرمائين ٿا ته تون چئو الله هڪ آهي ان جو ڪو ثاني ناهي، اسان جي لاءِ راهه هموار ڪئي آهي، اوهان اُنھي ڳالھه کي سمجهو ته اوهان جي لاءِ سمجھاڻي آهي، ان ۾ تنھنجي ڀلائي آهي، اسان جو ڪم آهي ته اسان پنهجي مرشد اڳواڻ حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي ڏنل درس تي قائم ٿي انھي جا، راهه جا مسافر ٿيون ته منزل پري ڪانھي ڪا، لطيف سرڪار جي تمام وڏي فڪر کي ننڍڙو ڪري پيش ڪيو ويو آهي، جيڪي مذهبي ڪتابن ۾ ڏس ڏنا ويندا آهن اُهي ڏس شاهه سائين جي رسالي ۾ اسان کي مليل آهن، جيڪي فڪر ادارن ۾ پڙهيا وڃن ٿا اُهي ڳالھيون سائين آسان طريقي سان اسان کي ٻڌايون آهن، ڌنارن جي ڌنن ۾ شاهه سائين اهڙي ريت سمايل آهي، جهڙي ريت ادارن ۾ PhD ڪندڙ اسڪالر جي ريسرچ ۾ هجن، شايد اسڪالر اهڙي سھڻي انداز ۾ مرشد سائين جو ڪلام نه پڙهي سگهن، جھڙي ريت هڪ عام محبتي انسان پڙهي سگهي ٿو، محبت عقل تي هميشه حاوي رهندي آهي، اسان جي مرشد جي ڪلام کي هر انسان محبت جي نگاهه سان پڙهي ۽ پروڙي سگهي ٿو، سوري کي سينگار جو نالو ڏيندڙ فڪر ڪيتري طاقت رکندڙ هوندو، انجو اندازو اوهان لڳائي سگهو ٿا، ڪاتي جو ڪوبه ڏوهه ناهي ڳن وڍيندڙ جي هٿ ۾ آهي، لوح وقلم جون اهڙيون ڳالھيون جنهن سان انساني سوچ پگهرجي وڃي ٿي، الله تعالى پاڻ ئي تقدير جو مالڪ آهي جنهن جي حڪم کانسواء پن به چُري نٿو سگهي، ڪاتي کي ڀلا ڪھڙي طاقت آهي جو وڍي سگهي،
ڪاتي ڪونهي ڏوهه، ڳن وڍيندڙ هٿ ۾
پسيو پر عظيم جي، لچيو وڃي لوهه
عاشقن اندوه، سدا معشوقن جو
حضرت سيد شاهه عبد الطيف ڀٽائي جن جي پيغام جو هڪ دفعو اهڙو مطالعو ڪيو وڃي جنهن جو صرف ريسرچر جو نظريو هجي ته اسان کي هڪ اهڙو نتيجو ملندو جنهن جو اوهان اندازو به نٿا لڳائي سگهو، هن درس جي اصل مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ اسان کي ڪوششون بنا لالچ جي ڪرڻ گھرجن ته ان مان گهڻي ڪجھه حاصلات ٿي سگهي ٿي، مقالن کي صرف ڪتابن ۾ ڇاپڻ مان اُهو ڪم نه ٿيندو جيڪو اسان نصابي ڪم ڪري وٺي سگهون ٿا. افسوس ته ان ڳالهه جو آهي ته اسان اڃان تائين سائين کي سڃاڻي ئي نه سگهيا آهيون، پنن جي پيھه ۾ اسان مرشد سائين جو ڏنل ڏس وساري ويٺلن مان آهيون، شريعت، طريقت، معرفت، حقيقت ۽توحيد جو حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو پيغام جو هڪ اهڙو ڀنڊار آهي، جنهن بابت تمام گهٽ سوچيو ويندو آهي، بس ڳالهه هلندي آهي ته هِن سورمي ۾ سائين هِن ريت چيو آهي، يا وري هُن سورمي بابت ٻيو ڪجھه چيو آهي، هن اکر جو هي مطلب آهي جھڙين سوچن جي محور ۾ ڦاٿل آهيون. دل سان جيڪڏهن فڪر لطيف مطالعو ڪيو وڃي ته اسان جا چوڏهن طبق روشن ٿي سگهن ٿا، منظرنگاري جو هي الھامي درس رڳو اسان جي سوچ ۾تبديل ڪندو، پر اسان جي زندگي جي ڪاميابي جي ضمانت ڏيئي سگهي ٿو، جيڪڏهن زندگي کي ڪامياب ڪرڻو آهي ته اسان کي لطيفي فڪر جي پيروي ڪرڻ گهرجي جنهن ۾ انسانيت جو هڪ اهڙو درس ڏنل آهي جنهن مان روح کي تقويت ملندي روح جو عرفان ٿي ويندو. اڄ جو انسان بک ۽ بدحالي جھڙن مسئلن جي ور چڙهيل آهي، جيڪو مادي خواهشن جي ڪري جسم جي خوراڪي ضرورتن کي پوري ڪرڻ کان به قاصر آهي، هُو ڀلا روحاني ڪم بابت ڇا سوچيندو؟ پر ائين هرگز ناهي، روح جو جسم محتاج آهي، نه ڪي روح جسم جو، اگر روح جسم جو ساٿ ڏيڻ ڇڏي ڏي ته هي ڪنهن ڪم ڪرڻ جي لائق نٿو رهي. اسان جون سوچون اسان جي جسم جي پرورش ڪن ٿيون، اسان جي جسماني حالت مان اسان جي روحاني پرک ڪئي وڃي ٿي، اکيون ۽ چھرو اسان جي اندورني ڪيفيت جو حال زبان گوئي کان سواء ئي ٻڌايو ڇڏين، اسان جي رهبر حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي پيغام ۾ اهڙا اڻ کليل راز آهن جن بابت ڪم ٿيڻ جي ضرورت آهي.
التيم جا “هِنيان”، سا نه سَلتيم “ساهه” کي
ڳالھه پريان جي ڳجهه جي، لڪايم “روحان”
ويئي مون وسان، پڌر پئي ڳالهڙي
حضرت سيد شاهه عبد اللطيف ڀٽائي جن فرمائين ٿا ته جيڪا ڳالھه مون هِنين سان ڪئي آهي، اُها ڳالهه ساهه کي نه ٻڌائي آهي، هِي ڳالهه ڳجهه جي آهي، ان ڪري سائين چيو ته مون ساهه کي به نه ٻڌائي آهي، پر ڳالهه جو ڳجهه منهنجي وس کان ٻاهر ٿي ويو، ڳالهه ظاهر ٿي ويئي، هنيون، ساهه ۽ روح کي مرشد سائين الڳ ڪري چيو آهي، هي هڪ ڳجهه آهي جنهن جي پرک ڪرڻ گهرجي يا هڪ جڳهه تي پاڻ فرمائين ٿا ته جيرا، جگر، بڪيون شيخن ۾ ٽئي، بڪيون ته ٺيڪ پر اسان ته جيري کي جگر چئون ٿا، سائين جن اسان کي الڳ ڪري ڏنو آهي، پڙهڻ ۽ پروڙڻ جو ڪجھه مطلب الڳ آهي، آسماني علم کي اسان عقلي دليلن جو هڪ اهڙو ڪوٽ ڏنو آهي جنهن سان اسانکي رڪاوٽون پيدا ٿيون آهن، هن لطيفي علم کي جيڪڏهن انهي طريقي سان پڙهايو ويو ته ان سان ڪجهه به حاصل ڪونه ٿيندو، هن روحانيت جي علم سان اسان جون جسماني ضرورتون پوريون ٿي سگهن ٿيون، فڪر لطيف جو احاطو ايترو ته وسيع آهي جنهن جون حدون لاحد ۾ آهن
لوچان ٿي لاحد ۾، هادي لھان نه حد
اسان ڄڻ ته اڃان لطيفي فڪر جي مطالعي جو حق ادا نه ڪيو آهي، شاعري جي زِيرن زبَرن، تجنيس حرفي، ڪافن جي، ڪافين جي ڪھاڻين سان اسان جو عقل اوجھل ٿيل آهي، لطيفي فڪر جو اندازو ان ڳالهه مان لڳايو ته سائين جن جي فڪر جي پيروي ڪندڙ فقير ڪوٺيا وڃن ٿا، انهن فقيرن جو تعلق مرشد سرڪار سان آهي، صدين جي مسافري ڪندڙ هن فڪر ۾ جيڪو اسان کي علمي اضافو ٿيڻ گهرجي ها، اُهو نه ٿي سگهيو آهي. ڇو ته اسان جو طريقو ان ڳالهه جو ذميوار آهي، اسان جي ذهني طور ايتري پھچ ناهي رهي جو اُهو ڪم به خوبي نموني ڪري سگهون، هر شاعر انا جو نعرو هنيو آهي، اسان جي سائين اسانکي هيٺائين جو درس ڏنو آهي، اقبال چيو ته خودي کي بلند ڪر، پر مرشد سرڪار چيو مامن ڪين مياڻ ۾ خودي ۽ خدا، يا ته خدا هوندو يا خودي هوندي، تنھنجي اندر ٻئي گڏ نٿا رهي سگهن
نابوديءَ نيئي، عبد کي اعلى ڪيو
مورت ۾ مخفي ٿيا، صورت پڻ سيئي
ڪبي اِت ڪيھي، ڳالھه پريان جي ڳجھه جي
حضرت سيد شاهه عبدللطيف ڀٽائي جن جي فڪر بابت ڪو به ڪا حتمي راء نٿو ڏئي سگهي، اُها علمي کوٽ جي نشاني ٿي سگهي ٿي، اسان جي شعوري سوچ بابت ڪا ڳالھه ته چئي سگهون ٿا. هن لطيفي فڪر جي موضوع پرک جو پرو پاند ناهي، عقلي دليلن مان پتو ضرور پوي ها پر محبت سان لطيفي فڪر جو تمام گهڻو گهرو تعلق آهي،
محبت پائي من ۾، رنڍا روڙيا جن
هي انهن جي ڳالهه آهي جن لطيفي فڪر ۾ هنيون هنڍائي، نسلن کان نسلن تائين، هي الله جو پيغام لطيفي ٻولي سان سلهاڙي انسانذات کي حقيقي درس ڏنو آهي، انهن فقير صنف انسانن جي اڃان ڪابه کوٽ ناهي، جن جي ڳولا اسان جو اخلاقي فرض، اُهو فرض نڀائي لطيفي فڪر سان ڳنڍيلن جو هڪ ڪٺ ڪيو وڃي ته جيئن هن آفاقي پيغام جي پرواز جو آواز دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ تائين پهچي سگهي، حضرت سيد شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي فڪر بابت هڪ ڄاڻ جو پروگرام ڏنو وڃي، جنهن سان اسان جي اندورني ڪيفيت بدلجي ويندي، من جو مونجهارو لهي ويندو، بس اسان جي اندر جي سجاڳي جي ضرورت آهي ايترو جيڪڏهن اسان ڪري ويا سون ته اسان جي زندگي جيئڻ جو حق ادا ٿي ويندو، اسان انسانن جيان رهنداسون، پيار محبت هڪ ٻئي جي عزت اسان جي اوليت ۾ شمار هوندو، نه ته اوهان اڄوڪي ماحول کان واقف آهيو، ته ڪير ڪنهن جو ناهي افراتفري واري انسان زندگي گذاري رهيو آهي، اسان جو رهبر مرشد لطيف سائين اسان کي پنهنجي اندر ڏانهن اشارو ڏيئي رهيو آهي ته جيڪڏهن تون من جو مشاهدو ڪري وصال جو ورق مطالعو ڪندين ته توکي اهو مالڪ ساهه رڳ کان به ويجھو نظر ايندو
ڪيو مطالع مون، هيءُ جو ورق وصال جو
تنهن ۾ تون ئي تون، ٻي لات نه لحظي جيتري