نور محمد ۽ سنڌ جي مسلمانن جي تعليم
اڄ هن علائقي جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ اسڪول ۽ ڪاليج قائم ٿيل آهي ۽ هزارين مسلمان پنھنجي تعليم حاصل ڪري سٺن مرتبن تي پھچي ويا آهن. حقيقت ۾ اهو سڀ محترم نور محمد ۽ ٻين علم دوستن جي محنتن جو نتيجو آهي جنھن جو ڦل اڄ اسان سڀ کائي رهيا آهيون.
حيدرآباد جھڙي شھر ۾ جتي غير وطنن جو پورو پورو قبضو هو، اتي مسلم ھاءِ اسڪول قائم ڪرڻ ۽ ٻھراڙي مان ايندڙ شاگردن جي رھائش لاءِ ھاسٽل حاصل ڪرڻ ڪو آسان ڪم نہ هو. جيترو اڄ ڪلھہ سمجهي سگهجي ٿو. محترم نور محمد کي انھي ادارن قائم ڪرڻ لاءِ زبردست جدوجھد ڪرڻي پيئي ۽ سالن جي محنت ۽ لڙائي بعد هو پنھنجي دلي مقصد ۾ ڪامياب ٿو.
محترم نور محمد هڪ هوشيار ۽ ڪامياب وڪيل هو. هو جي گهري ھا تہ ان وقت لکن جي جائداد بنائي وٺي ھا. مگر سندس ڏور رس نگاهن ڏسي ورتو تہ جي مسلم ٻارن لاءِ تعليم جو موزون انتظام نہ ڪيو ويو تہ هن علائقي ۾ اڪثريت جي باوجود سندن مستقبل تاريڪ رھندو ۽ هو اقليتن جي رحم ۽ ڪرم تي رهجي ويندا. اهڙي احساس هن کي بي آرام ۽ بيقرار ڪري ڇڏيو پاڻ پنھنجي ڪامياب وڪالت کي خيرباد چئي اسڪول کولڻ جي جدوجھد ۾ لڳي ويو چند سالن جي جدوجھد بعد هن صاحب اهو اسڪول قائم ڪيو، جنھن جي تعمير تي لکين روپيہ خرچ آيو جو هن چندن ۽ امداد ذريعي پورو ڪيو. انھي ڏس ۾ هن کي پنھنجو رھائشي بنگلو بہ گروي رکڻو پيو جو مرڻ گهڙي تائين آزاد نہ ٿي سگهيو ۽ نہ وري بعد ۾ ئي اهو ڪنھن آزا د ڪرايو.
محترم نور محمد کي مسلم ٻارن جي پڙھائي جو ايترو تہ اونو هوندو هو جو پنھنجي سر والدين سان ملي انھن کي نور محمد ھاءِ اسڪول ۾ داخل ڪرائڻ تي زور ڏيندو هو. اسڪول ۾ روزانہ اچڻ جي باوجود پاڻ ھاسٽل ۾ بہ روز ايندو هو. پڙھائي جي علاوھ هو ٻارن جي جسماني صحت ۽ اخلاق تي بہ زور ڏيندا هئا. سندن حياتي ۾ بعض فوجي ماهر ٻارن کي اچي ڊرل ۽ پريڊ ڪرائيندا هئا.
هن کي اسڪول ۽ ٻارن سان نھايت گهڻو پيار هوندو. بظاهر هو نھايت سخت نظر ايندا هئا، مگر سندس اندر ٻارن لاءِ نھايت گهڻو پيار هوندو هو. سندن رهڻي ڪرڻي خوراڪ پوشاڪ ۽ صحت وغيره جو خاص خيال رکندا هئا. وفات بعد سندن لحد بہ ھاسٽل ۾ تعمير ڪئي ويئي. سندن انتقال تي ڪنھن ڪھڙو نہ چڱو چيو هو. لحد بہ منھنجي ٻچن ۾ رهي، حياتي ۾ جن جو نگھدار هئس.
مرحوم کي اسڪول کي وڌائي ڪاليج ڪرڻ ۽ ڇوڪرين جو اسڪول قائم ڪرڻ جو بہ گهڻو خيال هوندو هو. عمر وفا ڪريس ھا تہ پاڻ انھن پروگرامن کي بہ پايہ تڪميل تي پھچائي وڃن ھا.
خوشي جي ڳالھہ آهي تہ نور محمد ھاءِ اسڪول جو موجودہ سيڪريٽري مسٽر الله بخش نظاماڻي ڏينھن رات جي ڪوششن سان محترم نور محمد جي انھن خوابن جي عملي تعمير ڪري رهيو آهي. نظاماڻي صاحب چند سال ٿيا تہ نور محمد ھاءِ اسڪول جي پرنسيپال ۽ مسلم ايجوڪيشن سوسائٽي جي سيڪريٽري جو عھدو سنڀاليو. انھن چند سالن اندر اسڪول جي مٿان ماڙي تعمير ڪئي ويئي آهي، جنھن ڪري شاگردن کي منجهند واري نشست کان نجات ملي ۽ قريبن ڏيڊ هزار شاگرد هڪ ئي نشست ۾ تعليم حاصل ڪري رهيا آهن.
مسٽر نظاماڻي جي ڪوشش سان مسلم ايجوڪيشن سوسائٽي جي زير اهتمام آرٽس، سائنس ۽ ڪامرس ڪاليج قائم ٿي چڪا آهن،جي تيزي سان ترقي ڪري رهيا آهن ۽ انھن جا سالانہ نتيجا نھايت حوصله افزا آهن.
اسان کي اميد آهي تہ مسٽر نظاماڻي طرفان ڇوڪرين جو ھاءِ اسڪول ۽ ڪاليج قائم ڪرڻ جي بہ ڪوشش ڪئي ويندي، جيئن تعليم نسوان متعلق بہ مرحوم جي خواهش پوري ٿي سگهي.
اڄ هن علائقي جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ محترم نور محمد کي خراج عقيدت پيش ڪيو ويندو. مگر کيس خراج عقيدت پيش ڪرڻ جو اهو ئي بھتر طريقو آهي تہ سندس قائم ڪيل ادارن کي زور وٺايو وڃي ۽ هن علائقي جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ اسڪول ۽ ڪاليج کوليا وڃن جيئن اسان جو هر ننڍو وڏو پوري طرح تعليم يافتہ هجي ۽ مادر وطن جي گهڻي ۾ گهڻي خدمت ڪري سگهي. اسان آخر ۾ مرحوم کي خراج عقيدت پيش ڪندي اھا ئي دعا ڪنداسين تہ پاڻ جنھن مقصد خاطر اسڪول کوليو هو، اهو پوري طور حاصل ٿئي ۽ علائقو سندس خواهش موجب علم جي روشني سان منور ٿي وڃي.
(عبرت اخبار 23 آگسٽ 1966ع تان ورتل)