شخصيتون ۽ خاڪا

نور محمد لاکير جون سياسي، سماجي ۽ تعليمي خدمتون

ھن ڪتاب جي سھيڙ ۽ ترتيب ۾ سنڌ جي ھڪ اھم سياسي ۽ سماجي شخصيت نور محمد لاکير کي نروار ڪيو ويو آھي. نور محمد لاکير جي سڀ کان اھم خدمت تہ حيدرآباد ۾ قائم ڪيل نور محمد ھاءِ اسڪول ۽ مسلم ھاسٽل آھي پر ساڳي وقت سندس ڪيل ڪيترن ئي ڪمن کي جيڪي اسان کان اوجهل ھيا انھن کي پڻ اڳيان آندو ويو آھي. ڪتاب جي پھرين حصي ۾ نور محمد لاکير جي شخصيت ۽ ڪيل ڪمن بابت لکيل مختلف مضمون، ٻئي حصي ۾ نور محمد اسڪول ۽ مسلم ھاسٽل جي تاريخ، ٽئين حصي ۾ مختلف تقريرون ۽ مضمون، چوٿين حصي ۾ مختلف خط، پنجين حصي ۾ منظوم ڀيٽا ۽ ڇھين حصي ۾ اردو مضمون شامل ڪيا ويا آھن.

Title Cover of book نور محمد لاکير جون سياسي، سماجي ۽ تعليمي خدمتون

الھہ تلھہ وڪڻي اسڪول جو بنياد وجهندڙ شخص!: ڊاڪٽر خادم لاکير

اڄ نور محمد ھاءِ اسڪول جي باني نور محمد لاکير جو جنم ڏينھن آهي. نور محمد لاکير تعلقي ڏوڪري، ضلعي لاڙڪاڻي جي ڳوٺ “چڪرو” ۾ پيدا ٿيو. سندس والد ميان محمد سجاول پرائمري استاد هو، جيڪو نوڪري دوران تعلقي ڪڪڙ (ھاڻي تعلقي خيرپور ناٿن شاھہ) جي ڳوٺ “جمع لاکير” لڏي اچي ويٺو. پينشن تي پھچڻ بعد اتي ئي ساڳي ڳوٺ ۾ زمين جو ٽڪرو وٺي. باقي حياتي اتي گذاريائين کيس 3 پٽ هئا. جن مان نور محمد لاکير ذهين هو، جنھن ڪري کيس پڙهڻ لاءِ پھريان پنھنجي نظر هيٺ رکيائين، جتان 4 درجا سنڌي پاس ڪرائي سنڌ مدرستہ السلام ڪراچي مان مئٽرڪ پڙهيائين ان کانپوءِ سردار محمود يعقوب جي ذاتي دلچپسي سان مير علي مراد اسڪالرشپ وٺي عليڳڙھہ مان بي. اي ۽ پوءِ قانون جي سند ايل. ايل. بي وٺي حيدرآباد دکن انڊيا ۾ پنھنجي دوست محمد علي بيگ سان گڏجي وڪالت شروع ڪيائين. ٻہ شاديون ڪيائين هڪ پنھنجي ڳوٺ مان ۽ هڪ حيدرآباد دکن مان، پر افسوس جو پٽ جو اولاد نہ ٿي سگهيس. کيس دکن جي آبهوا ڀانءِ نہ پئي جنھن ڪري ڪجهہ وقت کانپوءِ سنڌ واپس آيو ۽ خيرپور رياست ۾ جج مقرر ٿيو عھدو تہ وڏو مليس، پر سندس طبيعت سرڪاري ملازمت ۾ نہ لڳي سگهي. ان ڪري حيدرآباد سنڌ ۾ اچي وڪالت شروع ڪيائين سندس طبيعت غريبن جي واهر ڪرڻ مسلمان ٻارن جي تعليم لاءِ اتي هئي. جيتوڻيڪ وڪالت ۾ بہ وڏو نالو ڪمايائين ۽ پنھنجي محنت ۽ اوچائي ڪري خوب ترقي ڪيائين. رئيس غلام محمد خان ڀرڳڙي جھڙي مخلص جي ساٿ سان تعليمي خدمتن ۾ بہ نمايان ڪاميابي حاصل ڪيائين، نتيجي ۾ هن حيدرآباد سنڌ جھڙي مرڪزي شھر ۾ 1924ع ۾ نور محمد ھاءِ اسڪول ۽ 1925ع ۾ ھاسٽل قائم ڪري ورتائين پوءِ تہ پنھنجي ذاتي مفادن کي پاسيرو رکي هو خير جي ڪم ۾ رات ڏينھن رڌل رهيو. مسلمان شاگردن کي سرندي وارن کان اسڪالرشپ بہ وٺي ڏيندو رهيو. ان وقت مسلمانن جي تعليمي پستي ۽ اڻ پڙهيل نوجوانن لاءِ هن خاص سڄي سنڌ ۾ دورا ڪيا ۽ هر ضلعي مان نھايت ذهين ۽ هوشيار شاگردن جي ان ضلعي جي تعليم ماهرن جي مدد سان چونڊ ڪئي. انھن کي نور محمد ھاءِ اسڪول هير آباد حيدرآباد ۾ مفت داخلا ڏئي کين مفت ھاسٽل بہ مھيا ڪري ڏنائين. نہ رڳو کاڌ خوراڪ، پر سندن تعليمي خرچ ۽ رھائش بہ مھيا ڪري هنن انتھائي غريب ۽ هوشيار شاگردن کي اهو موقعو فراهم ڪيو تہ جيئن مسلمان غريب شاگرد وڌيڪ تعليم وٺن ۽ پنھنجو ۽ پنھنجي خاندان جو آئيندو بھتر ڪري سگهن. ان وقت نور محمد ھاءِ اسڪول جو معيار ۽ ھاسٽل جي ايتري تہ شھرت ۽ مشھوري ٿي جو سندس موت کانپوءِ بہ هي اسڪول ۽ ھاسٽل ڄڻ تہ غريبن جو سھارو ٿيندا رهيا. هن وقت بہ جيڪڏهن هن اسڪول ۽ ھاسٽل تي نظر وجهجي ٿي تہ عاليشان عمارت ۽ هڪ عظيم اداري جو ڏيک ڏئي ٿي. جيتوڻيڪ هن وقت ھاسٽل ۽ اسڪول جي وچ ۾ايل. ايم. سي جي هڪ عظيم عمارت بہ اچي وئي آهي، پر حيدرآباد شھر جي هيرآباد واري چمڪندڙ علائقي ۾ هيءُ اسڪول ۽ ھاسٽل جي عمارت ڪنھن عجوبي کان گهٽ ناهي. هن وقت سموري ھاسٽل رينجرس جي تحويل ۾ ڏنل آهي ۽ هن عاليشان عمارت جي مک دروازي تي پھريدار مقرر ٿيل آهن. اندر بلڪل گيٽ جي سامھون مرحوم سائين نور محمد لاکير باني نور محمد اسڪول جي قبر هڪ ننڍي چبوتري وچ ۾ موجود آهي. جيڪا اڄ بہ پيغام آهي انھن سڀني سنڌين لاءِ تہ تعليم حاصل ڪيو پاڻ جتي تعليم جي ميدان ۾ ايتري قدر سرگرم نظر پئي آيو. اتي سياسي لحاظ قومي خدمتن کي بہ اوليت ڏيندو آيو. انھيءَ سلسلي ۾ 1923ع ۾ بمبئي ڪائونسل جو ميمبر بہ چونڊجي ويو. سندس اھا آخري اميد يا مرضي هئي تہ حيدرآباد شھر ۾ مسلم يونيورسٽي قائم ڪريان، پر افسوس جو حياتي ساٿ نہ ڏنو جنھن سبب 3 ذوالقعد 1356ه مطابق 22 آگسٽ 1937ع تي حيدرآباد ۾ ئي وفات ڪيائين. وصيت موجب کيس سندس ئي ٺاهيل نور محمد ھاءِ اسڪول ھاسٽل (سامھون آيل ايم سي اسپتال هير آباد حيدرآباد ) جي احاطي ۾ مٽي ماءُ حوالي ڪيو ويو. نور محمد ھاءِ اسڪول کولڻ ۽ ان لاءِ شاندار بلڊنگ ٺھرائڻ لاءِ هن پنھنجي ڳوٺ ۾ ورتل پنھنجي والد سجاول خان لاکير جي زمين بہ گروي رکي ۽ پنھنجو سمورو سرمايو ۽ دوستن جي مدد سان هي بلڊنگ ۽ ھاسٽل جي بلڊنگ جوڙيائين. هن وقت ان اسڪول ۾ مسلم ڪاليج بہ شروع ڪيل آهي ۽ ھاسٽل وري ڪافي سالن کان رينجرس حوالي ڪيل آهي. سندس قبر تي قل پڙهڻ لاءِ بہ رينجرس کان پھريان اجازت وٺڻي پئي ٿي. نور محمد لاکير پنھنجي سموري زمين گروي رکي جيڪا ھاسٽل ٺھرائي سا رينجرس کان واپس وٺي سنڌ حڪومت جا صاحب سنڌ جي ٻھراڙي جي غريب شاگردن کي مفت رھائش ڏين تہ سندس روح ضرور خوش ٿيندو. ڪيڏي نہ افسوس جھڙي حقيقت آهي تہ ان وقت جڏهن سنڌي مسلمان بنھہ تعليم کان پري ۽ سندن اولاد اڻپڙهيل هجي. ان وقت هڪ وڪيل پنھنجي سموري ملڪيت، زمينون ۽ الھہ تلھہ ختم ڪري هي اسڪول ۽ ھاسٽل کولي ۽ هڪ عظيم درسگاھہ وجود ۾ آڻي ۽ ان ھاسٽل کي تعليم کان جدا ڪري رينجرس حوالي ڪري ڇڏين.

(روزانو ڪاوش، آچر سيپٽمبر 2018ع تان ورتل)