شمع تعليم جو پروانو باني اسڪول و مسلم ھاسٽل نور محمد: غلام رباني بلوچ
مسٽر نور محمد ابتدائي تعليم جا چارئي درجا پنھنجي والد وٽ پڙهيو هو. اهو سارو وقت پنھنجي والد جي علمي اخلاقي اثر هيٺ ئي گذاريو هئائين. مسٽر نور محمد تي ننڍپڻ واري تربيت جو ايڏو اثر ويٺل هوس جو جڏهن پاڻ حيدرآباد ۾ نامور وڪيل ۽ بمبئي ڪائونسل جو ميمبر هو ۽ پيرسن محمد سجاول ڳوٺان وٽس ايندو هو، تڏهن پنھنجي والد جي جا تعظيم، ادب بجاءِ آڻيندو هو تنھن جو مثال اڄ ڪلھہ جي تعليم يافتہ نوجوانن ۾ ڳوليو لڀندو. نور محمد جڏهن سنڌي اسڪول مان چوٿون درجو پاس ڪيو، تڏهن ميان محمد سجاول ان کي ڪراچي جي سنڌي مدرسة الاسلام ۾ انگريزي تعليم ڏيارڻ جو ارادو ڪيو ۽ ڪن همدرد معزز مسلمانن سندس ارادي جي پٺڀرائي ڪئي.
محترم نور محمد اچي سنڌ مدرسة الاسلام۾ داخل ٿيو. نور محمد پنھنجي هوشياري ۽ غريبي ڪري مدرسھ ۾ فري بورڊر ٿي داخل ٿيو. پھرئين درجي کان وٺي مئٽرڪ ڪلاس تائين نہ رڳو پاڻ کي ڪامياب ۽ هوشيار شاگرد ثابت ڪيو؛ بلڪہ انھي علمي ذوق شوق ڪري وڌيڪ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ عليڳڙھہ سنبريو. عليڳڙھہ ۾ بي. اي، ايل.ايل. بي ڊگري حاصل ڪرڻ تائين نھايت برجستائي ۽ فضيلت ۽ علميت جي روشني سان هم سبقن ۾ اهڙو هر دلعزيز بنايائين جو انھن جا ناتا مرڻ گهڙي تائين قائم هئا.
عليڳڙھہ ڇڏڻ کانپوءِ نور محمد پنھنجي هڪڙي هم سبق ڪلاسي مسٽر محمود علي بيگ سان گڏجي حيدرآباد دکن ويو. اتي وڃي وڪالت شروع ڪيائين. عليڳڙھہ ۾ تعليم وٺڻ واري شروعاتي زماني ۾ ماستر ميان محمد سجاول پنھنجي ذات مان مسٽر نو رمحمد جي شادي ڪرائي هئي. پر سندس اهليہ هڪڙي معصوم نياڻي ڇڏي جلد گذاري ويئي. مسٽر محمود علي بيگ پنھنجي ڪٽنب مان مرحوم نور محمد کي شادي ڪرائي. سندس اھا اهليہ معصومہ نياڻين سميت وفات جي دم تائين سندس با وفا رفيق رهي. شادي ڪرڻ کانپوءِ مسٽر نور محمد کي وطن جي آب و خاڪ ڪشش ڪئي ۽ هو عيال سميت اچي حيدرآباد سنڌ ۾ پھتو ۽ ترت ئي قوم جي سچي خادم مرحوم سردار محمد ابراهيم جي معرفت سان خيرپور ميرس ۾ ريزيڊنٽ مئجسٽريٽ ۽ جج ٿيو. ٻہ سال کن اُتي رهڻ کانپوءِ سندس آزادي پسند طبيعت ڪري کيس خيرپور ميرس ڇڏڻ ۽ حيدرآباد سنڌ ۾ رهڻ لاءِ مجبور ڪيو. مسٽر نور محمد جڏهن حيدرآباد ۾ آيو تڏهن سنڌ مسلم قوم جو سچو فخر ۽ صحيح معنيٰ ۾ هڏ ڏوکي ليڊر خانبھادر غلام محمد ڀرڳڙي موجود هو؛ جو مسٽر نور محمد جھان باهمت تعليم يافتہ نوجوانن همراهن کي آسمان ۾ پيو ڳوليندو هو، تنھن هڪدم کڻي کيس پنھنجي فرم ۾ همراھہ ڪيو ۽ مٿس قرب جو هٿ رکيائين. مرحوم نور محمد ٿورن ڏينھن ۾ پاڻ کي قابل ۽ جفاڪش وڪيل ثابت ڪيو. مسٽر نور محمد غور ۽ صلاح جي ڊوڙڻ، ڊڪن ۽ سخت ڪوششن جي صورت اختيار ڪئي، جنھن جي نتيجو حيدرآباد سنڌ جي سال 1924ع واري سنڌ مسلم تعليمي ڪانفرنس جي شڪل ورتي. انھيءَ ڪانفرنس ۾ عليڳڙھہ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر شھزادہ آفتاب احمد صاحب صدارت جي ڪرسي کي زينت بخشي هئي. ٻيا بہ عليڳڙھہ يونيورسٽي جا ڪي پروفيسر ۽ ھندستان جا مسلم ليڊر اچي رونق افروز ٿيا هئا. سنڌ جي مسلمانن جي تعليم ترقي ۽ سڌاري لاءِ انھيءَ ڪانفرنس ۾ جيڪي ٺھراءَ پاس ڪيا ويا، تن مان مکيہ ٺھراءُ هو، حيدرآباد سنڌ ۾ مسلم ھاسٽل ۽ ھاءِ اسڪول قائم ڪرڻ. ڪانفرنس ختم ٿيڻ کانپوءِ مسٽر نور محمد تعليمي ڪانفرنس جي ٺھراءُ کي عملي جامو پھرائڻ لاءِ ڊوڙڻ، ڊڪڻ ۽ جاکوڙ ڪرڻ ۾ جنبي ويو. حيدرآباد جھڙي روشني ڀريل شھر ۾ مسلم ھاسٽل ۽ ھاءِ اسڪول قائم ڪرڻ ڪا سولي ڳالھہ انہ هئي. انھيءَ ڪم جي برصوابي لاءِ جھڙي جفاڪش جي ضرورت هئي تهڙو ئي مسٽر نور محمد پاڻ کي ثابت ڪيو. خدا تعاليٰ جي مھربانيءَ سان ڏينھون ڏينھن اٽڪاءَ ۽ مشڪلاتون ويون دفعي ٿينديون، جنھن ڪري اڄ حيدرآباد ۾ نور محمد ھاءِ اسڪول ۽ مسلم ھاسٽل مان ڇوڪرا هزارن جي تعداد ۾ علم پرائي رهيا آهن. نور محمد پنھنجو ٻيو سڀ ڪم ڪار ڇڏي ڏنو، رات توڙي ڏينھن مسلم ھاسٽل ۽ اسڪول جي ترقي ۽ سڌاري لاءِ ڊوڙون ڊڪون پائيندو رهيو. انھيءَ تعليمي عشق ۽ قومي خدمت ۾ پنھنجو تن ۽ من ئي قربان ڪري چڪو. پر پنھنجي بنگلي قربان ڪندي بہ ڪين گٿو، پر افسوس جو اجل مھلت نہ ڏنيس. تاريخ 22 آگسٽ 1937ع شام جو ڪراچي ۾ وفات ڪيائين. 23 تاريخ صبح جو سندس لاش حيدرآباد سنڌ ۾ آندائون، 9 بجي مھل صبح جو جنازو ڏولي ۾ کنيو ويو. سڄي ڏولي گلن جي ھارن سان ڀرجي ويئي. سڄو شھر ان ماتمي جلوس سان گڏ هو. چڱا چڱا مسلمان آفيسر سيشن جج سميت جنازه نماز ۾ شريڪ هئا. اهو ماتمي جلوس مرحوم جي بنگلي مان 9 بجي مھل نڪتو، صدر مان ٿيندو قلعي واري چاڙهي چڙهي سربزار ڏيئي سيلاوٽن وٽان لنگهي “مسلم ھاسٽل” ۾ سوائين يارهين بجي مھل پھتو. واٽ تي اسان جا قومي نونھال ڀائر اهڙو تہ رنا ٿي جو انھن ٻچن کي ڏسي هر قومي درد مند کي اکين مان پاڻي سڪو ئي نٿي. حيدرآباد ۾ سومر ڏينھن ڪورٽون، اسڪول بند ٿيا هئا ۽ مسلمانن جو سمورو ڪاربار بند رهيو. جنازي جي نماز ھاسٽل جي وسيع ايوان ۾ پڙهي ويئي ۽ نماز صوفي حضرت سيد علي اڪبر شاھہ صاحب ميھڙ واري پڙھائي جو خوش قسمتيءَ سان اتي آيل هو. مسلمان خاص طرح مشڪور آهن. جتي روز مره تمام ذوق شوق سان شاگرد قرآن شريف جي تلات ڪري مرحوم جي روح کي ثواب بخشين ٿا.
مرحوم نور محمد جا آخري الفاظ:
منھنجو هيءُ خاڪي پتلو مسلم ھاسٽل کي سپرد ڪجو. من منھنجو روح طالب علمن جو طوطلو تنوارون ٻڌي، قرار پائي. منھنجي مسلم ھاسٽل ۽ اسڪول جي پارت اٿو. آمين ثم آمين.
(نور محمد ھاءِ اسڪول جي ڪنھن مخزن تان کنيل، سال نامعلوم، مضمون جو ليکڪ غلام رباني بلوچ، مئٽرڪ جو شاگرد آهي)