ايجوڪيشنل ڪانفرنس جي تياريءَ جي رپورٽ
اسان کي هن احوال لکندي ياد ٿو اچي تہ اڄ کان برابر 22 ورهيہ اڳي يعني سال 1902ع ۾ هتي حيدرآباد ۾ هڪ وڏي مسلماني ڪانفرنس ڪوٺائي ويئي هئي، جنھن جو مير مجلس ان وقت جو ڪمشنر رابرٽ جائيلس صاحب هو. سندس ڀاءُ مسٽر اي جائيلس صاحب ڊائريڪٽر آف پبلڪ انسٽرڪشن، مرحوم خانبھادر قادر خان سي آءِ اي وزير خيرپور رياست، سردار محمد يعقوب خان سي آءِ اي، مرحوم شيخ محمد سليمان (سکر وارو) ۽ شمس العلما مرزا قليچ بيگ صاحب ڪانفرنس ۾ حاضر هئا. انھي موقعي تي تقرير ڪندي جناب ڪمشنر صاحب حاضر مجلس کي اهو انجام ڏنو هو تہ جيڪڏهن ٻھراڙيءَ جي مسلمان شاگردن جي سھوليت لاءِ اوهين رٿيل بورڊنگ ھائوس مختلف شھرن ۾ ٺھرائيندا تہ آءٌ معمولي گرانٽ ان ايڊ کانسواءِ عمارتن جي خرچ جو اڌ سرڪار کان وٺي ڏيندس. ٻن ڏينھن جي تقريرن ۽ بحث مباحثو کان پوءِ اٽڪل 11 ريزوليوشن پاس ٿيا، جن مان ڪي مکيہ هيٺ ڏيکارجن ٿا.
1. هڪ مرڪزي ڪاميٽي ۽ ٻيون سب ڪاميٽيون ٺاهيون وڃن، جن کي تعليمي آفيسر ۽ روينيو عملدار تسليم ڪن ۽ انھن ڪاميٽين جو اهو ڪم رهي تہ مسلمانن ۾ تعليم ڏانھن دلچسپي پيدا ڪرائن ۽ مسلمانن ۾ تعليم وڌائن.
2. اُهي ڪم جيڪي زميندارن ۽ ھارين کي سندن ڌنڌي وغيره ۾ ڪمائتا ٿين، سي لوڪل بورڊ ۽ خاص اسڪولن ۾ سيکاريا وڃن.
3. زميندارن جي اولاد لاءِ هيٺين شھرن ۾ بورڊنگ ھائوس برپا ڪجن. (1) ميرپور خاص، (2) ٽنڊو محمد خان، (3) ھالا يا ٽنڊو آدم، (4) نوشھرو، (5) سجاول، (6) ٺٽه، (7) سيوهڻ، (8 ميھڙ، (9) گهوٽڪي، (10) جيڪب آباد.
4. مٿئين مقصد لاءِ جيتري صوبائي رقم سرڪار کان ملي سگهي، سا انھي ڪم ۾ لڳائجي.
5. جيڪڏهن پوري لياقت جا ماڻھو ملي سگهن تہ ھاءِ اسڪولن ۾ فارسي ٽيچر ضرور مسلمان هئڻ گهرجن.
مٿين ريزوليشن پڙهڻ مان ظاهر ٿيندو تہ گذريل ڪانفرنس ۾ هيترين تقريرن ۽ هيڏن وڏن قوم جي برگزيدن جي موجودگيءَ هوندي بہ 22 ورهين ۾ قوم پنھنجو هڪ ننڍو پروگرام پورو ڪري نہ سگهي آهي ۽ سندس پھريون ۽ ڪارائتو ريزوليوشن جو حقيقتاً قوم کي جاڳائي ڇڏي ھا، سو تہ ڪنھن بہ ريت عمل ۾ آندو بہ ڪين ويو. اسين اميد رکون ٿا تہ آئيندہ ڪانفرنس ۾ اسان جا مسلمان ڀائر زماني جي حالتن کي جاچي پاڻ ۾ متعلق ۽ متحد ٿي قوم جي ڀلي لاءِ ڪجهہ چڱو ۽ پُر اثر ڪم ڪندا.
(اخبار تعليم، ٽريننگ ڪاليج فار مين، حيدرآباد، 1924ع تان ورتل)