درياءُ، منھنجو مرشد-4
ترني پئي گئي کھال ني مائي (افضل حسن رنڌاوا)
امان او امان! مان تہ دريائن ۾ ترڻ جو عادي ھئس پر مونکي ننڍن ننڍن دُٻن ۾ ترڻ پئجي ويو.
درياءُ پنھنجو رخ تبديل ڪندا آھن، اھو انھن جو اتفاق نہ پر درياءُ پنھنجن پراڻن وھڪرن کي ڪڏھن بہ وساريندا ناھن، پر سنڌو درياءَ سان ائين ضرور ٿيو آھي، ھاڻوڪن زمانن ۾ بہ ان جو رخ موڙڻ لاءِ ھٿرادو بند ۽ ڊيم تعمير ڪري انجي قدرتي لنگهہ يا وھڪرن کي موڙڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي، جنھن سان درياءُ پنھنجي قدرتي لنگهن کان محروم ٿيو آھي ۽ سنڌ جي زمين لکين ٽن سلٽ جيڪا ڪنھن بہ زمين جي جان ھجي ٿي کان محروم ٿي آھي. جنھن سان ائين ٿيو تہ سنڌ جا اھم مرڪزي شھر غير محفوظ ٿي ويا بلڪہ پاڻي ھيٺ اچي ويا، ھزارين ماڻھو لڏپلاڻ تي مجبور ٿيا ماڻھو پنھنجي مال ملڪيت ۽ گهرن کان محروم ٿيا.
سنڌو درياءُ کي ٻيو وڏو کاٽ 19 سيپٽمبر 1960 ۾ ان وقت لڳو جڏھن پاڪستان جي ڊڪٽيٽر ايوب ۽ انڊيا جي وزير اعظم جواھر لعل نھروءَ جي وچ ۾ پاڪستان جي مين اسٽريم جي ٽن دريائن بياس، راوي ۽ ستلج کي انڊيا جي ڪنٽرول ۾ ڏنو جتان پاڪستان کي تقريبن 33 ملين ايڪڙ فٽ پاڻي حاصل ٿيندو ھو، پاڪستان انھن جي بدلي انڊيا کان انڊس بيسن ڊولپمينٽ فنڊ جي نالي تي پئسا جيڪي لڳ ڀڳ 62،060،000 اسٽرلنگ پائونڊ ورتا. جنھن سان جھلم ۽ چناب کان پوءِ پاڻيءَ جو سمورو بار سنڌو درياءَ تي اچي پيو. پنجاب، جھلم ۽ چناب درياءَ کانپوءِ سنڌو درياءَ تان پاڻي کڻڻ لڳو ۽ انڊس مٿان نوان ڊيم اڏڻ جون ڪوششون ڪرڻ لڳو، ان سان سنڌ جو اھو نقصان ٿيو جو سنڌ جي حصي جو پاڻي گهٽجڻ ڪري سنڌ جي وڏي زمينداريءَ ۽ جاگيرداريءَ جي ڀيٽ ۾ ننڍو آبادگار ڪمزور ٿيڻ لڳو آھي ڇاڪاڻ تہ ان کي ھاڻ پورو سال پاڻي ملڻ جي بجاءِ صرف ربيع (ڪڻڪ جي پوک) لاءِ پاڻي ملي ٿو جڏھن تہ وڏا زميندار پنھنجي انتظامي طاقت ۽ رياستي پُٺ ڪري وڌيڪ پاڻي کڻڻ لڳا ۽ وڌيڪ سگهارا ٿيندا وڃن ٿا، سنڌ ۾ بنيادي صنعت نہ ھجڻ ڪري معاشي اعتبار کان سنڌ جو ماڻھو اسري نہ سگهيو آھي، جنھن جو نقصان اھو ٿيو آھي تہ سنڌي پنھنجن حقن تي ردعمل ڏيڻ جي بجاءِ خود ظالم، وڏيرن جا ڳيجهو، ڏوھاري ۽ مفت جي ذريعن تي انحصار ڪرڻ واري قوم جي صورت وٺي رھي آھي، اھو سڀ اتفاق ناھي پر ان پويان آمريت جو طويل سلسلو آھي جنھن جو ھڪ روپ اسانجي درياءُ کي آلودہ ڪرڻ آھي.