درياءُ، منھنجو مرشد-6
اوھان کي ائين نظر نہ ٿو اچي تہ سنڌ جي ڳوٺاڻي زندگيءَ جو زوال، مايوسي، ويراني ۽ ڪسمپرسي جو سبب درياءَ جي سُڪڻ يا ڇوڙ وارن علائقن تائين پاڻيءَ جو غائب ھجڻ آھي. ڊاڪٽر حسن عباس جي مطابق سمنڊ روزانو95 ايڪڙ زمين پائي رھيو آھي. اھا ڳالھہ تہ واقعي بہ پريشان ڪندڙ آھي. سنڌوءَ ڪناري تي اھڙا خوشحال واپاري مرڪز ۽ شھر آباد ھئا جتي رڳو زراعت نہ پر قيمتي پٿر، گهوڙا، اٺ، مصالا، ھٿ جا برتن ۽ رنگدار نير جو ڪاروبار ٿيندو ھو. انھن شھرن ۾ مانجهند، سن، رني ڪوٽ، موھن جو دڙو، سيوھڻ، آمري، روپا ماڙي، ٺٽو، جيڪي سنڌو درياءَ جي خاص اھميت وارا ڪاروباري شھر ھئا جنھن جو واپار صورت، مدراس، بنگال، عراق، قابل، ايران، مليشيا، ۽ يورپ تائين ڦھليل ھو، پوءِ انھن شھرن مان اڪثريت جو ڇا ٿيو؟ ڪيڏانھن گم ۽ ويران ٿي ويا. سنڌو درياءُ انھن شھرن لاءِ سھڪاري دريائن مان ھڪ ھو جنھن جو ڪوبہ نعمل بدل نہ ھجڻ ڪري انھن مان اڪثر شھر ويران ٿي ويا، کنڊر جو ڍير بنيا. سنڌو درياءُ پاڪستان اندر باقي دريائن مٿان فوڪيت رکندڙ درياءُ آھي، جنھن کي جيڪڏھن ھي سکر تائين محدود ڪرڻ چاھيندا تہ انجا ڪھڙا نتيجا نڪرندا اھا ڳالھہ بيحد ڇرڪائيندڙ آھي. برطانوي غلبي کان اڳ سنڌ پنھنجي آڳاٽن پاڻيءَ جي وھڪرن ڪري، انتھائي زرخيز رھي آھي. اھو ئي سبب ھو جو دنيا جي سمورن ڦورو حڪمرانن جي اک ۾ اٽڪندي رھي، ھن وقت سنڌ جي عوام جي بدحاليءَ جو ھڪ ڪارڻ درياءَ جي وھڪرن کي روڪڻ، ان مٿان ڊيم اڏڻ درياءَ جا قديمي لنگهہ بند ڪرڻ، آبپاشيءَ جو غير منصفاڻو نظام ۽ ڇوڙ وارن علائقن خاص طرح سمنڊ کي گهربل پاڻيءَ کان محروم رکڻ، ارسا، واپڊا جي مرڪزيت پسندي (سينٽرلزم) جھڙي خطرناڪ نفسيات جھڙا بنيادي ڪارڻ آھن. سنڌو درياءَ جي آسودگيءَ مان جيڪو سنڌين لاءِ سماجي ۽ معاشي انقلاب اچڻ گهرجي ھا ان کان محروم تہ ٿيا آھيون پر ھاڻ درياءَ جي زندگيءَ جي سوال تي ڪڏھن سنجيدہ ٿيڻو آھي اھا ڳالھہ مونکي اوھان کان سمجهڻي آھي.