درياءُ، منھنجو مرشد-22
(انڊس رور) سنڌو درياءُ ڪيلاش جبل جي سلسلي بوکار چو کان ھيٺ لھي ٿو جتي ھي پھرين تبت سان ھم ڪلام ٿئي ٿو، ھن رستي تي ڪنھن کي جرعت ناھي جو ھن کي روڪي سگهي، ان کانپوءِ ھي ليھہ پھچي ٿو جتان ٻہ واھہ ڪڍيا ويا آھن، تڏھن بہ ھن جي سخا ۾ ڪو فرق نہ ٿو پوي. ھي پنھنجي ھستيءَ ۽ مستيءَ سان گلگت پھچي ٿو، جتي ھن جو شاندار آڌرڀاءُ ٿئي ٿو. ھي پنھنجي ديا ۽ سخا ورھائيندو سوھان ويلي جيڪا ضلعي جھلم جي تحصيل آھي اتان پنھنجو پاڻ کي ٻن حصن ۾ ورھائي ٿو، ھڪ حصو سوات ۽ ڪابل ڏانھن ۽ ٻيو حصو سنڌ ڏانھن. سنڌو درياءُ سنڌ ۾ پھچڻ کان اڳ چناب ۾ پڙاءُ ڪري ٿو. ھي اھا حد آھي جتي سنڌو درياءُ پنھنجي مستي وڃائي ٿو، ڇاڪاڻ تہ چناب مان لڳ ڀڳ 10 کان 15 ننڍا وڏا ڊيم ڪيئنال ۽ واھ ڪڍيا ويا آھن جيڪي سمورو سال تار وھن ٿا، جنھن مان پورو پنجاب آباد ٿئي ٿو، ھتان کان انڊس رور پنھنجو سڀڪجهہ پنھنجي مستي پنھنجي تھذيب، پنھنجي موج، پنھنجي مڪڙي، پنھنجو پن ۽ پکي ۽ سمنڊ وڃائي ٿو. تاريخي طور سنڌو سڀيتا جا ڪجهہ علائقا جيڪي ھن وقت پنجاب، بلوچستان ۽ افغانستان جي حدن ۾ آھن سنڌ جو قديم حصو ھئا، اھو ئي سبب ھو جو سنڌو درياءُ کي انڊس رور جو نالو ڏنو ويو ھو، ھن کي سنڌ مھا ساگر بہ سڏيو ويندو آھي ڇاڪاڻ تہ ھن جي پکيڙ سمنڊ جو ڏيک ڏيندي ھئي، چناب کان ھيٺ ھن مھاساگر پنھنجي لافاني حيثيت وڃائي پر ھاڻ تہ ھن جي باقي ھجڻ جو سوال ستائي ٿو. موجودہ سنڌ جي حڪمرانن پراڻي انگريزن ۽ ميرن جي اريگيشن سسٽم کان وڌيڪ ھڪ انچ بہ نئون ناھي ڪيو، سنڌ ۾ يا تہ انگريزن جا واھہ ۽ برج جوڙايل آھن يا ميرن ڪلھوڙن جا، جي ڏسجي تہ سنڌ جا حڪمران سنڌو درياءَ لاءِ ڪجهہ نئون ڪرڻ جي بجاءِ رائيٽ بئنڪ ۽ ليفٽ بئنڪ آئوٽ فال ڊرين جي نالي تي درياءَ سان نيڪي ڪرڻ جي بجاءِ دشمنيءَ تي لھي آيا آھن. ماحوليات ۽ پاڻيءَ جي ڪجهہ عوام دوست ماھرن ان وقت بہ ھن منصوبي کي ماحوليات دشمن ۽ عوام دشمن قرار ڏنو ھو پر ھڪ فوجي جنرل آڏو عوام ۽ انھن جا بنيادي حق بي معنيٰ ھجن ٿا. رائيٽ بئنڪ آئوٽ فال ڊرين (سم نالو) جنھن کي منڇر ۾ ڇوڙ ڪيو ويو جنھن سان منڇر جي پوري قدرتي حيات برباد ٿي، 25 ھزار کان وڌيڪ مھاڻا لڏپلاڻ تي مجبور ٿيا، تقريبن 60 ھزار ايڪڙ زمين غير آباد ٿي، بوبڪ اسٽيشن ويران ٿي، ھزارين مھاڻن جو روزگار ختم ٿيو. پنجاب ۽ بلوچستان جي سم ۽ جيت مار دوائن جو پاڻي منڇر تائين پھچڻ تي لاڳت ھئي 14 بلين . جڏھن تہ ان منصوبي تي سنڌ جي 60 ھزار ايڪڙ زمين کي ڊرين ڪيو ويو، سنڌ ھاڻ تائين انجي قيمت چڪائي رھي آھي. انجي باوجود منصوبو اڌورو رھيو، جنھن لاءِ منڇر کي قربان ڪيو ويو، ھاڻ رائيٽ بئنڪ آئوٽ فال ڊرين (سم نالو_ 2) جي کوٽائي ڪئي پئي وڃي، منڇر کان گهارو ڪريڪ تائين جتي ھن جو ڊرين ڏيکاريل آھي، جنھن جي معنيٰ وڌيڪ 60 ھزار زمين جو غير آباد ٿيڻ. زمين غير آباد ٿيڻ جا ٻہ سبب ھوندا آھن ھڪ آھي زھريلي پاڻيءَ جو رسڻ (سيپيج)، ٻيو آھي جنھن زمين کي کوٽي سم نالي جو نالو ڏنو وڃي ٿو جنھن جي ھن وقت پکيڙ 11 ھزار ايڪڙن تي مشتمل آھي، اھا سموري زمين سم جي پاڻيءَ کان متاثر ٿيندي. ھي منصوبو فوجي اداري فرنٽيئر ورڪس کي ڏنو ويو، جيڪا سنڌ جي ڪيترن ميگا پروجيڪٽ جي ناقص مٽيريل سبب بدنام آھي، رائيٽ بئنڪ آئوٽ فال ڊرين تي لاڳت 29.274 بلين کان مٿي ڏيکاري وئي آھي، ھتي مان اوھان سان ھڪ ٻي خوفناڪ صورتحال شيئر ڪرڻ چاھيان ٿو جيڪا ھيءَ آھي تہ رائيٽ بئنڪ سم نالو سنڌو درياءَ جي لڳو لڳ ٺاھيو پيو وڃي، جنھن جا گهڻا امڪان آھن تہ اھو اڳتي ھلي درياءَ ۾ سيپيج ڪندو يا فلڊ وارن حالتن ۾ ٽٽي درياءَ ۾ ڇوڙ ڪري سگهي ٿو. جيڪا ڳالھہ سنڌ ۽ درياءُ لاءِ ڪنھن وڏي حادثي کان گهٽ نہ ھوندي. سوال ھي آھي تہ انڊس رور باقي صوبن جي زھريلي ۽ سم واري پاڻيءَ لاءِ ڪو گٽر نالو تہ ناھي جو سموري ڊرين جو رخ سنڌ ۽ سنڌ جي مٺي پاڻيءَ جي ذخيرن ڏانھن ڪيو ويو آھي. اڳتي ھلي ھاليجي ڍنڍ بہ ھن مان متاثر ٿيندي. اسان مان ھر ڪنھن کي ان حقيقت کي سمجهڻو پوندو تہ سنڌ تاريخي طور پنھنجن پراڻن پرڳڻن جي دعوا ڪڏھن نہ ڪندي پر پنھنجي درياءُ سنڌو مھا ساگر تي ڪو سمجهوتو بہ نہ ڪندي. (انڊس رور) سنڌو درياءُ تاريخي طور سنڌ ۽ سنڌين جو ورثو آھي.