مختلف موضوع

درياءُ: منھنجو مُرشد (نوٽس)

ھن ڪتاب ۾ سنڌو درياءَ، سنڌ جي ڊيلٽا، سنڌ جي جر جي پاڻيءَ ۽ ايشيا کنڊ جي مٺي پاڻيءَ جي سڀ کان وڏي ڍنڍ منڇر سميت سنڌ جي پاڻيءَ جو ڪيس پيش ڪيل آھي. منظور ٿھيم جا لکيل ھي نوٽس رڳو تحريرون ناھن، پر اصل ۾ احتجاج، دانھون ۽ آھون آھن. ھن سڀني نوٽس ۾ سنڌ ۽ سنڌوءَ جو ڪيس لڙيو آھي. ھن دليلن سان لکيو آھي. اسان سڀني کي نہ رڳو ھي ڪتاب پڙھڻ گهرجي، پر سنڌ جي پاڻيءَ تي لڳل ڌاڙي، درياءَ ۽ منڇر سان زھريلي پاڻيءَ جي ڪيل ظلم خلاف آواز اٿارڻ گهرجي.

Title Cover of book درياءُ: منھنجو مُرشد (نوٽس)

درياءُ، منھنجو مرشد-25

اسان کي يقينن ان امر تي غور ڪرڻ گهرجي تہ آخر ڪھڙا ڪارڻ ھئا جو سنڌ جي سمورن حاڪمن سنڌو درياءُ تي وڏا ڊيم اڏڻ جي بجاءِ واھن جو ڄار وڇايو. پروفيسر عرفان حبيب پنھنجي ڪتاب (ھندوستان جي تاريخ مارڪسي تناظر ۾) ان ڳالھہ جو ذڪر ان طرح ڪيو آھي تہ سنڌ جي حڪمرانن آڏو زرعي انقلاب جو تصور فرسودہ ۽ قديمي ھجڻ ڪري انھن پاڻيءَ جي نون ذخيرن جي تلاش ۽ مقامي طرح ننڍا وڏا ڊيم ٺاھڻ جي بجاءِ واھن جو ڄار وڇايو. ان مان انھن کي اھو فائدو ٿيو تہ واھن جي کوٽائيءَ جو ڪم مقامي آباديءَ جي اشتراڪ سان ممڪن ٿيو ۽ معمولي سيڙپ سان گهڻو روينيو پڻ حاصل ٿيڻ لڳو، جنھن سان زمين جي نجي ملڪيتي رشتن جون ڪجهہ ٻيون شڪليون پيدا ٿيون، نوان ڳوٺ ٻڌا، زمينداري ۽ رعيتداري جي قدر ۾ اضافو ٿيو، پر اصل مقصد انھن واھن ذريعي ٽيڪس جي نون شڪلن کي متعارف ڪرائڻو ھو، پر پوءِ اڳتي ھلي زمينداري ۽ رعيتداري جي تصور کي انگريزن ائين متعارف ڪرايو جو زمينداريءَ جو ڏھون حصو وصول ڪري ان مان 9 حصا حڪومت يعني انگريز سرڪار وٽ جمع ڪرائيندو ھو. روينيو جمع ڪرڻ جو اھو تصور پنجاب جتي پوءِ ڊيم ٺھڻ لڳا، ڪجهہ ان صورت ۾ مختلف ٿيو جو زميندار سان گڏ اشرافيہ جي صورت ۾ ھڪ ٻيو ڪلاس بہ اڀري سامھون آيو، جنھن جي زميني ملڪيتي رشتن کان وڌيڪ ڪاروبار ۾ ۽ سيڙپڪاريءَ ۾ دلچسپي ھئي جنھن پوءِ سرمائيڪاريءَ جي نون رشتن کي جنم ڏنو ۽ سرمائيدارن جا ڪجهہ خاندان اڀري سامھون آيا، جن پوءِ پاڻيءَ جي وھڪرن مٿان ڊيمن جي منصوبن تي ڪم ڪرڻ شروع ڪيو. جنھن سان انھن کي ڪروڙن ڊالرن جو فائدو ٿيڻ لڳو. ان لالچ جو نتيجو اھو نڪتو تہ انھن پوءِ سنڌ جي حقن جي پرواھہ ڪرڻ کان سواءِ ٻيا منصوبا بہ شروع ڪيا، جيڪي غير قانوني ھئا، جنھن ۾ ٿل ڪينال جو منصوبو سرفھرست آھي، موجودہ پاڪستان جي شڪل جاگيردارن ۽ سرمائيدارن جي نون وردي پوش فاتحن جي صورت جو بدترين نمونو آھي، جيڪي ھارين ۽ مزدورن کي ان مقصد سان زندہ رکن ٿا تہ انھن جي بنيادي ضرورتن کي گهٽ کان گهٽ ڪري انھن کي اجرت کان محروم ڪن يا گهٽ کان گهٽ ڪن، سنڌ ۾ واھن جي ڄار جو قديمي سرشتو ھاڻ تائين قائم آھي، ان ۾ توسيع ۽ نون منصوبن تي ڪم ڪرڻ لاءِ سينٽر (اسلام آباد) ۽ سنڌ حڪومت کي اھا ڳالھہ ڪڏھن سمجهہ ناھي آئي. پر مان ھن نوٽ ۾ جيڪا بنيادي ڳالھہ چوڻ چاھيان ٿو اھا آھي سنڌ جي قديمي واھن ۽ ڍنڍن جي موجودہ ماحولياتي حالت، ڇاڪاڻ تہ جيڪڏھن سرڪار جو زور محض ھارين کان ٽيڪس وصول ڪرڻ تي آھي ۽ مقامي سطح تي قديمي واھہ پنھنجي فطري ۽ ماحولياتي آسودگيءَ کان محروم ٿي رھيا آھن ۽ گٽر نالن ۾ تبديل ٿي رھيا آھن جنھن جو مثال حيدرآباد جو چينل ۽ ڦليلي واھہ آھن تہ سنڌ جي ھڪ وڏي آدمشماري جيڪا انھن واھن جي ڪناري آباد آھي انھن مان تہ ڪيترا تہ سرڪاري اسپتالن جي بيحد گندن بسترن ۽ وارڊن ۾ واڙيا پيا آھن، ۽ ٻيا ڪيترا مرڻ جي ڪنڌيءَ تي آھن. سرڪار اين آءِ سي وي ڊي تي ناز ڪري ٿي پر ان ڳالھہ جي بہ جانچ ڪري تہ ھي اوچتو دل بند ٿيڻ جي واقعن ۽ موت ٿيڻ جا ڪھڙا ڪارڻ آھن. واھن جي ماحولياتي آلودگي ۽ انھن کي فطري ماحول کان محروم ڪرڻ دراصل سنڌ خلاف جنگ جو اعلان آھي.