درياءُ، منھنجو مرشد-20

ڪجهہ سال پھرين سنڌو درياءَ ۽ انجي سمورن واھن، واٽرن، چينلس، جي ٻنھي ڪپرن کان ڪنڊي، ٻٻر، لاوا، لئي، سرينھن، ٽالھي ۽ نم جا وڻ قطار ۾ ائين لڳل ھوندا ھئا جو ڏسڻ واري مٿان سحر طاري ٿي ويندو ھو. 1988ع ۾ سنڌ فاريسٽ ڊپارٽمينٽ پنھنجا انگ ائين ظاھر ڪيا آھن تہ سنڌ جي ٽوٽل فاريسٽ ايريا 8 سيڪڙو مان گهٽجي 2.3 سيڪڙو ٿي آھي، ٻيلا سنڌ جي آبھوا لاءِ ان ڪري بہ ضروري آھن تہ سنڌ جو ساليانا مجموئي گرميءَ جو پد 50 ڊگري سينٽي گريڊ کان مٿي رھي ٿو. ٻيلا گرميءَ کي گهٽائن ٿا ۽ برسات جو ماحول ٺاھن ٿا. ھاڻ جي صورتحال ھيءَ آھي تہ فاريسٽ ڊپارٽمينٽ وٽ جيڪا زمين آھي ان تي سندس ڪو اختيار ڪونھي، ان تي مقامي اثر رسوخ وارن ماڻھن، ڏوھارين، ڪامورن، اسيمبلي ميمبرن، سيدن، ميرن، پيرن ۽ فوجين جو قبضو آھي. سنڌو درياءَ سان حادثا رڳو باقي صوبن جي حڪومتن ۽ ماڻھن ناھن ڪيا پر خود پنھنجي سرڪار ۽ ماڻھو برابر جا شريڪ رھيا آھن، جھڙي طرح سچ ھڪ مادي حالت آھي جنھن کي گهڻي وقت تائين ڪوڙ ۾ تبديل نہ ٿو ڪري سگهجي، اھڙي حالت ۾ درياءَ جي سچائي اھا آھي تہ ھن جا سمورا احسان وساري ھن جي جسم کي زخم ڏيندا رھيا آھيون. انسان ھر ڏينھن قدرت ڏانھن عاجزيءَ جي بجاءِ مڪينيڪل ۽ پرافٽ بيس قسم جو رويو اختيار ڪندو پيو وڃي، جڏھن اوھان ٺوس آھيو تہ مردہ وجود جھڙا آھيو، اھڙو وجود جيڪو سڀڪجهہ تباھ ڪندو برباد ڪندو وڃي ٿو. ماحوليات متعلق دنيا جي 200 ملڪن جي مھمانن گلاسڪو سمٽ ۾ ٻيلن جو تعداد وڌائي 25 سيڪڙو تائين آڻڻ جو فيصلو ڪيو ھو، جنھن تي سمورن ميمبرن صحي ڪئي. دنيا کان تہ ھونئن بہ اسين گهڻو پوئتي آھيون پر جيڪو ڪم قدرت ڪيو اسين ان کي بہ ختم ڪندا پيا وڃون. مان ھتي انھن وڻن جو ذڪر ڪرڻ چاھيان ٿو جيڪي انگريزن درياءَ جي ڪنارن واھن، واٽرن، ڪئنالن جي ٻنھي ڪپرن کان ان مقصد لاءِ لڳايا ھئا تہ ان سان فلڊ کي ڪنٽرول ڪري سگهجي، انھن وڻن جو ٻيو فائدو اھو ھو تہ ڪيترن نسلن جا پکي خاص طرح طوطا انھن جي پورن ۾ آکيرا ٺاھي نسلي واڌ ويجهہ ڪندا ھئا، وڻ پاڻيءَ کي روڪي بيھارين ٿا ۽ مضبوط ديوار وارو ڪم ڪن ٿا. وڻ چوپائي مال لاءِ پلڙو، سنڱري، پن، گل سان گڏ پکين جي نرسري جو ڪم ڪن ٿا. وڻ زمين خاص طور درياءَ جي ڪنارن لاءِ ميخ جو ڪم ڪندا آھن، وڻ آڪسيجن پيدا ڪري ڪاربن جي تعداد کي گهٽائن ٿا، آڪسيجن جيڪا اسانجو جياپو آھي. اوھان کي ٻڌايان تہ انڊس رور بيلٽ جي ڪنارن کان وڻن جو تعداد تقريبن ھڪ لک ھيڪٽر کان مٿي ھو جيڪو سڪڙجي 40 ھزار ھيڪٽر کان بہ گهٽجي ويو آھي، ھي اھڙو نقصان آھي جنھنجي اسان کي ڪا پرواھہ ڪانھي، پر انجا نتيجا خطرناڪ آھن. سنڌ پنھنجي فاريسٽ جي حوالي سان آسودي ھئي، مياڻي جو ٻيلو، مکي ٻيلو، رياست خيرپور ۾ ميرن جا ٻيلا جيڪي سندن شڪار لاءِ محفوظ ڪيا ھئا، ختم تہ آھن پر ان کان وڌيڪ نقصان درياءَ جي ڪنارن، واھن جي ڪپرن کان وڻن جو خاتمو درياءَ جي خاتمي جي نشاني آھي. درياءَ جا ڪمزور ٿيندڙ ڪنارا پاڻيءَ کي ضايع ڪرڻ جو سبب بنجن ٿا ۽ ڇوڙ تائين پاڻيءَ جي طاقت ختم ٿئي ٿي، ھي اھو زمانو آھي جڏھن سنڌ جا ٻيلا گهاٽا ۽ اونداھا ھئا جن لاءِ انگريزن ائين چيو تہ (ماڻھو ڄڻ قبر ۾ پيو آھي) ان قدر گهاٽا ۽ اونداھا. دنيا ۾ بک ٻن قسمن جي ھجي ٿي ھڪ اھا بک جيڪا کائڻ کان پوءِ ختم ٿئي ٻي قسم جي اھا بک جيڪا کائڻ کانپوءِ بہ ختم نہ ٿئي، پاڪستان جا حڪمران، ڪالونيل دور جي باقيات، سرڪاري ڪامورا، ايريگيشن ڊپارٽمينٽ جا ڪرتا ڌرتا، وڏيرا، ان ٻي قسم جي بک ۾ مبتلا آھن.

مختلف موضوع

درياءُ: منھنجو مُرشد (نوٽس)