درياءُ، منھنجو مرشد-5
اي سنڌو! تون تکي تيز شان سان گڏجڻ لاءِ
پھرين ترشٽما ندي سان گڏجين ٿي
ان کانپوءِگڏجين ٿي سسرتواس ۽ شويمتي (ندين جا قديمي نالا) ندين سان. ڪپا ۽ مھنيو ندين جي وھڪرن سان گڏجي
تون اڳيان وڌين ٿي،
ڇا تہ تنھنجي شان آھي (رگ ويد جو اشلوڪ)
ھي ائين آھي جيئن ڪا امڙ پنھنجن سمورن ٻارن جو خيال رکندي انھن کي نفاست ۽ شائستگيءَ سان پنھنجي منزل تائين رسائي. سنڌو درياءُ امڙ ابو آھي ۽ مرشد پڻ. سنڌو درياءَ جو ھڪ ٻيو رخ بہ آھي،جيڪو ناگزير آھي، پارٽيشن کان اڳ سنڌو درياءَ جي ڪناري جيڪي بہ قومون قبيلا آباد ھيون انھن جو معاشي ۽ ثقافتي رشتو ھن درياءَ سان ھجڻ ڪري انھن جي وچ ۾ ڪي گهڻيون وڇوٽيون ڪو نہ ھيون، ھي سموريون قومون ۽ قبيلا درياءَ جو پاڻي پيئن ۽ انجي سخا جا قصا ۽ گيت دھرائيندا موج مستين ۾ رھندا ھئا، . سنڌ جو اھو چھرو انجي تھذيبي روايتن کي قائم رکڻ ۾ مدد گار ثابت ٿيو. پارٽيشن کانپوءِ ھڪ پاسي پاڪستان جو فيوڊل ڪلاس ھو جن کي انگريزن وفاداري عيوض انعام ۾ زمينون ۽ جاگيرون ڏنيون، مسلم جاگيردار ھاڻ ھن ملڪ ۾ ھڪ نئون ڪلاس ٿي اڀريو، انگريز سنڌو درياءُ مٿان اھڙيون موثر مضبوط ۽ وسيع پليون ۽ ريلوي جي نظام ترتيب ڏيڻ ۾ جنھن طرح جي ڪوشش ڪئي ان ۾ مقامي جاگيردار جو مفاد تہ ھو پر انگريزن جو بہ اھو مفاد ۽ دلچسپي ھئي تہ جيترو جلد ممڪن ٿي سگهي سنڌ جي دولت انگلينڊ منتقل ڪن. انگريزن کي ڪنھن مزاحمت جو بہ خوف نہ ھو؟ ڇاڪاڻ تہ ھنن خاموشيءَ سان پنھنجو ڪم ڪري ورتو ھو، يعني غلاميءَ جي ھڪ ٻي صورت، (جديد ٻيٺڪيت وارو راڄ) جنھن سان پاڪستان جي لڳ ڀڳ پنجاھ سالن تائين ملڪ ۾ مسلم فيوڊل ڪلاس جي ڀيٽ ۾ بورجوا ڪلاس جو ناپيد ٿيڻ ھو، ھن سموري وچين دور ۾ بورجوا جو مڪمل رستو روڪي جاگيرداريءَ کي آھستي آھستي منظم ڪيو ويو، پارٽيشن کانپوءِ سنڌ جي شڪل صورت ڪجهہ ھن طرح ٺھي ٿي تہ ھندو طبقو جيڪو ميٿيميٽڪ ۽ مارڪيٽ ايڪانومي جو ماھر ھو ان کي آھستي آھستي لڏڻ تي مجبور ڪيو ويو. ھن وقت ڪشمور، ڪنڌڪوٽ، شڪارپور، جي سموري پٽي ڏوھاري قسم جي وڏيرن ۽ سردارن جي ڪنٽرول ۾ آھي. جيڪي سياست ۾ ڏوھہ کي پروموٽ ڪرڻ جو ڪم ڄاڻن ٿا، اسان کي گڏجي ھن ڏوھاري سياست کان پاڻ کي محفوظ ڪرڻ گهرجي.