درياءُ، منھنجو مرشد-16
1. ماحولياتي تبديليءَ جي ڪارڻ جنھن لاءِ پاڪستان بلڪل بہ تيار ناھي.
2. گرمي پد جي وڌڻ ڪري
3. انڊس ڊيلٽا جي ختم ٿيڻ ڪري.
انڊس ڊيلٽا دنيا جو پنجون نمبر ڊيلٽا آھي، جنھن جي نشونما درياءَ جي پاڻي ۽ لٽ ڪري ٿئي ٿي. انڊس ڊيلٽا سنڌوتھذيب کي سمنڊ کان بچاءُ لاءِ قدرتي ديوار وارو ڪم ڪري ٿي تہ جيئن سمنڊ جي پاڻيءَ کي اڳتي وڌڻ کان روڪي سگهجي. ھي ڊيلٽا تقريبن 1500.000 ايڪڙن ۾ ڦھليل آھي. سنڌ جو ھي آسودو ڊيلٽا ڪيترن ماڻھن جي گذرسفر کان علاوہ جهينگي ۽ مڇين جي ڪيترن قسمن جي نرسري ۽ پالنا وارو فرض نڀائي ٿو، پاڻيءَ جي ورڇ جي ماھر سائين اوڀايو خشڪ پنھنجي ڪتاب ”سنڌوءَ جو رستو نہ روڪيو“ (جيڪو پاڻيءَ جي ورھاست جي حوالي سان اھم ڪتاب آھي) ۾ انگ اکر شيئر ڪيا آھن 1991ع واري ٺاھہ ۾ سمنڊ کي اڳتي وڌڻ کان روڪڻ لاءِ 10 ملين ايڪڙ فوٽ جي ڳالھہ ٿيل آھي، حقيقت ۾ اھو مقدار ڊيلٽا جي بچاءَ ۽ ماحولياتي وھڪرن لاءِ اڻپورو آھي، جڏھن سفارش 30 ملين ايڪڙ جي ڪئي وئي آھي، جڏھن تہ عمل ٻنھي تي نہ پيو ٿئي، (ڪتاب سنڌوءَ جو رستو نہ روڪيو) ھن وقت انڊس ڊيلٽا ۾ درياءَ جو ڇوڙ زيرو آھي (زيرو سيڪڙو) دريائي لٽ ڪنھن بہ زمين ۽ خود مينگروز فاريسٽ لاءِ زرخيزي وارو ڪم ڪري ٿي. جيڪا پاڻ سان جابلو ۽ زميني معدنيات جو ڀنڊار کڻي ھلي ٿو،1931ع کان 1947ع واري عرصي ۾ سنڌو درياءُ سراسري طور 73 ملين ايڪڙ پاڻيءَ سان گڏ 225 ملين ٽن لٽ کڻي سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪندو ھو، جيڪا ھن وقت زيرو آھي، جنھن سان انڊس ڊيلٽا جو پورو مينگروز فاريسٽ 500 ڪلوميٽرن کان بہ وڌيڪ متاثر ٿيو آھي. تازو عالمي بئنڪ جي ھڪ رپورٽ ۾ ڄاڻايو ويو آھي تہ انڊس ڊيلٽا ۾ پاڻي نہ ڇڏڻ ڪري پاڪستان سرڪار کي ھر سال 2 ارب ڊالر جو نقصان ٿي رھيو آھي، ان مالي نقصان کانسواءِ اڳتي ھلي سنڌ جا وڏا شھر انساني آباديءَ جي سخت دٻاءَ ھيٺ اچي ويندا. ماڻھن جي اڪثريت سخت سماجي، معاشي ۽ ثقافتي بحران سان گڏ ذھني بيمارين جو شڪار ٿيندي. فشر فوڪ فورم جي چيئرمن مرحوم سائين محمد علي شاھہ پنھنجي حياتيءَ ۾ انڊس ڊيلٽا جي تباھيءَ جو ذڪر ائين ڪيو آھي، 1956ع کان ھن وقت سمنڊ تقريبن 3.5 ملين زرعي زمين پائي چڪو آھي جيڪا اسان سڀني لاءِ ڇرڪائيندڙ ڳالھہ آھي. (محمد علي شاھہ)
سنڌو درياءَ جي لٽ روزانو جي بنياد تي شھرن جي رھائشي ڪالونيز بحريا، ڊي ايڇ اي، پلازائن ۽ ھوٽلن جي بنياد ڀرڻ لاءِ منتقل ٿي رھي آھي اھا محض لٽ ناھي اھا ڊيلٽا جي حياتي آھي. وفاقي سرڪار آخر انڊس ڊيلٽا تي سنجيدہ ڇو ناھي؟ ھي ائين ڇو ٿي سمجهي تہ 30 ملين ايڪڙ فوٽ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪرڻ پاڻيءَ کي ظايع ڪرڻ جي برابر آھي. اسان کي اھا ڳالھہ نہ وسارڻ گهرجي تہ وفاق جي ان قسم جي بي حسي جي قيمت سنڌ کي پنھنجا شھر ٻوڙي ادا ڪرڻي پوندي، جيڪا بلاشبہ وڏي قيمت آھي.