مختلف موضوع

درياءُ: منھنجو مُرشد (نوٽس)

ھن ڪتاب ۾ سنڌو درياءَ، سنڌ جي ڊيلٽا، سنڌ جي جر جي پاڻيءَ ۽ ايشيا کنڊ جي مٺي پاڻيءَ جي سڀ کان وڏي ڍنڍ منڇر سميت سنڌ جي پاڻيءَ جو ڪيس پيش ڪيل آھي. منظور ٿھيم جا لکيل ھي نوٽس رڳو تحريرون ناھن، پر اصل ۾ احتجاج، دانھون ۽ آھون آھن. ھن سڀني نوٽس ۾ سنڌ ۽ سنڌوءَ جو ڪيس لڙيو آھي. ھن دليلن سان لکيو آھي. اسان سڀني کي نہ رڳو ھي ڪتاب پڙھڻ گهرجي، پر سنڌ جي پاڻيءَ تي لڳل ڌاڙي، درياءَ ۽ منڇر سان زھريلي پاڻيءَ جي ڪيل ظلم خلاف آواز اٿارڻ گهرجي.

Title Cover of book درياءُ: منھنجو مُرشد (نوٽس)

درياءُ، منھنجو مرشد-38

موجودہ سنڌ جو بنيادي سوال ڪھڙو آھي؟ اوھان پوري طرح زندھہ ھجو، اوھانجا درياءُ، سمنڊ پھاڙ، ٻيلا، زمين، اوھان جي آزادي، خوشحالي پوري طرح سلامت ھجي، مون جنھن طرح جي وضاحت ڪئي آھي يا جنھن سوال جو ذڪر ڪيو آھي اھوصحيح معنيٰ ۾ اڄ جنھن قدر اھم آھي اڳ نہ ھو. ھن سوال کي مخصوص جذبات يا قومپرستيءَ واري ذاويي کان سمجهڻ جي بجاءِ خالص انساني، ماحولياتي ۽ تاريخي نقطہ نظر سان ڏسڻ جي ضرورت آھي. ھڪ وقت ھو جو سنڌي سماج انساني، ماحولياتي آسودگيءَ جو شاندار نمونو ھو، متحرڪ ۽ رواني سان وھندڙ درياءُ، بيشمار ڍنڍون ۽ ان ۾ موجود آبي حيات، ميون سان ڳتيل باغ، لاتعداد پکين جا ولر، گَھرا گهاٽا ٻيلا، جانورن جا چراگاھہ، ٿر جا مور، قدرتي حياتيات، نباتات سان ڀرپور سنڌ جا پھاڙ، صاف سُٿرا واھہ، نديون، ڪچن سرن تي ٻڌل آسودا ڳوٺ ۽ ماڻھن جون ھڪ ٻئي سان روايتي دوستيون، سنڌ جو اھو دور اضافي دولت يا اضافي پيداوار ڪري آسودو چئي سگهجي ٿو،، پر پوءِ اھڙو ڇا ٿيو جو سنڌ ھر طرح کان ھڪ محروم، مفلس، بد انتظامي، لوٽ کسوٽ ۽ ڏوھارين جي چنبي ۾ اچي وئي. ھندوستان جي تاريخي خاڪي ۾ ڪارل مارڪس ان سوال جو ان طرح جائزو ورتو آھي، مارڪس جي دعوا آھي تہ (ھندوستان ۾ برطانوي سلطنت جي بنياد ويڙھايو ۽ حڪومت ڪيو تي قائم آھي) مارڪس جي اھا ڳالھہ بلڪل درست آھي. جنھن سان ائين ٿيو تہ مختلف جاگيردارن جي مقامي جائداد وڌيڪ محفوظ ٿي، جنھن سان ديسي دلال پيدا ڪرڻ ۾ آساني ٿي. راجائن مان ڪن کي جاگيرون ڏئي مضبوط ڪيو تہ ڪن کي ڪمزور، جي ڏسجي تہ ھن وقت بہ سنڌ جي ڪجهہ جاگيردار گهراڻن جي آمدنيءَ جا ذريعا زمين آھي، 1853 ۾ انگريزن ھندوستان جي ڪجهہ وفادار جاگيردارن مٿان ٽيڪس معاف ڪيو تہ جيئن اھي ھندوستان جي عوام کي ڪنٽرول ڪري سگهن. ھن وقت جي سنڌ جي سوال جو جائزو وٺجي تہ اھو لڳ ڀڳ ساڳيو ئي آھي جيڪو 1853 ۾ ھو. سنڌ جو ماڻھو سنڌ جي زمين جي ملڪيتي حق کان محروم آھي، سنڌ جي جاگيردارن جي آمدني تي ڪو ٽيڪس ڪونھي، بلڪہ ملڪ جو بيحد مراعتي ڪلاس گذريل 70 سالن کان اقتدار ۾ آھي، جيڪو ھن وقت تائين نہ زمين جي ملڪيتي حد جو تعين ڪري سگهيو آھي نہ زرعي اصلاحات ڪرڻ لاءِ تيار آھي ۽ نہ وسائل جي تقسيم جو ڪو خاڪو ڏئي سگهيو آھي. سنڌ ۾ جھڙي طرح پيداواري عمل ۾ نوان ماڻھو داخل ٿي رھيا آھن ان سان ھڪ ڪلاس وڌيڪ خونخوار ٿيندو وڃي ٿو جنھن جو مثال ڪچي ۾ ٿيندڙ ڏوھہ آھن، سنڌ جي زمين مٿان سنڌين جو پھريون حق آھي.