ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ڪجهه يادون
مون ڊاڪٽر بلوچ جو نالو انهن ڪتابن پڙهڻ کان ڪافي اڳ ٻڌو هو، اهو هيئن ته اسان جي شهر دڙي ۾ ”سيد احمد شاهه بخاريءَ“ جي پونئيرن وٽ علم طب ۽ حڪمت جا ڪيترائي نادر ۽ ناياب قلمي نسخا هئا، جن کي ڏسڻ جو اشتياق ڊاڪٽر بلوچ کي دڙي وٺي آيو، حڪيم احمد شاهه جي پونئيرن، ڊاڪٽر صاحب کي اهي قلمي نسخا ڏيکاريا، منهنجي ڄاڻ موجب ڊاڪٽر بلوچ کين اهي ڪتاب سنڌالاجي کي ڏيڻ/وڪرو ڪرڻ جي آڇ ڪئي، پر هنن نه مڃيو، نتيجي ۾ اڳتي هلي حڪيم احمد شاهه دڙي واري جو اهو قلمي ڪتابن جو ذخيرو ذيان ٿي ويو. اهو قلمي اثاثو هڪ ڀيرو علامه دائودپوٽو پڻ ڏسڻ جي لاءِ دڙي آيو هو. اڳتي هلي جڏهن ادب ۾ وکون کڻڻ شروع ڪيم ته ڊاڪٽر بلوچ جو علمي، ادبي، تحقيقي ۽ تدوين جو ڪم ڏسي نه رڳو حيران ٿي ويس، پر ڏندين آڱريون پڻ اچي ويم ته هڪ شخص، پنهنجي هڪ ئي زندگيءَ ۾ ايترو گهڻو ڪم ڪيئن ڪيو؟ ۽ اهو ڪم به ڪو عام رواجي نه، پر ڪيترائي اهڙا ڪم آهن، جن لاءِ ادارن، وڏين بجيٽن ۽ وڏي عملي جي گهرج پوندي آهي، يقينن اها به ڊاڪٽر بلوچ جي پنهنجي ٻولي، ادب ۽ تاريخ سان روح جي گهراين سان وابستگي ئي هئي.
وقت گذرڻ سان گڏ ڊاڪٽر بلوچ جا لڳ ڀڳ سڀ ڪتاب ڪنهن نه ڪنهن حوالي سان نه رڳو منهنجي مطالعي هيٺ رهيا، پر مون انهن مان استفادو پڻ ڪيو، البت ڊاڪٽر صاحب جو ديدار ڪافي دير سان نصيب ٿيم، جيتوڻيڪ مون ڪافي ڀيرا سوچيو ته وڃي ڊاڪٽر صاحب سان مِلان ۽ ساڻس رهاڻ ڪريان، پر مون تي سندس علمي ۽ ادبي هيبت ايتري ته حاوي رهي، جو ڪڏهن به ڏانهس وڃڻ جي همت ڪري نه سگهيس.
مونکي ڊاڪٽر صاحب جو پهريون ڀيرو ديدار 7 جنوري 2007ع تي لياقت نيشنل لئبرري ڪراچي ۾ سنڌي ادبي سنگت سنڌ پاران ملهايل ”سنڌي ٻولي ڪانفرنس“ ۾ ٿيو، سال 2007ع کي سنڌي ادبي سنگت پاران ”سنڌي ٻولي سال“ ڪري ملهائڻ جو اعلان ڪيو ويو، ان ڪانفرنس جي صدارت لاءِ اسان دوستن کي صدارت لاءِ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ کان وڌيڪ ٻيو ڪو مناسب ماڻهو نه لڳو، سنگت جي تڏهوڪي سيڪريٽري جنرل ڊاڪٽر ذوالفقار سيال، ڊاڪٽر بلوچ صاحب رابطو ڪري کيس صدارت ڪرڻ جي گذارش ڪئي، ڊاڪٽر بلوچ پهرين ته سنگت جي باري ۾ ڪجهه تحفظات جو اظهار ڪيو ته متان ”ٻولي ڪانفرنس“ ۾ ڇوڪرا ڪا هلڙبازي وغيره نه ڪن، پر جڏهن کيس يقين ڏياريو ويو ته ڪانفرنس نج علمي آهي ۽ ان ۾ ڪابه هلڙبازي نه ٿيندي ته پاڻ اچڻ قبوليائون. پروگرام موجب کيس حيدرآباد مان انعام شيخ پنهنجي گاڏي ۾ ڪراچي کڻي آيو، ساڻس گڏ ڊاڪٽر بلوچ جو پوٽو ارشد بلوچ به گڏ هو. اها ڪانفرنس ڏاڍي ڀرپور رهي ۽ ڊاڪٽر بلوچ ڏاڍو سٺو صدارتي خطاب ڪيو، ان ڪانفرنس ۾ خاص مهمانن طور محترم سراج ميمڻ، حسين شاهه راشدي، تاجل بيوس، ڊاڪٽر نواز علي شوق، ڊاڪٽر فهميده حسين، جناب فتاح ملڪ، ڊاڪٽر هدايت پريم ۽ انعام شيخ شرڪت ڪئي. جڏهن ڪانفرنس ختم ٿي ۽ ڊاڪٽر بلوچ اسٽيج تان هيٺ لٿو ته سندس هڪ پاسي آئون ۽ ٻي پاسي ڊاڪٽر ذوالفقار سيال کيس ٻاهر گاڏيءَ تائين ڇڏڻ ۽ موڪلائڻ آياسين، ٻولي ڪانفرنس ۾ ڊاڪٽر بلوچ جي شرڪت سنڌي ادبي سنگت جي ڪارڪنن لاءِ وڏي اُتساهه جو سبب بڻي، هو ڪيتري ديرتائين ڊاڪٽر بلوچ کان آٽوگراف وٺندا ۽ ساڻس فوٽو ڪڍرائيندا رهيا، انهيءَ موقعي تي ڊاڪٽر صاحب سان نڪتل ٻه فوٽو منهنجي لاءِ انمول خزاني جي حيثيت رکن ٿا.
ساڳئي سال 6 ۽ 7 ڊسمبر تي ”سنڌي ادبي سنگت سنڌ“ جي ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ گولڊن جوبلي ملهائي سين، ان جي افتتاحي اجلاس ۾ اسان ڊاڪٽر بلوچ کي پڻ شرڪت ڪرڻ جي گذارش ڪئي، اسان کي ٿورو شڪ هو ته پاڻ متان ان پروگرام ۾ شرڪت ڪرڻ کان انڪار ڪن، ڇاڪاڻ ته ان وقت ”سنگت سنڌ“ جي گولڊن جوبليءَ جي حوالي سان ڪجهه مهربانن اخباري بيان بازي ڪري، ڪانفرنس کي تڪراري بنائڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، پر اسان کي ڏاڍي خوشي ٿي ته نه رڳو ڊاڪٽر صاحب ان ڪانفرنس ۾ شرڪت جي لاءِ تڪليف وٺي ڪراچي آيا، پر پنهنجي خصوصي خطاب سان پڻ نوازيو. ان ڪانفرنس جي صدارتي سٿ ۾ اسٽيج تي ڪهڙو نه سهڻو گلدستو موجود هو: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي، شمشير الحيدري، ڊاڪٽر فهميده حسين، افتخار عارف، مظهر الحق صديقي ۽ پيرزادو قاسم ان گلدستي جا گل هئا. اها تقريب سنڌي ادبي سنگت جي تاريخ ۾ يادگار تقريب هئي، جو هڪئي وقت هيڏيون وڏيون هستيون اسٽيج تي موجود هيون ۽ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ان تقريب ۾ اچي اسان سنگت جي ڪارڪنن جي جيڪا عزت افزائي ۽ همت افزائي ڪئي، ان مان اها ڳالهه ظاهر ٿي ته ڊاڪٽر صاحب وٽ پيڙهي وڇوٽيءَ جو ڪو فرق نه هو. ڊاڪٽر صاحب کي پوءِ جڏهن به سنڌي ادبي سنگت جي پروگرامن ۾ مدعو ڪيو ويو ته پاڻ ضرور آيا، ڊاڪٽر مشتاق ڦل جي سيڪريٽري جنرل واري پهرينءَ دور ۾ جڏهن حيدرآباد ۾ احمد شاهه بخاري ادبي ڪانفرنس ڪوٺائي وئي ته ان جي صدارت پڻ پاڻ ڪرڻ فرمايائون.
منهنجي مٿين ڳالهين لکڻ جو مقصد رڳو اهو آهي ته ڊاڪٽر صاحب جي باري ۾ عام تاثر اهو ڏنو ويندو هو ته پاڻ هڪ مخصوص نقطه نظر ۽ مڪتبه فڪر رکندڙن جي ويجهو هئا ۽ سندن ئي پروگرامن ۾ ويندا هئا، پر منهنجين مٿين ڳالهين مان ثابت ٿئي ٿو ته ائين نه هو، ڇاڪاڻ ته سنڌي ادبي سنگت جو بنياد ترقي پسند فڪر جي آڌار تي رکيل هو ۽ ڊاڪٽر صاحب پنهنجي فڪر ۽ نقطه نظر رکڻ جي باوجود به سنڌي ٻولي ۽ سنڌي ادب جي ترقي ۽ واڌاري لاءِ ڪڏهن به نقطه نظر جي اختلاف کي رنڊڪ نه بڻايو. هن لاءِ بنيادي ڳالهه سنڌي ٻولي ۽ ادب جي ترقي ۽ نشر و اشاعت هئي، باقي سڀ ڳالهيون سندس لاءِ ثانوي حيثيت رکنديون هيون. اها ئي سندس عظمت ۽ وڏائيءَ جو ثبوت آهي، سنڌ کي پنهنجي هن مايه ناز فرزند تي سدائين ناز رهندو.