احتجاج جي لازوال صدا: روزاپارڪس!
انڪار ته وڏن آمرن، جابرن ۽ شهنشاهن جا تخت ۽ تاج اڏائي ڇڏيا، جڏهن عوام انڪار ڪيو ته هر آمر ۽ جابر جو جوڙيل قانون ڦوڪڻي جيان هوا ۾ اڏي ويو، پاڪستان جي ويجهڙ واري تاريخ ۾ جڏهن هڪ جج هڪ آمر جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪيو ته سندس ان انڪار نه رڳو کيس تاريخ جي صفحن ۾ سهڻي نموني جاءِ ڏني، پر سندس ان انڪار هڪ آمر ۽ جابر جا پير ئي ڪڍي ڇڏيا.
پر پاڻ جنهن انڪار جي ڳالهه پيا ڪريون، اهو انڪار هڪ اهڙي ملڪ ۾، هڪ ڪمزور عورت ڪيو، جيڪو ملڪ پاڻ کي مهذب ۽ انساني حقن ۽ جمهوريت جو چيمپيئن ٿو سڏائي، پر ان ملڪ جو بنياد ئي اتان جي مقامي ماڻهن ريڊ انڊين جي هڏن تي رکيو ويو ۽ ان جي اڏاوت آفريقا مان جلهيل شيدي غلامن جي محنت تي ڪئي وئي، آمريڪا، جيڪو برطانيا جي ڪالوني هو، جنهن جارج واشنگٽن جي اڳواڻيءَ ۾ وڏي ويڙهاند کانپوءِ برطانيا جي تخت کان آزاد حاصل ڪئي، جنهن جي ٻي صدر ٿامس جيفرسن ”حقن جو پڌنامو“ جاري ڪيو، جنهن جي هڪ صدر ابراهام لنڪن غلاميءَ جي خلاف جنگ ۾ پنهنجي سر جي قرباني ڏني، پر ان ئي ملڪ ۾ ڊگهي عرصي تائين اهڙا به قانون موجود رهيا، جن نسلي بنياد تي ڪارن کي ڌار ٿي ڪيو، تعصب ۽ نفرت جو نشانو ٿي بنايو، پر ان ملڪ جي هڪ عورت جي هڪ انڪار ۽ للڪار انهيءَ نسلي فرق تي ٻڌل قانونن کي ڊاهي پٽ ڪري ڇڏيو. پر اها عورت ڪير هئي؟ ان جو نالو ”روزاپارڪس“ هو. هڪ عام سادي سودي نوڪري پيشه عورت، پر سندس جرئت ۽ همت آمريڪا جي تاريخ ۾ هڪ تبديلي آڻي ڇڏي، ان عورت اهو به سمجهايو ته احتجاج ڪيئن ڪبو آهي ۽ ظلم ۽ ناانصافيءَ جي سامهون ڇاتي ڪيئن تاڻبي آهي ۽ اُن سان منهن ڏيڻ جي معنيٰ ڪهڙي آهي، روزاپارڪس جو نالو ٻُڌڻ سان هاڻ هر انصاف پسند انسان جو ڪنڌ سندس احترام ۾ جهڪي ٿو وڃي. هوءَ ناانصافيءَ جي خلاف جرئت، همت، جدوجهد ۽ اعليٰ آدرشن جو روشن تارو آهي، روزاپارڪس جڏهن ظلم ۽ ناانصافيءَ جي خلاف جهڪڻ کان انڪار ڪيو ته کيس خبرنه هئي ته سندس اهو انڪار انساني حقن جي تاريخ ئي بدلائي ڇڏيندو ۽ مظلوم انسانن کي سندس اُن انڪار مان اهڙي ته سگهه ملندي، جو هو سندس جدوجهد کي پنهنجي لاءِ مشعل راهه بنائي وٺندا.
روزاپارڪس جي انڪار کي ڪو گهڻو عرصو به نه گذريو آهي، اڌ صديءَ کان بس ٿورو عرصو وڌيڪ. اهو ڊسمبر 1955ع جي هڪ ڏينهن جو واقعو آهي، بظاهر ته اهو هڪ عام واقعو هو ۽ اهڙا واقعا روز جو معمول هئا، پر ان واقعي مان جيڪا چڻنگ دُکي، سا اڳتي هلي ڀنڀٽ بنجي وئي، آمريڪي رياست جارجيا جي رهاڪو انڪاري عورت روزاپارڪس کي روزانو رنگ ۽ نسل جي بنياد تي جنهن توهين واري سلوڪ کي منهن ڏيڻون پوندو هو، اُن تي هوءَ اندر ئي اندر ۾ ڪڙهندي ۽ پڄرندي رهندي هئي، پر ان ڏينهن جڏهن هوءَ آفيس مان وانڌي ٿي گهر وڃڻ جي لاءِ بس ۾ چڙهي ته رستي ۾ کيس هڪ ڀيرو ٻيهر ذلت، شڪست ۽ رسوائيءَ جو احساس گهيري ويو، هن سوچيو ته ڇا سندس ڀاڳ ۾ سدائين اهو ئي لکيل آهي. ان بس ۾ ٻه حصا هئا، هڪ ڳورن جي لاءِ ۽ ٻيو ڪارن جي لاءِ. انهي ٻنهي حصن ۾ هڪ ليڪ هئي، نسلي فرق جي لڪير، روزا ماٺ ڪري وڃي پنهنجي حصي ۾ ويهي رهي، اُن وقت جي قانون موجب مسافرن جو تعداد وڌڻ جي صورت ۾ ڪارن کي پنهنجي سيٽن تان اُٿڻون پوندو هو، سو جڏهن بس ۾ ڳورن مسافرن جو تعداد وڌيو ته ڪنڊيڪٽر جي حڪم تي ٽن ڪارن کي پنهنجي سيٽن تان اُٿڻون پيو ۽ اُنهن سيٽن تي ڳورا وڃي ويٺا، ايندڙ وارو روزاپارڪس جو هو، ڪنڊيڪٽر هن ڏانهن ڏٺو، پر حڪم ملڻ جي باوجود به هن پنهنجي سيٽ تان اُٿڻ کان انڪار ڪيو، روز روز جي بي عزتيءَ کيس ڄڻ چريو ڪري ڇڏيو هو، هن ڪاوڙ مان ڪنڊيڪٽر کي چيو، ”ڇا آئون پنهنجي سيٽ تان رڳو ان ڪري اُٿان ته هن جو رنگ ڳورو آهي؟“ ڪنڊيڪٽر روزا کي ٻڌايو ته سندس اهو انڪار قانون جي نظر ۾ ڏوهه آهي ۽ کيس ان ڏوهه ۾ گرفتار به ڪري سگهجي ٿو. ”آئون جيل وڃڻ جي لاءِ تيار آهيان، پر ظلم ۽ زبردستيءَ جي اڳيان جهڪڻ کان انڪار ٿي ڪريان.“ معاملو وڌي ويو، ڳوري ڪنڊيڪٽر کي اهو منظور نه هو ته ڪو ڪارو، سندن ٺاهيل قانون جي ڀڃڪڙي ڪري ۽ سندس اڳيان ڪنڌ کڻي بيهي، هُن کي سدائين ڪاري رنگ کي نيچ سمجهڻ جي تعليم ڏني وئي هئي، پوليس کي گهرايو ويو ۽ روزاپارڪس گرفتار ڪئي وئي. سندس ان انڪار کي قانون شڪني سمجهيو ويو ۽ کيس عدالت ۾ پيش ڪيو ويو، جتي جي ڳوري جج انساني رنگت کي ڏسڻ بدران، ڳوري رنگ جي ٺاهيل غيرانساني قانون تي عمل ڪندي روزا کي ڪجهه ڏينهن قيد ۽ چوڏهن ڊالر ڏنڊ جي سزا ٻُڌائي، اها سزا آمريڪا جي منهن تي هڪ ڪارو داغ بنجي وئي، انسانيت جي ان توهين تي سڄي دنيا ۾ ڄڻ ڏک واري ماٺار ڇائنجي وئي ۽ پوءِ اُن ماٺار جي ڪُک مان هڪ اهڙي هلچل جنم ورتو، جيڪا انساني برابريءَ جي تحريڪ جي پيڙهه جو پٿر بنجي وئي، مارٽن لوٿر ڪنگ ان تحريڪ جو روح روان هو، اها تحريڪ ٽي سؤ ٻياسي ڏينهن هلندي رهي، يعني هڪ سال کان به وڌيڪ عرصو. ان دوران ڪارن ٻَڌيءَ جو ثبوت ڏيئي ڪنهن به بس ۾ نه چڙهيا، اهي ماڻهو نسلي متڀيد جي تحريڪ جو هر اول دستو بنجي چڪا هئا، هڪ ڊگهي آئيني ويڙهه، مزاحمت، جلسن جلوسن ۽ ڌرڻن جي مرحلن مان گذرڻ کانپوءِ نيٺ ان جدوجهد ڪاميابي ماڻي، بس جي اندران لڪير ڊاٺي وئي، هاڻ ڪو به ڪارو پنهنجي سيٽ ڇڏڻ جو پابند نه هو، ظالماڻون قانون هڪ هيڻي عورت جي مزاحمت جي سامهون پنهنجو دم ٽوڙي چڪو هو، ”ظلم اُن وقت تائين ظالم آهي، جيستائين ان کي للڪاريو نٿو وڃي.“ اهو چئي روزاپارڪس سڄي ظلم جي نفسيات کي وائکو ڪري ڇڏيو.
روزاپارڪس کي آمريڪا جي سڀ کان وڏي سول اعزاز سان نوازيو ويو، ٻن ڊزنن کان به وڌيڪ يونيورسٽين کيس ڊاڪٽريٽ جي اعزازي ڊگري پيش ڪئي، هن جي مزاحمت ۽ هن جي انڪار هيڻن کي ڏاڍن جي اڳيان هڪ نئون حوصلو ڏنو، انڪار جي اها گهڙي هن جي زندگيءَ جي روشن گهڙي هئي. ”اها گهڙي روزا جي زندگيءَ جي ئي نه پر آمريڪي تاريخ جي به روشن گهڙي آهي.“ مارٽن لوٿر ڪنگ وڏي فخر سان اها ڳالهه چئي. جنهن انڪار ۾ خلوص هجي، اهو ڪنهن وڏي سچائيءَ جو پيش خيمو ثابت ٿئي ٿو.
روزا وڏي ڄمار ماڻي، هاڻ هوءَ هن دنيا ۾ ڪونهي، هن پنهنجي زندگي ۽ جدوجهد جي ڪهاڻي به لکي آهي، هوءَ احتجاج جي لازوال صدا آهي، جيڪا نسلي متڀيد جي ايوانن ۾ سدائين ٻُرائجندي رهندي، مٿس سؤ سؤ سلام!