قومپرست سياست جو رول ماڊل ڪردار عبدالواحد آريسر
هوچي منهه ويٽنام جو عظيم قومي هيرو آهي. جيڪو دنيا جي ٻين مظلوم قومن سان گڏ اسان جو به هيرو آهي، هڪ ڀيري هو فرانس ويو ته پئرس جي هوائي اڏي تي هڪ صحافيءَ سندس ڪپڙن ۽ بوٽ کي ڏسي ٽوڪ طور چيس ته هيڏي عظيم قوم جي اڳواڻ کي نوان ڪپڙا ۽ نئون بوٽ به ڪونهي، هوچي منهه جواب ۾ چيس ته: ”حيرت آهي ته توکي منهنجا پراڻا ڪپڙا ۽ پراڻو بوٽ ته نظر اچن ٿا، پر فرانس جي ويٽنام جي عوام تي ڪيل بمباري نظر نٿي اچي.“
مونکي مٿيان ٻه مثال ان مهل ياد آيا، جڏهن مون چوٿين مئي جي جنگ اخبار ۾ جناب عبدالواحدر آريسر جي وفات تي ڏنل خبر جي سرخي پڙهي، جنهن ۾ لکيل هو ’قومپرست اڳواڻ هڪ ڪچي گهر ۾ رهندو هو، ورثي ۾ هن ڪا به ملڪيت نه ڇڏي .‘
ڪنهن جي شخصيت سان اختلاف ڪري سگهجي ٿو، ان جي ذات ۽ ان جي سياسي حڪمت عمليءَ تي تنقيد ڪري سگهجي ٿي، سندس علمي ۽ ادبي ائپروچ ۽ نقطه نظر سان اختلاف رکي سگهجي ٿو، اختلاف رکڻ، مخالفت يا دشمني نه، پر صحتمنديءَ جي نشاني هوندي آهي، پر ان شخصيت جي مجموعي ڪردار، ان جي سچائي، ان جي ڪمٽمينٽ ۽ ايمانداريءَ کان انڪار ڪرڻ بدديانتي چئبي.
اڄڪلهه قومپرست سياست ۽ قومپرست اڳواڻن جي باري ۾ ڪيتريون ئي ڳالهيون ٻُڌجن ۽ مشاهدي ۾ اچن ٿيون، ڪيئن نه ڪک پتي مان لک پتي بڻجي ويا آهن، گاڏيون، بنگلا، ٺيڪا، زمينون، پلاٽ، ڪاروبار. سنڌ جي مقدس نالي ۾ هنن جي ترقي ڏسي ڏندين آڱريون اچيو وڃن، مٿن لڳندڙ ڀتي خوري، قبضي خوريءَ جي الزامن تي سوچڻون ٿو پوي، اهڙي صورتحال ۾ عبدالواحد آريسر جي باري جنگ اخبار جي اها خبر ’اڃا به آهن، ڪُلجڳ ۾ ڪاپڙي‘ وانگر لڳي.
قومپرست سياست جي ڪرتائن ڌرتائن جي اڪثريت جي حالن ۽ جناب عبدالواحد آريسر جي زندگي تي سوچيندي خيال آيم ته قيامت جي ڏينهن جڏهن اعمال نامه سڀني انسانن جي هٿن ۾ هوندا ۽ جيڪڏهن الله سائين اهو اعلان فرمائي ته انهن ماڻهن کي سڀ ڪجهه معاف آهي، جن پنهنجي وطن جي مقدس نالي کي ڪاروبار نه بڻايو ۽ وطن سان محبوب جيان عشق ڪيو (عشق ۾ وٺبو نه پر سدائين لُٽائبو آهي) ته عبدالواحد آريسر سنڌ جي انهن ٿورن ماڻهن مان هوندو، جيڪي وطن سان اُڪير ۽ عشق جي نالي ۾ جنت جا حقدار قرار ڏنا ويندا.
عبدالواحد آريسر جي ڪن سياسي پاليسين ۽ نقطه نظر سان خاص ڪري ايم ڪيو ايم جي حوالي سان سندس پاليسيءَ سان مونکي سدائين اختلاف رهيو، پر سندس علمي ۽ ادبي حيثيت، سنڌ سان سندس عشق کان مونکي ڪڏهن به انڪار نه رهيو، مون آريسر جا ڪتاب ۽ سندس لکڻيون سدائين ڌيان سان پڙهيون. آئون سندس نثر ۽ نثري تشبيهن جو سدائين مداح رهيس. کيس جڏهن 92-1991ع ۾ غيباتي قوتن غائب ڪيو هو ته ان وقت به مون پنهنجي لکيل هڪ ڪالم ۾ مٿين ڳالهه لکي هئي.
آريسر صاحب سان جيتوڻيڪ منهنجون ڪي گهڻيون ۽ گهاٽيون ملاقاتون ۽ ڪچهريون نه رهيون، پر جيڪي به رهيون، سي ڏاڍيون يادگار رهيون. اهڙي ئي هڪ ملاقات 1993ع جي شروعاتي مهينن ۾ ميرپور خاص ۾ ٿي، انهن ڏينهن آئون هڪ ڪالم لکڻ جي ڏوهه ۾ ميرپور خاص ۽ بدين جي سيشن ڪورٽن ۾ ڪيسن کي منهن ڏئي رهيو هوس، ميرپور خاص پري هئڻ جي ڪري اڪثر شنوائيءَ جي تاريخ کان هڪ ڏينهن اڳ ميرپور خاص وڃڻو پوندو هو ۽ رات ڪنهن هوٽل ۾ يا ڪنهن دوست وٽ رهي ٻئي ڏينهن صبح جو سوير سيشن ڪورٽ پهچڻو پوندو هو. ان ڪيس دوران هڪ شنوائيءَ تي نواز خان زنئور سان گڏجي ميرپور خاص ويس، رات محترم علي حسن چانڊييءَ ايڊووڪيٽ جي اوطاق تي وڃي ٽڪياسين. اوطاق تي پهتاسين ته محترم علي حسن چانڊيي ٻڌايو ته ٻي ڪمري ۾ عبدالواحد آريسر به موجود آهي، جيڪو ٻه هفتا اڳ غيباتي قوتن کان آزاد ٿيو هو. علي حسن چانڊيو ٿوري دير ويهي هليو ويو، گهڙي کن کان پوءِ ڏٺوسين ته آريسر صاحب ٻي ڪمري مان نڪري اچي رهيو، علي حسن چانڊيي کيس اسان جي اچڻ جو ٻڌايو هو. ڏسڻ ۾ آريسر صاحب ڪافي ڪمزور نظر اچي رهيو هو، پاڻ ٻڌايائين ته کيس سڌو ويهڻ ۾ گهڻي تڪليف ٿئي ٿي، ان هوندي به کٽ تي آهلي ڪلاڪ سوا تائين اسان سان ويٺو ڪچهري ڪندو رهيو، هن مون کان ڪيس جون خبرون چارون پُڇيون ۽ ڪچهري دوران پنهنجي غائب هئڻ واري عرصي دوران جيڪو وهيو واپريو هو، اهو اسان کي ٻڌائيندو رهيو، پاڻ اهو غائب هئڻ واري سڄي عرصي جو احوال پنهنجي ڪتاب ”اسان جيئن جيئي ڪو“ ۾ لکيو اٿس.
عبدالواحد آريسر جي هڪ ٻي يادگيري به ذهن ۾ تري آئي اٿم، ٻه سال اڳ جڏهن منهنجي مرهيات دوست قاسم پٿر جي ميرپور بٺوري ۾ ورسي ملهائي وئي هئي ته اُن ۾ حيدرآباد مان خاص سيڙجي بٺوري ويو هوس، ورسي کان ٻه اڍائي مهينا اڳ قاسم پٿر تي منهنجو ڪتاب ”چڱو قاسم موڪلاڻي ڪانهي“ ڇپجي مارڪيٽ ۾ اچي چڪو هو، جنهن جو ان ورسي ۾ ڪجهه دوستن پنهنجي تقريرن ۾ ذڪر به ڪيو. ان ورسيءَ ۾ عبدالواحد آريسر به آيل هو، ورسي جي تقريب ختم ٿي ته مانيءَ جي دوران مون وڌي وڃي آريسر صاحب سان هٿ ملايو ته پاڻ هڪدم چيائين: ”تو نه ڳالهايو؟“ جواب ۾ وراڻيم: ”منتظمين سڏيو ئي ڪونه“.
”تنهنجو قاسم تي ڳالهائڻ ضروري هو، تو ته قاسم تي ڏاڍو سٺو ڪتاب لکيو آهي.“ آريسر صاحب وراڻيو: پوءِ پاڻ ڪجهه گهڙيون منهنجو هٿ جهليو بيٺو رهيو، ڄڻ منتظمين جي رويي تي افسوس ڪندو هجي، ان مهل مونکي مرحوم قاسم پٿر جا لفظ ياد اچي ويا. هڪ ڀيري جڏهن قاسم پٿرجي موجودگيءَ ۾ مونکي ائين ئي نظر انداز ڪيو ويو هو ته قاسم مونکي چيو ته : ”توکي نظر انداز ڪرڻ جو سبب رڳو اهو آهي ته تون هيٺينءَ ڪلاس جو آهين، پر تون ان ڳالهه تي ڪڏهن به مايوس نه ٿجان، تنهنجي طبقاتي بيهڪ توکي اڪثر نظر انداز ڪرائيندي رهندي.“ ان ڏينهن آريسر صاحب جو منهنجي هٿ کي جهلي بيهڻ تي مون محسوس ڪيو ته آريسر پاران ڄڻ قاسم پٿر تي ڪتاب لکڻ جي مونکي مڃتا ملي وئي، اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن وري آئون قاسم جي ورسيءَ تي نه ويس.
سائين جي ايم سيد جڏهن وفات ڪئي ته سندس فڪر ۽ سنڌيت جي ورثي کي سنڀالڻ لاءِ جيئي سنڌ جي سڀني گروپن متحد ٿي ان ورثي کي سنڀالڻ جو فيصلو ڪيو. ان وقت عبدالواحد آريسر واحد شخصيت هئي، جيڪا سيد جي فڪر جي صحيح ترجمان هئي، جيتوڻيڪ ان اتحاد گهڻو عرصو جٽاءُ نه ڪيو، پر منهنجي ذاتي راءِ آهي ته اتحاد جي ان سٺي قدم جو سڀ کان وڏو نقصان عبدالواحد آريسر کي ٿيو، جنهن پنهنجي حيثيت کان گهٽ درجو قبول ڪيو. ان ۾ سندس خلوص ۽ سيد جي فڪر سان والهانه وابستگي ئي شامل هئي، نتيجي ۾ جڏهن ٽوڙ ڦوڙ ٿي ته اڪثريت آريسر صاحب جي سادگي ۽ فڪر جي ايم سيد جي اصولي اهنسا واري واٽ بدران ٻيو رستو اختيار ڪيو، ائين آريسر جهڙي وڏي شخصيت هڪ ننڍي گروهه جي اڳواڻي سنڀالي، پر ان سان ڪا آريسر جي اهميت گهٽي ڪا نه.
روسي بالشويڪ انقلاب دوران گورڪيءَ جي پارٽي تمام ننڍي ۽ ٿورن دانشورن تي ٻڌل هئي، پر انقلاب دوران سندس ادا ڪيل ڪردار ۽ سندس اهميت نه ڪڏهن لينن وٽ گهٽي نه انقلاب ۾. عبدالواحد آريسر جي به قومي تحرڪ ۾ اهميت سدائين سائين جي ايم سيد جي فڪر جي شارح واري رهندي.
سنڌ جي قومي تحرڪ ۾ اڪثر ڪنهن کي خراج تحسين پيش ڪبو آهي ته چئبو آهي: ’فلاڻو سنڌ جو حلالي پٽ هو‘. سو آئون به اهو ئي چوندس ته آريسر سنڌ جو حلالي پٽ ۽ قومي تحريڪ جو رول ماڊل ڪردار هو، جنهن پنهنجي پويان ورثي طور مال، ملڪيت، پلاٽن ۽ بئنڪ بئنلس جي بدران محترم جي ايم سيد جي فڪر جي تشريح ۽ جدوجهد ڇڏي آهي.