ڪتابي ڪلچر ۽ اسڪول لئبرريون
تعليم کاتي پاران سڀني هاءِ اسڪولن ۽ ڪاليجن کي جيڪا سالياني بجيٽ ڏني ويندي آهي، ان ۾ ٻين ڪيترن ئي مدن سان گڏ اسڪول ۽ ڪاليج جي لئبرري لاءِ پڻ پئسا رکيا ويندا آهن، جيئن هر سال اسڪول ۽ ڪاليج لئبرري لاءِ نوان ڪتاب خريد ڪري اسڪول ۽ ڪاليج لئبررين کي نئين ايندڙ مواد سان اپ ڊيٽ ڪري سگهجي، گهڻن دوستن کي معلوم هوندو ته اڳ ۾ ٻهراڙين ۾ پرائمري اسڪولن ۾ جيڪو سامان موجود هوندو هو، انهن ۾ هڪ ڪاٺ جي صندوق يا الماڙي ڪتابن لاءِ پڻ رکيل هوندي هئي ۽ انهن ۾ باقاعده ڪتاب ۽ انهن جو رڪارڊ پڻ رکيل هوندو هو، جن مان اُستاد ۽ شاگرد استفادو ڪندا هئا ۽ وقت بوقت تعليم کاتي پاران انهن اسڪولن کي ٻي سامان سان گڏ نوان ڪتاب پڻ مهيا ڪيا ويندا هئا. آئون جڏهن هاءِ اسڪول دڙي ۾ پڙهندو هوس ته اسڪول جو هڪ ڪمرو لئبرريءَ لاءِ مخصوص هوندو هو ۽ ان ۾ ڪتابن جون اٺ ڏهه الماڙيون ترتيب سان رکيل هونديون هيون ۽ هر هفتي هڪ يا ٻه پيرڊ لئبرريءَ جا به هوندا هئا، جن ۾ جنهن استاد وٽ لئبرري جي چارج هوندي هئي، اهو اسان کي لئبرري ۾ وٺي ويندو هو ۽ باقاعده ڪتاب پڙهڻ جي لاءِ ڏيندو هو. مون دڙي هاءِ اسڪول جي لئبرريءَ مان ڪيترائي ڪتاب وٺي پڙهيا. سجاول ڪاليج ۾ پڙهڻ جي دوران به ڪاليج جو لئبرري انچارج اسانکي ڪتاب پڙهڻ جي لاءِ ڏيندو هو.هڪ ڀيري ته اسان شاگردن کيس نون ڪتابن جي هڪ وڏي لسٽ ڏني، جيڪي هن نه رڳو خريد ڪيا، پر اسانجي هتان اهي لئبرري ۾ سيٽ پڻ ڪرايا.سجاول جي ڪاليج لئبرريءَ ۾ ان وقت ڪتابن جو تمام وڏو ذخيرو موجود هو. جڏهن ماستريءَ جي سکيا لاءِ ميرپور بٺوري جي ٽريننگ ڪاليج ۾ داخل ٿيس ۽ اتي هڪ ڀيرو ڪاليج جي وائيس پرنسيپال محترم غلام حسين رنگريز ڪاليج لئبرري لاءِ آيل بجيٽ مان ڪتابن جي تمام وڏي خريداري ڪئي، سجاول ڪاليج جي لئبرري جيان ميرپور بٺوري جي ٽريننگ ڪاليج جي لئبرري ۾ به ڪتابن جو وڏو ۽ ناياب ذخيرو موجود هو. هاڻ اهو ڪاليج مڪلي کڄي ويو آهي ۽ لئبرري الائجي ڪهڙن حالن ۾ آهي.
اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ اهڙيون لئبرريون اڳ جيان اڃا به موجود آهن، پر هاڻ اسڪولن ۾ لئبرري پيرڊ نه ٿو رکيو وڃي ۽ ڪتابن جي الماڙين جا تالا کلڻ جي اوسيئڙي ۾ زنگجي ويا آهن. دڙي هاءِ اسڪول جي لئبرري ۾ پڻ ڪيترائي ناياب ڪتاب موجود آهن، ڪجهه سال اڳ جڏهن مون پنهنجي ڪتاب ” پسي تنهنجي تجلي“ جي لاءِ مواد پئي گڏ ڪيو ته هڪ استاد محمد يوسف کڏي ،جنهن وٽ لئبرري جي چارج هئي. مونکي انهن ڪتابن مان استفادو ڪرڻ جي موڪل ڏني. هاڻ خبر ڪونهي ته اهي ڪتاب ڪهڙن حالن ۾ آهن ۽ لازمي آهي ته ٻين هاءِ اسڪولن ۽ ڪاليجن جي لئبررين جي الماڙين ۾ پڻ پراڻن ۽ ناياب ڪتابن جو وڏو ذخيرو موجود هوندو، پر هاڻ اهي اسڪولن ۽ ڪاليجن جي انتظاميائن جي بي ڌيانيءَ سبب مٽيءَ ۾ لٽجي اڏوهين جو کاڄ ٿي رهيا آهن، پنهنجي مٿينءَ ڪتاب جي ئي سلسلي ۾ ڪجهه سال اڳ مونکي هڪ استاد جي معرفت پرائمري اسڪول ميرپور بٺوري ۾ موجود ڪتابن جي ٻن الماڙين کي ڏسڻ جوموقعو مليو، اول ته زنگجي ويل تالا ڪيئن کولياسين اهو هڪ ڌار داستان آهي، پر جڏهن ڪٻٽن جا طاق کليا ته اندر موجود ڪتاب جي حالت ڏسي سچ ته روئڻ اچي ويو، ڪيترائي ناياب ڪتاب مينهن جي پاڻيءَ ۾ پُسي خراب ٿي ويا هئا ۽ ٻيا وري ڪتابن بدران مٽي ۽ مينهن جي پاڻي ۾ گڏجي ڄڻ مٽيءَ جون سرون بنجي ويا هئا.
انهن اسڪولن ۽ ڪاليجن جو لئبررين هئڻ مان ڪيترائي فائدا آهن. لئبررين جو مقصد ئي اهو هجي ٿو ته جيئن شاگردن کي غير نصابي ڪتابن کان آگاهي ڏجي، اخبارن ۽ ڪتابن جي موجودگي جي ڪري روزمره جي حالتن کان ، شاگرد واقف ٿي سگهن،پر بدقسمتيءَ سان ٻين هنڌن تي ته ٺهيو ، پر اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ ڪتابي ڪلچر ۽ ڪتاب دوستي ختم ٿي ويئي آهي ۽ اسڪول لئبررين جي حالت ڊيڊ اسٽاڪ واري بنجي ويئي آهي، جيڪا افسوسناڪ ڳالهه چئبي ۽ هڪ وڏو سچ اهو به آهي ته سال جي آخر ۾ خاص ڪري جون واري مهيني ۾ اسڪولن ۽ ڪاليجن جي انتظاميا جو سڄو زور بل ٺاهي، ٽريزري مان پاس ڪرائي پئسا ڪڍرائڻ تي هوندو آهي، ممڪن آهي ته شيون خريد ڪيو وينديون هجن، پر اها ڳالهه آئون پڪ سان چئي سگهان ٿو ته سواءِ ايڪڙ ٻيڪڙ اسڪولن ۽ ڪاليجن جي باقي ٻيا لئبرري لاءِ ڪتاب خريد نه ڪندا آهن، جنهن جو هڪ مثال مون مٿي ڏنو. هن وقت سنڌ ۾ لڳ ڀڳ ٽي هزار هاءَ اسڪول ۽ ڪاليج آهن ۽ هر اسڪول ۽ ڪاليج جي سراسري لئبرري بجيٽ ٽيهه هزار روپيا سالياني رکجي ته ان حساب سان ته اهي ڪروڙين روپيا ٿيا ۽جيڪڏهن انهن ڪروڙين روپين جي ڪتابن جي خريداري ٿئي ته ڇا ٿا ڀانيو. ڪيترا ڪتاب وڪرو ٿين ۽ ڪيترا نوان ڪتاب ڇپجن، پر ڇاڪاڻ ته انهيءَ بجيٽ تي چيڪ ۽ بئلنس نه آهي، تنهنڪري اهي پئسا صحيح مد ۾ خرچ نٿا ٿين ۽ مُرڳو انهن جي حصي پتيءَ تان اسڪولن ۾ جهيڙا به ٿين ٿا، جيئن سال ڏيڊ اڳ اخبارن ۾ خبرون ڇپيون هيون ته ميرپور بٺوري تعلقي جي گرلز اسڪول جي هيڊ مسٽريس ۽ عملي جي وچم انهن پئسن جي ونڊ ورڇ تان جهيڙو ٿيو ۽ ڳالهه وڃي ٿڦڙن ۽ هڪٻئي کي لپاٽن هڻڻ تائين پهتي. تنهنڪري ضروري آهي ته گهٽ ۾ گهٽ ضلع اي ڊي اوز اهڙن بلن ۽ خريد ڪيل ڪتابن کي چيڪ ڪرائڻ لاءِ ڪي ڪميٽيون ٺاهين، ائين اڇا ڪارا پڌرا ٿي پوندا. ان سان گڏ تعليم کاتي کي اسڪولن ۽ ڪاليجن جي لئبررين جي زنگجي ويل تالن کي کولرائڻ لاءِ به ڪو عملي قدم کڻڻ گهرجي.