مٿي ۾ ويٺل ڪتابن جو ڀوت
تازو ڊاڪٽر جعفر احمد پاڪستان اسٽڊي سينٽر ڪراچي پاران ڇپيل ڪتابن جو هڪ وڏو پئڪيٽ مهرباني ڪري منهنجي لاءِ حيدرآباد کڻي آيو، انهن ۾ هڪ اهڙو ڪتاب به هو جنهن جي مونکي گهڻي ڳولا هئي، ڪتاب جو نالو آهي، ”ڊاڪٽر فيروز احمد ڪي مضامين“. جيڪو ڊاڪٽر جعفر احمد ئي ترتيب ڏنو آهي، ڪتاب ڇا آهي، هڪ خزانو آهي، ان ڪتاب تي ڌار مضمون لکندس ۽ سياست جي شاگردن لاءِ اهو ادبي ڪارائتو ۽ معلوماتي ڪتاب آهي. ان کان سواءِ ٻيا ٻه ڪتاب جيڪي منهنجي اڳيان آهن، اهي شري رام جو هراڻي مهرباني ڪري هندستان مان ٽي سي ايس ڪري موڪليا، جن مان هڪ جو نالو ”سنڌي سرويچ“ آهي، جيڪو سنڌ ۾ به ڇپجي چڪو آهي ۽ ٻيو ”رام پنجواڻي: فن ۽ شخصيت“ آهي. شري رام پنجواڻي هندستان ۾ وڏو سنڌي ڪلاڪار هو، جنهن جون سنڌي موسيقي، ڪهاڻي ۽ ٻين ڪيترن ئي شعبن ۾ اهم خدمتون رهيون آهي، رام پنجواڻي سنڌي ليجنڊري ڪردارن مان هڪ هو.
جنرل (ر) عبدالمجيد ملڪ جي ”آتم ڪهاڻي“ ”هم بهي وهان موجود ٿي“ به هڪ دلچسپ ۽ معلومات سان ڀرپور ڪتاب آهي، جنرل مجيد ملڪ اهو جنرل آهي، جنهن کي باءِ پاس ڪري ذوالفقار علي ڀٽي، جنرل ضياءَ الحق کي آرمي چيف مقرر ڪيو هو، بقول جنرل مجيد ملڪ ته ذوالفقار علي ڀٽي کيس آرمي چيف مقرر ڪرڻ جو اشارو به ڪيو هو، پر پوءِ الائي ڪهڙن سببن جي ڪري، سندس بدران جنرل ضياءَ الحق کي آرمي چيف مقرر ڪيو، جنهن هڪ سال کان پوءِ نه رڳو ذوالفقار علي ڀٽي جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪيو، پر کيس هڪ ڪوڙي ڪيس ۾ ڦاسي ڏئي ڇڏي. شايد اهو قدرت جو فلسفو هو ۽ ائين ئي ٿيڻون هو، پر جيڪڏهن اهو سوچجي ته جيڪڏهن شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، جنرل ضياءَ الحق جي بدران، جنرل مجيد ملڪ کي آرمي چيف مقرر ڪري ها ته....؟ بهرحال مفروضن جي بنياد تي اهو چئي سگهجي ٿو ته جيڪڏهن جنرل ضياءَ الحق جي بدران جنرل ملڪ آرمي چيف ٿئي ها ته نه ملڪ ۾ مارشل لا لڳي ها ۽ نه ئي ذوالفقار علي ڀٽي کي ڦاسي اچي ها.
ڪتاب ۾ جنرل مجيد ملڪ ڏاڍيون دلچسپ ڳالهيون لکيون آهن، لکي ٿو ته جڏهن نواز شريف ۽ صدر غلام اسحاق خان جي وچ ۾ جهيڙو ٿيو ۽ جنرل وحيد ڪاڪڙ ٽياڪڙي ڪرائي ٻنهي جي ملاقات ڪرائي ته صدر اسحاق نواز شريف کي چيو ته تون استعيفيٰ ڏي ته بهتر، ته نواز شريف چيس: منهنجا ته اڃا ٽي سال پيا آهن... تون ئي استعيفيٰ ڏي. نواز شريف جي ضد جي نتيجي ۾ پوءِ ٻنهي کي استعيفيٰ ڏيڻي پئي ۽ نين چونڊن لاءِ معين قريشي وزير اعظم ۽ وسيم سجاد قائم مقام صدر ٿيو. انهن چونڊن جي نتيجي ۾ بينظير ڀٽو ٻيو ڀيرو وزير اعظم ٿي، جنرل مجيد ملڪ لکي ٿو ته صدر اسحاق کي اهو يقين هو ته بينظير ڀٽو کيس صدر نامزد ڪندي جو هن ئي نواز شريف کي هٽائي بينظير ڀٽو جي لاءِ ٻيهر وزير اعظم ٿيڻ جي راهه هموار ڪئي، پر جڏهن صدارتي چونڊون ٿيون ته بينظير ڀٽو، غلام اسحاق خان جي بدران پنهنجي پارٽي جي سيڪريٽري سردار فاروق احمد لغاري کي صدر نامزد ڪيو ۽ چونڊرايو، اها به تاريخ جي ستم ظريفي آهي ته بينظير ڀٽو جي ئي چونڊرايل صدر فاروق لغاريءَ، بينظير ڀٽو کي گهر ڀيڙو ڪيو.
هن ڪتاب ۾ ٻيون به ڪيتريون ئي اهم ڳالهيون بيان ڪيون ويون آهن، جنهن ۾ مشرقي پاڪستان (بنگلاديش) جي حوالي سان لکي ٿو ته: مشرقي پاڪستان جي عليحدگيءَ ۾ مغربي پاڪستان جي ماڻهن جو گهڻو ڏوهه آهي، ان سلسلي ۾ مغربي پاڪستان جي آفيسر شاهيءَ جي احساس برتريءَ ۽ بالادستي جي حوالي سان هڪ مثال بيان ڪندي لکي ٿو ته: مشرقي پاڪستان جو چيف سيڪريٽري عزيز احمد (جيڪو پوءِ ذوالفقار علي ڀٽو جو وزير خارجه به ٿيو هو) جي گهر پويان هڪ بنگالي وزير جو گهر هو، جنهن جا گهر ڀاتي ڪپڙا ڌوئي گهر جي تارن تي سڪڻ جي لاءِ وجهندا هئا، جيڪا ڳالهه چيف سيڪريٽري صاحب کي ناگوار گذري ۽ هن سختي سان مقامي وزير جي گهر حڪم پهچايو ته منهنجي گهر جي پويان لانڊري نه لڙڪائي وڃي.
جنرل مجيد ملڪ ڪارگل آپريشن جي حوالي سان لکي ٿو ته جنرل پرويز مشرف بيجنگ جي هڪ هوٽل مان فون ڪري چيف آف اسٽاف جنرل عزيز سان هڪ ڊگهي گفتگو ڪئي، جيڪا انڊيا جي ايجنسين ٽيپ ڪري ورتي، جيڪا پوءِ هنن نشر ڪئي، هو لکي ٿو ته مشرف جو اهو قدم ۽ بي احتياطي ناقابل معافي جرم هو، جنهن سان هندستاني سڌ سماءَ جي ذريعن کي دنيا جي سامهون اهو ثابت ڪرڻ جو موقعو ملي ويو ته ڪارگل جي واقعي ۾ پاڪستاني فوج ملوث آهي، جڏهن ته پاڪستان جو اهو موقف هو ته ان واقعي ۾ پاڪ فوج نه پر ڪشميري مجاهد ملوث آهن. پرويز مشرف کي آرمي چيف بڻائڻ جي حوالي سان جنرل ملڪ لکي ٿو ته اهو نواز شريف ۽ سندس ڪجهه دوستن جو فيصلو هو ۽ جنرل مشرف کي آرمي چيف بڻائڻ جي سلسلي ۾ سندس فوجي مهارت کان وڌيڪ اهو پاسو وڌيڪ نظر ۾ رکيو ويو ته جيئن ته هي همراهه مهاجر آهي ۽ ان جو ڪو به حلقو ڪونهي، تنهنڪري کائنس حڪومت کي ڪنهن قسم جي مزاحمت يا مخالفت کي منهن ڏيڻو نه پوندو. جنرل ملڪ لکي ٿو ته سڀني اهم ۽ وڏن فيصلن ۾ وزير اعظم نواز شريف پنهنجي والد ميان محمد شريف کان ضرور منظوري وٺندو هو، پڪ سان اُن ۾ به کيس پنهنجي پيءَ جي آشيرواد حاصل هوندي.
ڪتاب ۾ مهراڻ بئنڪ اسڪينڊل جي حوالي سان به اها ڳالهه لکيل آهي ته مهراڻ بئنڪ جي صدر يونس حبيب جي ذريعي 1990ع جي چونڊن لاءِ 14 ڪروڙ رپيا جنرل اسلم بيگ کي ڏنا ويا، جيڪي هڪ ڳجهي اداري ذريعي مختلف اميدوارن ۾ ورهايا ويا، اها رقم مبينا طور تي جنرل حميد گل جي ذريعي سياسي قيادت ۾ ورهائي وئي. بعد ۾ ڊائريڪٽر جنرل اسد دراني عدالت ۾ هڪ حلفي بيان ڏنو، جنهن ۾ رقم جي منتقلي ۽ ورهاست جي تصديق به ڪئي وئي، جنرل مجيد ملڪ اهو به لکي ٿو ته آئي جي آئي ڪجهه رقم منهنجي هٿان منهنجي هڪ دوست حاجي گل شير خان کي موڪلي، جيڪو فاٽا مان قومي اسيمبليءَ جو ميمبر هو. هتي اها ڳالهه به ذڪر جوڳي آهي ته مهراڻ بئنڪ اسڪينڊل جي سلسلي ۾ اصغر خان جي پٽيشن اڃا تائين سپريم ڪورٽ ۾ موجود آهي، جنرل ملڪ لکي ٿو ته: اها ڳالهه رڪارڊ تي رهڻ گهرجي ته اسلامي جمهوري اتحاد (آءِ جي آءِ) کي ٺاهڻ ۾ جنرل (ر) حميد گل جو بنيادي ڪردار هو.
ڪتاب ۾ جنرل مجيد ملڪ ٻيون به ڪيتريون ئي ڳالهيون لکيون آهن، جنهن جو هو اکين ڏٺو شاهد هو. هلندي هلندي ٻن ٻين ڪتابن جو ذڪر به ٿي وڃي، انهن مان هڪ ڪتاب ڊاڪٽر لال خان جو چين جي باري ۾ لکيل ڪتاب ”چين ڪدهر؟“ آهي ۽ ٻيو ”سنڌو جون سلطنتون.“ چين ڪدهر جي 26 اپريل 2015ع تي حيدرآباد ۾ مهورتي تقريب به ٿي، جنهن ۾ ڪتاب تي ۽ چين جي باري ۾ ڏاڍو سٺو بحث مباحثو ٿيو، چين جي تيز رفتار معاشي ترقي جي پويان ڪهڙا سبب آهن، لال خان جي چوڻ موجب: ”هاڻ ته اها ڳالهه کليل طور تي پڌري ٿي چڪي آهي ته ”ڪميونسٽ پارٽي“ نه ته ڪميونسٽ آهي ۽ نه ئي ڪا پارٽي، پر اها هڪ رجعتي اشرافيا آهي، جنهن جو مقصد ڄورن جيان چين جي پورهيتن جو رت چوسڻ آهي.“ مونکي اهو ڪتاب پڙهي ڪجهه سال اڳ ”ازابيل هلٽن“ جو مضمون ”ميڊ اِن چائنا“ ياد اچي ويو، جنهن ۾ هن چين جي معاشي ترقي جي پويان چيني انتظاميا جي پرماري روپ ۽ پورهيتن جي بدحاليءَ جو نقشو چٽيو آهي، هن وقت چين دنيا ۾ آمريڪا کان پوءِ ٻيو نمبر وڏي معيشت آهي ۽ مستقبل جي چين جي حوالي سان وڏيون اڳڪٿيون ڪيون پيون وڃن، ان سلسلي ۾ ’برڪس بئنڪ‘ جنهن ۾ برازيل، روس، هندستان، چين ۽ ڏکڻ آفريقا شامل آهن، مستقبل ۾ هڪ نئين بلاڪ جي صورت اختيار ڪري سگهن ٿا، اڄوڪي چين کي سمجهڻ لاءِ لال خان جو هي ڪتاب ڪافي رهنمائي ڪري سگهي ٿو.
هڪ ٻي ڪتاب جنهن منهنجي معلومات ۾ واڌارو ڪيو، اهو ’ايلائيس البينيا‘ جو ڪتاب ”سنڌو جون سلطنتون“ آهي، جنهن جو سنڌي ترجمو مظفر بخاري ڪيو آهي، اهو ڪتاب مونکي منهنجي هڪ دوست مبين چنا پڙهڻ جي لاءِ چيو، انگريزي ۾ ڪتاب جو نالو ”ايمپائرز آف انڊس“ آهي، هي ڪتاب سفرنامي جي انداز ۾ لکيل آهي، ۽ هن ۾ سنڌو تهذيب جي حوالي سان به ڪيترن ئي اهم نقطن تي بحث ڪيو ويو آهي، مونکي هن ڪتاب ۾ ته ائين دلچسپي وڌي جو هن ۾ منهنجي ڳوٺ ۽ آسپاس جي درگاهه جهوڪ شريف جو ذڪر ۽ منهنجي ڪيترن دوستن جو پڻ ذڪر موجود آهي، آئون هن ڪتاب تي ان ڪري به وڌيڪ نٿو لکان جو چاهيان ٿو ته منهنجو هي ڪالم پڙهندڙ ۽ ڪتابن سان دلچسپي رکندڙ دوست هي ڪتاب ضرور پنهنجي مطالعي ۾ آڻين.
آئون هي جو ڪتاب جون ڳالهيون ٿو لکان، ان جو هڪ سبب ته مٿي بيان ڪيو اٿم ته ان سان مونکي خوشي ٿي ملي، ٻيو اهو ته اسان جا اڪثر اديب دوست ڪتاب گهرن تي نٿا وڃن، مون ڪافي اهڙن اديب دوستن کي ڏٺو آهي، جن کي ٻي ته هر شئي جي خريداري سان دلچسپي آهي، سندن گاڏين ۾ بوٽن کان وٺي خريد ڪيل مشروبات تائين جون ٿيلهيون ملنديون، پر ڪو ڪتاب نه، تنهن ڪري ڪتابن جون ڳالهيون لکي اهڙن دوستن کي اڪثر اهو ياد ڏياريندو آهيان ته: ”کين بوٽ هائوسز تي وڃڻ سان گڏ ڪڏهن ڪڏهن ڪتاب گهرن ڏانهن به مُنهن ڪرڻ گهرجي.“