هڪ زندگي ڪافي نه آهي!
آتم ڪهاڻيون هونئن به دلچسپ موضوع آهي، جيڪو پڙهندڙن کي پاڻ ڏانهن ڇڪيندو آهي، پر جيڪڏهن ڪا آتم ڪهاڻي ڪنهن مشهور شخص جي لکيل هوندي آهي ته ان کي پڙهڻ جو اشتياق بنا دير جي وڌي ويندو آهي. ڪلديپ نيئر پاڻ لاءِ ڪو نئون نالو ڪونهي، ڇو ته پاڪستان جي ڪيترن ئي اخبارن ۽ رسالن ۾ سندس ڪالم ۽ تجزيا ڇپجندا ۽ پڙهندڙن جي نظرن مان گذرندا رهيا آهن.
عام طور تي آتم ڪهاڻي لکندڙ پاڻ سان لاڳاپيل ماڻهن ۽ واقعن جو حال احوال لکندو آهي، پر ڪلديپ جي هيءَ آتم ڪهاڻي اُن حوالي سان ٿوري منفرد به آهي ته ان ۾ هندستان جي آزاديءَ کان وٺي اڄ ڏينهن تائين هندستان جي سياسي حالتن، مختلف حڪومتن، تحريڪن وغيره کي فوڪس ڪيو ويو آهي ۽ انهن ۾ ادا ڪيل پنهنجي ڪردار جو پڻ ايمانداريءَ سان ذڪر ڪيو ويو آهي ۽ گڏوگڏ ڪيترن ئي تاريخي واقعن جي اکين ڏٺي شاهد هئڻ جي ناتي انهن جو حقيقت پسنداڻون تجزيو ۽ مشاهدو پڻ بيان ڪيو ويو آهي. جيئن 23 مارچ 1940ع جي لاهور ۾ پاس ڪيل مسلم ليگ جي قرارداد، جيڪا پوءِ ’قرارداد پاڪستان‘ جي نالي سان مشهور ٿي ۽ ورهاڱي جو سبب بڻي، هو ان واقعي جي حوالي سان لکي ٿو، ”آئون لاهور ۾ اُن هنڌ تي موجود هئس، جتي 23 مارچ 1940ع تي هڪ قرارداد منظور ٿي، جنهن ۾ ان گُهر جي حمايت ڪئي وئي هئي ته مسلمانن جي لاءِ مذهب جي بنياد تي هڪ ڌار ملڪ قائم ڪيو وڃي، پاڪستان جو نالو قرارداد ۾ شامل نه هو، پر اڳتي هلي ان کي ”قرارداد پاڪستان“ جو نالو ڏنو ويو، ان وقت آئون سورهن سالن جو هئس ۽ ”ٽريبون“ اخبار جو چيف رپورٽر، جيڪو اسان جو ڪٽنبي دوست هو، مونکي پاڻ سان گڏ ان جلسي جي رپورٽنگ ڪرڻ جي لاءِ وٺي ويو، جيڪو بعد ۾ هڪ تاريخي واقعو بڻجي ويو.“
ڪلديپ نيئر چواڻي هن لاءِ صحافت جو پيشو اختيار ڪرڻ هڪ حادثو هو، نه ته هن پنهنجي شهر سيالڪوٽ ۾ وڃي وڪالت ڪرڻ ٿي چاهي، پر اتفاق اهڙو ٿيو جو ملڪ جو ورهاڱو ٿيو ۽ کيس دهلي اچڻو پيو ۽ جتي کيس هڪ اردو اخبار ”انجام“ ۾ نوڪري ملي وئي، ڪجهه وقت کان پوءِ هن انگريزي صحافت اختيار ڪئي، اڳتي هلي، اها صحافت سندس لاءِ مقدس پيشو ۽ ڪيترن ئي واقعن ۽ حادثن کي رپورٽ ڪرڻ جو سبب بڻي، انهن تاريخي واقعن مان هڪ واقعو پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ ٿيل 1965ع واري جنگ کان پوءِ ”تاشقند معاهدو“ به آهي، ڪلديپ نيئر معاهدي ٿيڻ جي دوران تاشقند ۾ موجود هو، ان ئي معاهدي کان پوءِ ذوالفقار علي ڀٽي ۽ صدر ايوب جي وچ ۾ اختلاف ٿيا ۽ سندن رستا ڌار ٿيا، ڪلديب نيئر جي لکڻ موجب ايوب خان اڪثر اهم ڳالهين جي دوران پنهنجي پرڏيهي وزير ذوالفقار علي ڀٽي کي ٻاهر ويهاريندو هو، اڳتي هلي شهيد ذوالفقار علي ڀٽي، ايوب خان جي خلاف جيڪا هلچل هلائي، اُن ۾ تاشقند معاهدي جو اشو اهم هو، ان مهم دوران شهيد ڀٽي عوام ۾ اها ڳالهه چئي ته ”پاڪستان ميدان ۾ کٽيل جنگ تاشقند ۾ ڳالهين جي ميز تي ايوب خان جي ڪري هارائي آيو” ۽ لال بهادر شاستري جي دل جي دوري ۽ گذاري وڃڻ جي پويان به اها ئي خوشي هئي. پر ٻي پاسي صورتحال ڇا هئي، ڪلديپ جي لکڻ موجب هندستانين اهو ٿي سمجهيو ته معاهدي ۾ هندستان نقصان ۾ رسيو آهي ۽ ايتريقدر جو شاستري سان گڏ آيل هندستاني صحافين پروٽوڪول جو خيال نه رکندي لال بهادر شاستريءَ کان سخت لهجي ۾ سوال ڪيا ۽ ساڻس بدتميزي به ڪئي، هندستان ۾ ان معاهدي جي خلاف ايترو ته ناڪاري تاثر هو، جو ڪلديپ جي لکڻ موجب ايتريقدر جو لال بهادر شاستريءَ جي زال شاستريءَ سان فون تي ڳالهائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو، جنهن تي شاستري کي اهو چوندي ٻڌو ويو ته ”جيڪڏهن اهو معاهدو منهنجي گهر جي ڀاتين کي سٺو ٿو لڳي ته ٻاهريان ماڻهن ڇا چوندا هوندا“ ۽ ڪلديپ جي لکڻ موجب شاستري جي موت جو ڪارڻ ان معاهدي کان پوءِ مٿس وڌل دٻاءُ به هو، شاستريءَ جي موت جي حوالي سان ڪلديپ هڪ ڏاڍي دلچسپ ڳالهه لکي آهي ته ”پاڪستان جي سيڪريٽري خارجه جڏهن شاستري جي ديهانت جو اطلاع ڏيڻ جي پرڏيهي وزير ذوالفقار علي ڀٽي کي فون ڪئي ته هو ننڊ ۾ هو ۽ هن جي واتان ”مري ويو“ لفظ ٻڌو ويو ته ”ٻنهي حرامين مان ڪير“.؟
ڪتاب ۾ پنجاب ۾ سکن جي خالصتان تحريڪ جي حوالي سان به ڪيتريون ئي دلچسپ ڳالهيون بيان ڪيون ويون آهن، ڪلديپ جو موقف اهو آهي ته اُن تحريڪ کي جنرل ضياءَ الحق جي هُشي ۽ پٺڀرائي هئي ۽ وري دلچسپ ڳالهه اها به آهي ته ڪلديپ چواڻي جڏهن ٻنهي ملڪن ۾ بي بينظير ڀٽو ۽ راجيو گانڌي وزير اعظم ٿيا ته بينظير ڀٽو راجيو گانڌيءَ کي انهن سک دهشتگردن جي فهرست ڏني، جن بابت پاڪستان کي ڄاڻ هئي، ڪلديپ نيئر چواڻي ”اها وڏي عنايت هئي، ڇو ته ان سان هندستان کي سک هٿياربندن کي پاڙون پٽي اڇلائڻ ۾ وڏي مدد ملي.“
ڪتاب ۾ پاڪستان جي ائٽمي سائنسدان، ڊاڪٽر قدير خان کان ورتل مشهور ۽ تڪراري انٽرويوءَ جو دلچسپ احوال پڻ شامل آهي، ڪلديپ اهو انٽرويو جنرل ضياءَ الحق جي دور ۾ مشاهد حسين سان گڏجي وڃي ڪيو هو، ان انٽرويو ۾ ڊاڪٽر قدير خان اعتراف ڪيو هو ته پاڪستان وٽ ائٽم بم موجود آهي، ڪلديب چواڻي جنرل ضياءَ اهو انٽرويو مشاهد حسين جي وسيلي وڏي رٿابنديءَ سان ڪرايو هو، جيئن هندستان کي ٿريٽ ڏيئي سگهجي ته هاڻ خبردار رهو، پاڪستان وٽ ائٽم بم موجود آهي، انٽرويو ڪرائڻ جو مقصد اهو ته اڻ سڌي طرح هندستان کي باور ڪرايو وڃي، پر بدقسمتيءَ سان ڊاڪٽر قدير حڪومتي هدايت کان هٽي پنهنجن جذبن تي ڪنٽرول ڪري نه سگهيو ۽ اها ڳالهه چئي ويو، جيڪا کيس نه چوڻ گهربي هئي.
ڪلديپ نيئر لکي ٿو ”مون سوچيو ته کيس اشتعال ڏيارجي، ڇاڪاڻ ته هو وڏو مغرور ۽ خودپسند شخص هو ۽ منهنجي ڀڙڪائڻ تي ڦاٽ ڦاڙي ڇڏيندو ۽ مون ائين ئي ڪيو، پوءِ هڪ ڪهاڻي گهڙي کيس ٻڌايم ته جڏهن پاڪستان اچي رهيو هوس ته هندستاني ائٽم بم جي خالق ڊاڪٽر ايڇ سهنا سان منهنجي اوچتي ملاقات ٿي ته هن مونکي چيو تون هرو ڀرو ڇو پيو وڃي پنهنجو وقت وڃائينءَ، پاڪستان وٽ نه ڪو ساز سامان آهي، نه ڪي وسيلا ۽ نه ئي وري ڪي سائسندان، جو هو ائٽم بم ٺاهي سگهي. اهو ٻڌي ڊاڪٽر قدير خان ڀڙڪي ڄڻ سڄو ڪمرو کڻي مٿي تي کنيو ۽ ميز تي زور زور سان مڪون هڻي چوڻ لڳ ”تون کيس وڃي ٻڌائي ته اسان وٽ آهي، اسان وٽ آهي.“ اهو ٻڌي مشاهد حسين جو منهن ئي لهي ويو ۽ هو پريشان ٿي ويو، ڊاڪٽر قدير چوڻ لڳو، پاڪستان وٽ ان کان به وڏو ائٽم بم آهي، جنهن جو اوهان راجسٿان ۾ 18 مئي 1974ع ۾ ڌماڪو ڪري چڪا آهيو. ڊاڪٽر قدير جي ان انٽرويو تي سڄي دنيا ۾ ممڻ مچي ويو هو ۽ پاڪستان کي ملندڙ آمريڪي امداد پڻ ڏچي ۾ پئجي وئي هئي.
ڪلديپ جي هيءَ آتم ڪهاڻي ڪيترن بابن ۽ ڪجهه ضميمن تي مشتمل آهي، جنهن ۾ ليکڪ پنهنجي ننڍپڻ ۽ ورهاڱي، هندستان ۾ نهروءَ جي حڪومت، پنهنجي صحافت ۾ اچڻ، هندستان جي ٻن وزير داخلائن گووند پلٿ ۽ لال بهادر شاستريءَ سان گڏجي ڪم ڪرڻ، لال بهادر شاستري ۽ اندرا گانڌي جي وزير اعظمن جي حيثيت سان ڪارڪردگي، بنگلاديش جي جنگ، شمله معاهدي، هندستان ۾ ايمرجنسي ۽ پوءِ جي حالتن، جنتا پارٽيءَ جي حڪومت، سکن جي خلاف ٿيل آپريشن بليو اسٽار، راجيو گانڌي ۽ وي پي سنگهه جي وزير اعظم ٿيڻ، اندرا گانڌي ۽ راجيو گانڌيءَ جي قتلن، پارليامينٽ ۾ پنهنجي ميمبر جي حيثيت سان مقرري، (ياد رهي ته هندستاني آئين ۾ هندستاني صدر کي اهو اختيار حاصل آهي ته هو پارليامينٽ جي ايوان بالا راجيه سڀا (سينيٽ) جي لاءِ ٻارهن ميمبر مقرر ڪري، جن جو واسطو فنون لطيفه، آرٽ ۽ زندگي جي مختلف شعبن سان هوندو آهي.) بي جي پي جو اقتدار ۾ اچڻ، برطانيا ۾ هاءِ ڪمشنر جي حيثيت سان پنهجي مقرري، بابري مسجد واري واقعي، من موهن سنگهه جي حڪومت، ڪارگل جنگ وغيرهه بابت تفصيل ۽ بي باڪيءَ سان لکيو ويو آهي. ڪلديپ نيئر جو هيءَ ڪتاب ننڍي کنڊ جي سياست ۽ تاريخ سان دلچسپي رکندڙن جي لاءِ نهايت اهم حيثيت رکي ٿو.