گهاڻي پيڙيا گهوٽ

پيارا ٻارو! 1519ع جي ڳالهه آهي، سنڌ جي سورهين جو سردار دريا خان، شاهه بيگ ارغون سان جنگ لڙندي جڏهن جنت واسي ٿيو، تڏهن هن ارغوني سردار ٺٽي تي مڪمل قبضو ڪري ورتو ۽ اتي ڦرلٽ جي بازار گرم ڪري ڏني. ٺٽي کي فتح ڪرڻ کانپوءِ سيوهڻ پهتو ته اتي کيس خبر پئي ته آسپاس جا جيڪي سورهيه سردار هئا، تن شاهه بيگ جي لشڪر پهچڻ کان اڳ ٽلٽيءَ ۾ اچي وڏو لشڪر تيار ڪيو ۽ فيصلو ڪيو ته: ”مئي مارائي بغير، سنڌڙي نه ڏينداسين.“ اهو ڄامن، سوڍن ۽ سهتن جو لشڪر هو. انهن سورهين ۾ هي ولولو مخدوم بلاول رحه پيدا ڪيو. سندس قومي تحريڪ جي ڪري، ڄام نندي جي وزير دريا خان جي پٽن محمود ۽ مٺڻ، دريا خان جي جاگير ڳاهان ۾ ماڻهو پئي گڏ ڪيا. هن قومي مقصد لاءِ مخدوم صاحب سمن ۽ سهتن کانسواءِ رائي رڻمل سوڍي ۽ سندس ڀاءُ جوڌا سنگهه کي به اڀاري لڙائي لاءِ تيار ڪيو. هو ٻئي ڀائر ٽلٽي تي قبضو ڪري ويٺا. وٽن سوڍن ۽ سهتن جو وڏو لشڪر هو. هنن سنڌي سورمن کي قومي لڙائي ۾ اڀارڻ لاءِ، مخدوم صاحب ڪهڙو ڪردار ادا ڪيو، ان لاءِ تاريخ ”معصومي“ وارو لکي ٿو ته: ”جڏهن شاهه بيگ ٽلٽي جي سامهون اچي لٿو تڏهن ان ڏينهن، ٽلٽيءَ جي هڪڙي ماڻهو کيس اطلاع ڏنو ته ميان محمود، مٺڻ خان، ڄام سارنگ ۽ رڻمل سوڍو خدمت ۾ حاضر ٿيڻ لاءِ تيار هئا پر انهن کي ملڪ جو هڪڙو عالم ۽ مشائخ مخدوم بلاول روڪي ويٺو آهي ۽ اچڻ نٿو ڏي، پر لڙائي جي ترغيب ۽ جوش ڏياري ويٺو آهي.“ شاهه بيگ اهو ٻڌي مير فاضل ڪوڪلتاش سان گڏ مخدوم تي لشڪر ڪشي ڪئي. پهريائين مير سمن سان جنگ جوٽي، پر پوءِ مرزا شاهه بيگ پاڻ لشڪر وٺي جنگ ۾ گهڙيو. مغلن زور ۽ زبردستي سان ٽلٽيءَ جي ڪوٽ جا دروازا ڀڳا. سهتن ۽ سوڍن ڏاڍي بهادري سان لڙائي لڙي پر سڀئي جوڌا جوان محمود، مٺڻ خان، ڄام سارنگ ۽ رڻمل سوڍو مارجي ويا ۽ شاهه بيگ جي فتح ٿي. اهڙيءَ ريت سنڌ مڪمل طرح غيرن جي چنبي ۾ اچي ويئي. شاهه بيگ، 3 ڏينهن ٽلٽيءَ ۾ رهي، اتي جي رهاڪن لاءِ پوري بربادي آندي. هن قومي لڙائي، آزادي ۽ خودمختياريءَ جي تحريڪ ۾ مخدوم بلاول جو وڏو هٿ هو، سڀئي جوڌا جوان هن جا تيار ڪيل مريد ۽ معتقد هئا. تنهن ڪري شاهه بيگ جنگ ختم ٿيڻ کان پوءِ هن تي تمام وڏو ڏنڊ رکيو، جيڪو هن ڀري ڏيڻ کان انڪار ڪيو. ارغونن پوءِ دغا ڪري هن درويش ۽ وطن دوست تي الحاد ۽ فڪر جي فتويٰ لڳائي کيس گهاڻي ۾ پيڙائي شهيد ڪرايو.
سنڌ جو هي مانجهي مرد، ذات جو سمو هو. سندس والد جو نالو ڄام حسن هو. نائين صدي جي پوئين اڌ ۾ ڄائو هو. ابتدائي تعليم ٺٽي مان حاصل ڪري پوءِ وڌيڪ تعليم ٽلٽي جي ڳوٺ ۾ مخدوم عمر وٽ اچي حاصل ڪئي. شادي به اتي ڪيائين. آخر ۾ باغبان ضلعي دادو ۾ اچي مدرسو کوليائين. تفسير ۽ حديث جي علم ۾ ماهر هو. سندس ڪيترائي مريد هئا. پاڻ تصوف سان واسطو رکندڙ هو، مگر قومي تحريڪ ۽ پنگتي سڌارن جو سرگرم ڪارڪن هو. ارغونن جي اچڻ وقت هن جيڪا قومي تحريڪ هلائي، ان ۾ سيد حيدر سنائي جهڙا مجاهد مرد شريڪ ٿيا. هن اهڙي وقت ۾ ديس جي سربلندي خاطر حجرو ڇڏي ثابت ڪري ڏيکاريو ته ديس جي سالميت قوم جي بنيادي لوازمات مان هڪ آهي. هن واضح ڪيو ته صوفي نه مڙهيون وسائيندا آهن ۽ نه وري ڌارين جون جتيون صاف ڪندا آهن پر هو ساڻيهه تان سر ڏيندا آهن. سنڌ جي هن سدا جيئري سالڪ ۽ سورهيه نه فقط سنڌ جي جوڌن جوانن کي، سندن لشڪر سميت هڪ پليٽ فارم تي گڏ ڪري قومي لڙائي لاءِ اڀاريو پر پنهنجن مريدن ۽ خليفن کي لڙائي ۾ شريڪ ٿيڻ جو حڪم ڏنو ۽ سنڌ کي غيرن جي غلاميءَ کان بچائڻ لاءِ مجاهدانه جدوجهد ڪندي پاڻ به شهادت جو درجو حاصل ڪيو.
مخدوم صاحب جي شهادت جو اهو واقعو 6 مئي 1523ع جوآهي.

ٻاراڻو ادب

سنڌ جون تاريخي ڪهاڻيون