همايون جي شادي
هندال وٽ پاٽ ۾ ان وقت سندن ڪٽنب ۾ ماءُ، ڀيڻن ۽ زال سان گڏ هڪ 14 سالن جي ڪنواري ڇوڪري حميدا بانو به هئي، جيڪا ميرعلي اڪبر موسوي عرف مير بابا دوست جي ڌيءُ هئي. هن جو پيءُ هندال جو استاد هو، ان ڪري سندس سڄو خاندان ڏک سک ۾ هندال سان رهندو هو. همايون جڏهن پاٽ پهتو، تڏهن هن رات جي ماني هندال جي ماءُ وٽ کاڌي. همايون دسترخوان تي هن چوڏهن سالن جي ڇوڪري جي سونهن ۽ سوڀيا ڏسي حيران ٿي ويو. هو ان وقت 33 ورهين جو ٻارن ٻچن جو پيءُ ۽ 6 زالن جو مڙس هو پر عشق اهو نه ڏسندو آهي. بادشاهه دل جي هٿان مجبور ٿي پيو. ماني کائي، ٽٽل قدمن سان لاچار پنهنجي تنبو ۾ اچي ليٽيو پر اندر ۾ اوڙاهه، رات جو ننڊ حرام ته آرام به حرام. صبح جو سوير هندال جي ماءُ دلدار بيگم وٽ پهچي کانئس راتوڪي ڇوڪري بابت پڇا ڪيائين. مائي چيس ته ”ڇوڪري مير بابا دوست جي ڌيءَ حميدا آهي.“ همايون چيس ته: ”ڏاڍو سٺو جو هو اسان جو مائٽ آهي، جيڪڏهن مان ڇوڪريءَ سان شادي ڪئي ته اها منهنجي گهٽتائي نه چئبي.“ اها ڳالهه ٻڌي هندال ڀاءُ کي چيو ته: ”هتي جلاوطني جي حالت ۾ ايئن ڪرڻ ٺيڪ نه آهي، جي خرچ جو پورو انتظام نه ٿي سگهي ته پوءِ.“ همايون اهو ٻڌي ڪاوڙ مان اٿي هليو ويو. اندر ۾ آنڌ مانڌ همراهه پريشان، ماني پاڻي وسري ويس. اوچتو دلدار بيگم جي چٺي اچي پهتيس ته: ”ڇوڪريءَ جي ماءُ ته ان کان به سخت شرط وجهي رهي آهي ۽ تون ته ٿوري ڳالهه تي چڙي وئين.“ همايون خط چمي اکين تي رکيو ۽ جواب موڪليائين ته: ”اوهان جو سنيهو مون لاءِ نئين زندگيءَ جو نياپو آهي، جيڪي به شرط وڌا وڃن، اهي مان دل سان مڃيندس، خرچ پکي لاءِ به هو، جيڪي شرط وجهندا مان قبوليندس. اوهان جي جواب لاءِ مان آسائتو رهندس.“
ان کانپوءِ ٻيهر دلدار بيگم دعوت جو بندوبست ڪيو. همايون ڇوڪريءَ کي ڏسڻ جي خواهش ڪئي، پر حميدا بانو کيس چوائي موڪليو ته: ”بادشاهن کي هڪ دفعو ملڻ جائز آهي، وري وري ملڻ صحيح نه آهي. مان هرگز نه اينديس.“ حميدا بانو جيڏي حسين هئي، تيڏي خوددار به هئي. جڏهن دلدار بيگم کيس چيو ته: ”آخر ڪنهن سان ته تون شادي به ڪندينءَ. بادشاهه کان وڌيڪ ڪو ٻيو ٿي سگهي ٿو. اهڙي نعمت کي ڇوٿي ٿڏين.“ انهيءَ تي هن جيڪو جواب ڏنو، سو سندس انانيت ۽ خودداريءَ کي ظاهر ڪري ٿو. ياد رهي ته همايون قد جو ڊگهو هو ۽ حميدا بانو بندري هئي. هن جواب ڏنو ته: ”هائو مان ڪنهن سان شادي ڪنديس ته سهي پر اهو ماڻهو، جنهن جي ڳچي تائين منهنجا هٿ پهچي سگهن.“
بهرحال چاليهن ڏينهن جي تڪرار کانپوءِ 29 آگسٽ 1514ع تي سومر جي ڏينهن، امير ابوالقاسم هن لاڏي گهوٽ جو نڪاح پڙهيو. حق مهر ۾ همايون زال کي 2 لک درهم روڪ ڏنا. ان وقت گهوٽ 33 ورهين جو هو ۽ ڪنوار 14 سالن جي، يعني گهوٽ ڪنوار کان پورا 19 سال وڏو هو.
حميدا بانو جي پنهنجي مڙس سان ڏاڍي پريت هئي. همايون ان وقت شهنشاهه هند نه پر هڪ محتاج ۽ پينو شهزادو هو، جيڪو سنڌ جي رڻ ۾ ڪنهن اجهي لاءِ پئي رليو. اهڙي ڪسمپرسي ۽ خانه بدوشي جي ڏينهن ۾ حميدا سندس مڪمل ساٿ ڏنو ۽ پنهنجي ور جي هر ڏک ۾ ڀاڱي ڀائيوار رهي. اهڙي حالت ۾ 15 آڪٽوبر 1542ع تي هن عمر ڪوٽ سنڌ ۾، اڪبر کي جنم ڏنو، جنهن جي ڇٽيءَ تي همايون درٻار ۾ مشڪ ورهائيندي چيو ته: ”اي دوستو، شل هن مشڪ وانگر، دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ به هن ٻار جي خوشبوءَ رچي بسي وڃي.“ انهيءَ سنڌ ۾ جنم وٺندڙ اڪبر پنهنجي سپهه سالار خان خانان کي لشڪر ڏيئي، 1591ع ۾ سنڌ تي چاڙهي موڪليو، جنهن شهرن تي قبضي ڪرڻ کانپوءِ ماڻهن جي اندر ٻاهر اچڻ جا رستا بند ڪري ڇڏيا جيڪو ٻاهر ٿي نڪتو، تنهن تي توب ۽ تفنگ جا گولا ٿي وسايائين ۽ جيڪي اندر رهيا ٿي سي ٻارين ٻچين موت جي منهن ۾ ايندا ٿي رهيا. هنن کي کائڻ لاءِ ان جو داڻو ته ڇا پر پاڻي جو ڍڪ به نصيب نه ٿي ٿيو. اهڙي طرح اڪبر پنهنجي پيءُ سان ڀلائي جو بدلو سنڌ ۽ سنڌين کي ڏنو.