مولانا اسلامي جي سفارت

سن 712ع جو زمانو هو. جمعي مبارڪ جو ڏينهن هو، جڏهن مسلمانن جو ڇوليون هڻندڙ لشڪر محمد بن قاسم جي اڳواڻي هيٺ ديبل پهتو. نون ڏينهن جي لاڳيتي گهيري کانپوءِ ديبل فتح ٿيو. ان وقت ڪيترن ئي مقامي ماڻهن اسلام قبول ڪيو، جن ۾ ديبل بندر جو هڪ وڏو عهديدار به شامل هو، جنهن کي محمد بن قاسم اسلامي جو لقب ڏنو. هن جو اصل نالو ڪنڀ لوچن هو ۽ پيءُ جو نالو ايميهه هو. هو ذات جو برهمڻ هو. سنسڪرت جو وڏو عالم هو. هو پهريون سنڌي مسلمان آهي، جنهن اول اول اسلامي تعليم حاصل ڪئي، ان ڪري هو عربي جو به وڏو عالم ٿي پيو، تاريخن ۾ کيس مولانا اسلامي يا مولانا ديبلي سڏجي ٿو. جڏهن عربن جو لشڪر نيرون ڪوٽ ۽ سيوهڻ کي فتح ڪندو درياءَ جي ڪناري تي پهتو. ان وقت محمد بن قاسم راجا ڏاهر سان جنگ ڪرڻ کان اڳ کيس هڪ سفارت موڪلي جنهن ۾ مولانا اسلامي کي به روانو ڪيو ويو. انهن ڏينهن ۾ سنڌ ۾ رواج هو ته راجائن جي درٻار ۾ بادشاهه جي اڳيان سر جهڪائڻو پوندو هو. جڏهن هي وفد شاهي درٻار ۾ پهتو، تڏهن هي توحيد جا پروانا ۽ هڪ خدا جا پرستار دنوي بادشاهه جي اڳيان نه جهڪيا. هي ڏسي راجا ڏاهر کي مٺيان لڳي ۽ مولانا اسلامي کي چيائين ته ”تون شاهي آداب ڇو نٿو بجا آڻين، جيتوڻيڪ تون هن ملڪ جو رهاڪو آهين ۽ شاهي آداب کان واقف به آهين. ڇا توکي ايئن ڪرڻ کان جهليو ويو آهي.“ مولانا اسلامي اهو ٻڌي جواب ڏنو ته: ”مان مسلمان ٿي چڪو آهيان، جڏهن مان اوهان جي طريقي تي هوس ۽ اوهان جي رعيت مان هوم تڏهن آءٌ اوهان جي درٻار جا آداب ادا ڪرڻ ضروري سمجهندو هو س ۽ هاڻي مان مسلمان آهيان. اسان مسلمان الله کانسواءِ ڪنهن ٻئي جي آڏو سر جهڪائڻ نه سکيا آهيون. ڪو به دنيا جو بادشاهه الله جو عاجز بندو آهي، ان تي ڪا به طاقت نه آهي. ان ڪري سجدو هڪ الله کي سونهي ٿو.“ راجا ڏاهر کي اهو ٻڌي ويتر ڪاوڙ آئي ۽ چيائين ته جيڪڏهن تون ايلچي ٿي نه اچين ها ته مان توکي مارائي ڇڏيان ها. اهو ٻڌي مولانا کيس چيو ته”منهنجي قتل سان مسلمانن کي ڪو به نقصان نه پهچي ها پر توکي ياد رکڻ گهرجي ته منهنجي خون جو بدلو مسلمان توکان اهڙي طرح وٺن ها جو تون ان جو اندازو به نه ٿو ڪري سگهين. اسان جيڪو پيغام کڻي آيا آهيون اهو هي آهي ته اوهان کي ٻه ڳالهيون ڏنيون ويون آهن، هڪ ته اوهان درياءَ ٽپي اسان وٽ اچو، ان لاءِ اوهان کي رستو ڏنو ويندو يا وري اوهان اسان لاءِ رستو ڇڏيو ته جيئن اسان ٽپي اچي اوهان جو مقابلو ڪريون.“ راجا ڏاهر ان لاءِ پنهنجي وزير سياڪو کان پڇيو، جنهن چيو ته عربن جي لشڪر کي درياءَ ٽپي اچڻ لاءِ چئو. ان کان پوءِ راجا ڏاهر پنهنجي مسلمان سردار علافي سان صلاح ڪئي، جنهن چيو ته ”مسلمانن کي درياءُ ٽپي هيڏانهن اچڻ نه ڏيو، ڇاڪاڻ ته جڏهن هو لڙائي لاءِ نڪرندا آهن ته سر هٿن تي رکي ۽ ڪفن مٿن سان ٻڌي ايندا آهن. انهن جو صرف الله تي ڀروسو هوندو آهي ۽ هو هر وقت پنهنجي ڪاميابي لاءِ الله کان دعا گهرندا آهن. هو جڏهن دشمن جي سامهون ايندا آهن، تڏهن جنگ کان ايستائين منهن نه موڙيندا آهن جيستائين پنهنجي دشمن کي مات نه ڪن. منهنجي صلاح آهي ته عربي لشڪر کي درياءَ جي پار رهڻ ڏيو. ملاحن، جتن ۽ علائقي جي ٻين ماڻهن کي حڪم ڏيو ته اهي اناج، ڪاٺيون ۽ کائڻ پيئڻ جون شيون لشڪر کي نه پهچائين ۽ انهن تي گذران تنگ ڪن.“ راجا ڏاهر اها ڳالهه ٻڌي اسلامي کي چيو ته: ”مونکي اوهان جي ڪا به ڳالهه منظور نه آهي، اوهان جو ۽ اسان جو فيصلو تلوار ڪندي. درياءَ کي پار ڪرڻ ۾ اوهان کي اختيار آهي اسان کي ڪو به فرق نه پوندو. اسان هر وقت جنگ لاءِ تيار آهيون.“ مولانا اهو پيغام کڻي واپس ويو ۽ پوءِ مسلمانن ٻيڙين جي پل ٺاهي اروڙ تي حملو ڪري 10 رمضان 92 هه ۾ سنڌ کي فتح ڪيو.
ٻارو، ڏٺوَ مولانا اسلام قبول ڪرڻ کان پوءِ ڪيڏو نه خوددار ۽ اعليٰ قابليت جو مالڪ بڻجي پيو. دنيا جي بادشاهه کي ڪهڙو نه کتو جواب ڏنائين. اها آهي اتحاد جي برڪت. بعد ۾ هن جي علمي وقار کي مڃيندي ديبل بندر جي روينيو کاتي جو کيس اعليٰ عملدار بڻايو ويو.

(حوالو: تاريخ رزه جلد مولانا قدوسي)

ٻاراڻو ادب

سنڌ جون تاريخي ڪهاڻيون