بندن جو بندو
خانبهادر شهيد الله بخش سومرو خلق جي خدمت کي اتم ڪم سمجهندو هو. هو سچ جو علمبردار ۽ سچائيءَ جو حامي هو، هو آزاديءَ جو ڪوڏيو هو. آزادي پسند انسانن لاءِ سندس دل ۾ محبت هوندي هئي. ان ڪري ئي سنڌ جي وڏي وزير هجڻ واري دور ۾ هن برٽش حڪومت جي ڪاوڙ ۽ ناراضگي کان بي پرواهه ٿي مولانا عبيدالله سنڌي جي جلاوطني ختم ڪري کيس سنڌ ۾ آندو. الله بخش کي سنڌ جي اٻوجهه ۽ غريب عوام جي تعليمي ترقيءَ لاءِ احساس هو. اهوئي سبب آهي جو هن سنڌ يونيورسٽي جي قيام لاءِ ڪوشش ڪئي، ۽ سنڌ ۾ بالغن جي تعليم جو انتظام ڪيو.
الله بخش سومرو نهٺو، نرم مزاج، صبر ۽ بردباري جو سائين هو. سندس ڪردار اوچو ۽ اتانهون آهي. هڪ ڀيري جي ڳالهه آهي ته شڪارپور ۾ هڪ بيماري اچي منهن ڪڍيو. شهر جي هر چوڪ ۽ گهٽيءَ ۾ موت جي بازار کلي ويئي. اهڙي سخت گهڙيءَ ۾، جڏهن هر ماڻهو مرض کان پاڻ بچائڻ جي ڪوشش ڪندو آهي، هي سهڻي سيرت وارو انسان صبح کان شام تائين هڪ در کان ٻئي در ڏانهن ڊوڙندو رهندو هو. ڪڏهن ان پوڙهيءَ جي ڳوڙهن اگهڻ ۾ رڌل رهيو، جنهن جو پيري جو آخري سهارو جوان جماڻ پٽ گذاري ويو ته ڪڏهن ان بيمار ٻڍي جو بسترو ڇنڊيندو هو، جنهن کي پاڻي پيارڻ وارو به ڪو نه هو. ان دور جو هڪ واقعو آهي ته هڪ پٺاڻ جو اڪيلو ئي سهارو سندس ڀيڻ ان بيماريءَ ۾ مري وئي. ان پٺاڻ جي سار سنڀال لهڻ وارو ڪو به نه هو. ويتر ڪراڙو نابينا به هو، سندس زندگي زهر بڻجي ويئي. ڪو به سندس ويجهو نه پيو اچي، پر هي انسان دوست ماڻهو پنهنجي ساهه تان هٿ کڻي، روزانو صبح جو سندس گهر پهچي ويندو هو. انڌڙي مريض کي پنهنجن هٿن سان کاڌي کارائيندو هو، بستري جي چادر بدلائيندو هو ۽ دوا پياريندو هو. ٽن ڏينهن جي تيمارداري کان پوءِ اهو پوڙهو چڱو ڀلو ٿيو ۽ کيس دعائون ڏيڻ لڳو.
هيءَ ڳالهه انهن ڏينهن جي آهي، جڏهن هو سنڌ جو حاڪم هو ۽ وڏو وزير هو. سنڌ جي اڇي ڪاري جو مالڪ هو. سندس اک جي اشاري سان هزارين انسان ٻڌجن ۽ ڇٽجن، قتل ٿي وڃن ۽ چؤکنڀا ٽنگيا وڃن. پاڻ شڪارپور جي گهٽي مان هڪ ميٽنگ ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ پنهنجن زير دستن سان پيادل وڃي رهيو هو. ڀنگي ان وقت ڪني پاڻي جون ناليون صاف ڪري رهيا هئا. جيئن هڪ ڀنگي گند اڇليو ته اهو وڃي خانبهادر جي ڪپڙن تي پيو. وڏي وزير جي چهري تي ڪا به تبديلي نه آئي. هو گهر موٽي آيو ۽ ڪپڙا بدلائي واپس ٿيو. ڀنگي پنهنجي غلطي محسوس ڪري ڊپ کان ڪنبي رهيو هو ته الائي وڏو صاحب ڇا ڪندو؟ هو خانبهادر جي پيرن تي ڪري پيو ۽ معافي گهرڻ لڳو پر هن ڀلي ماڻهوءَ هٿ کان وٺي کيس پيرن تان اٿاريو ۽ سندس مٺ ۾ ڪجهه ڏئي مشڪندو هليو ويو، ڄڻ ته ڪجهه ٿيو ئي ڪو نه هو. خانبهادر جو اهو ڪردار ايڏو ته عظيم آهي جو ان جو تاريخ ۾ مثال ئي نه ٿو ملي.
شڪارپور ۾ هڪ ڀيري خاص ميٽنگ سڏايل هجي، وڏي وزير لاءِ سينگاريل ڪرسي ۽ ميز رکيل هئي. آفيسر ڪرسين تي ويٺل هئا ۽ ٻي مخلوق هيٺ گلم تي. صاحب جو انتظار هجي. ايتري ۾ هڪ سادي کاڌي جي لباس ۾ شخص آيو ۽ اچڻ سان ئي ويٺل مخلوق سان هيٺ پٽ تي ويهي رهيو. هي شخص سنڌ جو وڏو وزير الله بخش شهيد هو، جنهن ۾ فخر ۽ وڏائي نالي ماتر به نه هئي.
شهيد الله بخش سومرو عوام جي دلين جي تڙپ هو. شڪارپور جو ٻچو ٻچو سندس قرب، محبت، خلوص ۽ پيار جي ڪري سندس عزت ڪندو هو. اهڙائي ماڻهو سماج جو وڏو سرمايو آهن. سندن هن دنيا ۾ اچڻ ۽ وڃڻ سجايو آهي.
مَر مَرڪن اهي مائرون، جن شهيد الله بخش جهڙا پٽ ڄڻيا.