سنڌي سونهان
ڄام بابيني جي ڏينهن ۾ دهليءَ جي حاڪم فيروز شاهه تغلق سنڌ تي ڪاهه ڪئي. هنجي فوج 90 هزار سوار، 84 هزار پيادا ۽ سؤ هاٿي هئا. هن سنڌ کي فتح ڪرڻ لاءِ دهلي جي سڀني اوليائن جي مزارن تي وڃي دعائون گهريون. ان کانسواءِ شڪر گنج جي مزار تي وڃي فتح جي بيک پني. سنڌ جي سرحد ۾ داخل ٿيندي، هن انهن کي حڪم ڏنو ته سنڌو درياءَ جي ڪناري تي جيڪي به ٻيڙيون آهن، سي قبضي ۾ آنديون وڃن. انڪري هڪ ته ٻيڙيون، سنڌي مهاڻن جون * کسي ورتيون. جڏهن ڄام تماچي کي اها خبر پيئي تڏهن، هن جي ميدان ۾ دهلي جي لشڪر جي جنگ ڪئي. سنڌ واسين جي دليري، شجاعت، همت ۽ دليري فيروز شاهه جي سوا لک لشڪر کي اهڙي ته شڪست ڏني جو هو گجرات ڏانهن ڀڄڻ لڳو. سنڌين جي جنگ ۾ دليري بابت خود فيروزشاهه جو خاص منشي شمس سراج حنيف تاريخ فيروز شاهي ۾ لکي ٿو ته ”سنڌ جا ماڻهو بهادر، انجام جا پڪا، جنگ جا ڪوڏيا ۽ وطن جي حب ۾ دل ۽ حاجت لٽائڻ لاءِ سرشار آهن.“
جڏهن فيروزشاهه شڪست کائي گجرات ڏانهن ڀڳو تڏهن هن رستي جي سوڀ لاءِ ڪِي سنڌي سونهان زوري کنيا، جن کين ”ڪونجي رڻ“ وڃي ڇڏيو. هتان جو پاڻي تمام ڪوڙو هو. جڏهن بادشاهه اها حالت ڏٺي، تڏهن هو ڏاڍو پريشان ٿيو ۽ سنڌين کي گهرائي کانئن پڇيائين ته اوهان اسانکي هِت ڇو وٺي آيا آهيو. سنڌي محب وطن سوڍن جواب ڏنو ته ”اوهان اسانجي ديس ۽ قوم جا دشمن آهيو ۽ اسان کان آزادي جي نعمت کسي غلام بنائڻ لاءِ آيا آهيو. انڪري اوهان کي اهڙي هنڌ وٺي آيا آهيون، جتان ڪوبه زنده نه بچندو. اسانکي پڪ آهي ته اوهين اسانکي زنده ڪونه ڇڏيندؤ. پر اها ڪا وڏي ڳالهه ناهي. اسانجي قربانين ڪري اسانجي پياري وطن تان ڏرت ٽري ويندو هي جان وطن تان گهوري ته به ٿوري. اوهان جلد مري ويندؤ. ۽ سنڌ فتح ڪرڻ جو خواب گهري دور اٿؤ“ فيروز شاهه اها ڳالهه ٻڌي باهه ٿي ويو ۽ سڀني سنڌي سورمن کي قتل ڪرائي ڇڏيائين. بادشاهه جو لشڪر ڏاڍو پريشان ٿيو. بک اُڃ، ڪمزوري ۽ بيماري سندن حال هيڻو ڪري وڌو. هن پنهنجو قيمتي سامان بيابان ۾ ڦٽو ڪري ڇڏيو. ڪيتروئي لشڪر بک وگهي مري ويو ۽ سواري جا جانور به گهڻي ڀاڱي ختم ٿي ويا. هن بيابان ۾ فيروزشاه ڇهن مهينن تائين رلندو رهيو ۽ آخر ۾ کيس رستو ملي ويو ۽ هو فقيري حالت ۾ گجرات پهتو، جتان جي حاڪم نظام الملڪ کي هٽائي سندس جا گير ضبط ڪيائين.
ٻارو- ڏٺو ته ڪيئن نه سنڌ جي سورهين پنهنجي جان جي قرباني ڏيئي، پنهنجي پياري وطن کي ڌارين جي غلامي کان بچايو اسان جي تايخ اهڙن سرويچن جي سوين ڪارنامن سان ڀري پيئي آهي. شل اوهان به پنهنجن وڏڙن جي ڪار گذارين مان ڪجهه سکو.