ٺاروشاه جي صحافت
ٺاروشاه جي حيثيت ساهتيءَ جي نڪ جي آهي. جنهن جي ڪري هتي نه فقط ساهت خوب ترقي ڪئي، پر انهيءَ جي هڪ شاخ صحافت پڻ پنهنجو پاڻ مڃرايو. قاضي عبدالرحمان کان وٺي منظور سولنگيءَ جهڙا سدا ملوڪ صحافي سنڌ کي ارپڻ جو اعزاز ٺاروشاه کي ئي رهيو آهي. قاضي عبدالرحمان ’الوحيد‘ جو پهريون ايڊيٽر هو، جنهن جو ذڪر پاڻ هڪ الڳ باب ۾ ڪنداسين. انهن کانسواءِ عمرالدين بيدار، غلام قادر سومري جو به جدا نموني تذڪرو شامل هوندو. هن باب ۾ اسان پنهنجن انهن صحافي دوستن جي نالن کي شامل ڪنداسين جيڪي هن وقت تائين ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ صحافت سان لاڳاپيل آهن.
منظور سولنگي: سولنگي صاحب جو اصل ڳوٺ ته ٺاروشاه کان 6 ڪلوميٽر پري ڪوڙي جا ڀاڻ آهي، پر هن صاحب جو گهڻو ننڍپڻ ٺاروشاه ۾ گذريو، جتي سندن والد صاحب استاد حڪيم محمد ابراهيم ’مائل‘ سولنگي، ڳوٺ کان لڏي اچي ويٺا هئا. ان کانپوءِ منظور جا گهروارا ٺاروشاه مان لڏي 9 ڪلوميٽر پري هڪ ٻئي ننڍڙي ڳوٺ ٺٽ هوتچند ۾ آباد ٿيا ۽ اڄ تائين اتي رهن پيا. منظور سولنگيءَ کي صحافت ۾ ان وقت تمام گهڻي شهرت ملي جڏهن هن روزانه ڪاوش جي شروعاتي ڏيهاڙن ۾ پنهنجو مشهور سلسلو ’سچ وڏو ڏوهاري آهي‘ لکيو. هي اهو دلچسپ سلسلو هو، جنهن منظور سان گڏ ڪاوش کي به شهرت جي بلندين تائين پهچائي ڇڏيو. جهر جهنگ ۾ ڪاوش پهچڻ لڳي ۽ پڙهندڙ انهيءَ سلسلي ’سچ وڏو ڏوهاري‘ کي سڀ کان پهرين پڙهڻ چاهيندا هئا. ڪاوش ۾ 4 سال جي صحافتي ڪيريئر کان پوءِ منظور سولنگي سنڌ جي ڪيترين ئي نالي وارين اخبارن جو ايڊيٽر پڻ رهيو. سولنگي، صحافتي حلقن ۾ بي باڪ صحافي جو تعارف رکي ٿو. سچ پچ ته صحافت جي حوالي کان منظور، شينهن جي دل رکندڙ انسان آهي. منظور صاحب هن وقت سنڌ ٽي ويءَ سان سلهاڙيل آهي. جتي به هو پنهنجي لاجواب اسٽورين سان ’سنڌ سدائين زنده باد، سچ سدئين زنده باد‘ جو استعارو آهي.
محمد خان سولنگي: محمد خان عرف نالي مٺو سولنگي، پنهنجي سياسي ڪيريئر جيان صحافت ۾ به عاليشان نالي جو ڌڻي آهي. روزانه ڪاوش الک، خلق، بختاور، عبرت ۽ ٻين لاتعداد اخبارن ۾ ايڊيٽر جي عهدي تي رهڻ وارو محمد خان سولنگي، منظور سولنگيءَ جو وڏو ڀاءُ آهي، ان حيثيت سان بقول منظور جي ته محمد خان هن جو صحافتي استاد پڻ آهي. هن وقت سولنگي صاحب ڪراچي ۾ ڪيترين ئي اردو توڻي سنڌي اخبارن لاءِ لکي پيو. محمد خان قلم جو ڌڻي ۽ بهترين صحافي آهي.
الطاف ڏهراج: شهر ٻاهران ڏهراجن جي ڳوٺ مان حيدر آباد شهر ڏانهن رک رکڻ وقت الطاف جي ذهن ۾ اها ڳالهه نه هئي ته هڪ ڏينهن هو اخباري دنيا جي ڊيسڪ واري شعبي جو بهترين ايڊيٽر ٿيندو. سنڌ يونيورسٽي مان ماسٽر جي ڊگري وٺڻ کان پوءِ الطافَ پنهنجي زندگيءَ جو نصب العين صحافت کي بڻائي ورتو. هو هن وقت حيدرآباد جي ڪامياب صحافين منجهه شمار ٿئي ٿو.
منظور سولنگيءَ ۽ محمد خان سولنگيءَ کانسواءِ مهراڻ ٽي ويءَ تي ڪراچي کان رپورٽنگ ڪندڙ آصف عمر سهتي جو تعلق به ٺاروشاه ڀرسان ڳوٺ دليپوٽا سان آهي. دليپوٽا جو هڪ ٻيو صحافي قيوم ٻاٽ به ڪي ٽي اين ۾ شفت انچارج جون خدمتون سرانجام ڏئي پيو. انهن کانسواءِ منظور سولنگيءَ جو ڀائٽيو ڪوثر نور پڻ حيدر آباد ۾ سب ايڊيٽر آهي، ڪوثر جو سوُٽ يعني محمد خان جو پٽ ارشد سولنگي پڻ ڪراچي ۾ صحافت ڪري ٿو. ٺاروشاه شهر جو نذير چارڻ هن وقت اسلام آباد ۾ مهراڻ ٽي ويءَ جو بيورو رپورٽر آهي. هن شهر جو ئي اشرف سولنگي، سنڌ ٽي ويءَ لاءِ ڪراچي کان رپورٽنگ ڪري ٿو. منير نارائيءَ جو لاڳاپو پڻ هن ئي شهر سان آهي. منير، هن ٽائيم عبرت لاءِ حيدرآباد ۾ اسٽاف رپورٽنگ ڪري ٿو. مشهور اردو چينل اڪسپريس نيوز لاءِ ٺاروشاه جو ئي هڪ نوجوان شاهزيب خانزاده ميزباني جا فرائض سرانجام ڏئي رهيو آهي. شاهزيب کانسواءِ علي رضا منگي ۽ آفتاب ڏهراج پڻ ميڊيا جي دنيا سان لاڳاپيل آهن. سنڌ ۽ ملڪي سطح کانپوءِ جيڪڏهن پاڻ ٺاروشاه ليول تي صحافت جي اڀياس ڪريون ته به ڪجهه بهترين نالا ملندا. جن شهر جي سطح تي پنهنجو پاڻ مڃرايو. جيئن استاد ملوڪ جانوري، توڻي جو پاڻ هن وقت هن فاني جهان ۾ نه رهيا آهن. پر صحافت جي دنيا ۾ هن جون خدمتون هميشه ياد رکيون وينديون. استاد ملوڪ کي جيڪڏهن پاڻ ٺاروشاه جي صحافت جو باني چئون ته به گهٽ نه ٿيندو. هو غريب هوندي به عظيم هو ۽ رهندو. موجوده وقت ۾ ڪيترائي سينئر ۽ نوجوان ٺاروشاه ۾ صحافت ڪن پيا ۽ پنهنجي وس آهر حالتن سان مقابلو ڪري رهيا آهن. مان سمجهان ٿو ته ٻهراڙيءَ جي شهرن ۾ صحافت ڪرڻ ڪنهن وڏي جوکم کان گهٽ نه آهي. هيٺ انهن جاکوڙي دوستن ۽ جن ادارن سان هو لاڳاپيلو آهن انهن جا نالا ڏئي رهيو آهيان، ان اميد سان ته هو هن ڪتاب جي معرفت ٺاروشاه جي صحافت ۾ امر ٿي ويندا.
ظهير سومرو روزانه ڪاوش
ثناءَ الله چنڙ روزانه ڪوشش، سنڌ ٽي وي
ساگر شاهد سومرو ڪي ٽي اين نيوز
غلام مرتضي سومرو روزانه تعمير سنڌ
علي اصغر ڏاهري روزانه خبرون، ايڪسپريس، چينل 5
ملوڪ عباسي روزانه سوڀ
الاهي بخش چانڊيو روزانه عوامي آواز
وسيم الحسن چنڙ روزانه نجات
تنوير قريشي روزانه جرئت
فقير ارشاد سولنگي روزانه عبرت
غلام شبير اڄڻ روزانه شام، آواز ٽي وي
فقير آفتاب سولنگي روزانه سنڌو
عبدالغفار خانزاده روزانه جنگ
اقبال شاه روزانه پاڪ
محمد پريل کوسو روزانه مهراڻ
غلام حسين ٻٻر روزانه مقدمو
اسد شاه فري لانسر
حبيب الله پيرزاده فري لانسر