’ٺاروشاه جنڪشن‘ جو خالق عمر الدين ’بيدار‘
اهو 11 مئي 1904ع جو ڏينهن هو، صبح جا 7 وڳا هئا. جڏهن ٺاروشاه ڀرسان ڳوٺ دليپوٽا ۾ ناول ’ٺاروشاه جنڪشن‘ جي خالق عمرالدين بيدار جو لاش پهچايو ويو. بيدار، 1932ع ڌاري ٺاروشاه ڀرسان ڳوٺ دليپوٽا ۾ علائقي جي مشهور سوشلسٽ، فقير آچر سهتي جي گهر ۾ ڄائو. مان هڪ ڀيري سندس کان پڇيو هو ته هن صحافت جي شروعات ڪڏهن ڪئي؟ جنهن تي هن ڀارت جي آنجهاني وزيراعظم اندرا گانڌيءَ جي آتم ڪٿا مان هڪ ڳالهه بيان ڪئي. جنهن مطابق اندرا جو چوڻ هو ته هوءَ سياست ۾ ان وقت آئي، جڏهن هوءَ ننڍي هئي ۽ هڪ ڀيرو پوليس هنن جي در تي آئي. هن کان هن جي والد جواهر لال نهرو جي پڇا ڪيائون. ظاهر آهي ته مقصد گرفتاري هو. اندرا، هوشياري جو مظاهرو ڪندي پوليس کي اهو چئي ٽاريو ته هن جو والد گهر ۾ موجود نه آهي. بيدار صاحب به چوندو هو ته هن جي صحافت جي شروعات سندس پاران پڙهيل انهيءَ اخبار کان آهي، جڏهن هو ٽئين ڪلاس ۾ هو. مان هتي بيدار جي صحافت کان وڌيڪ هن جي ادبي خدمتن تي لکڻ جي ڪوشش ڪندس. منهنجي تصور ۾ اڄ به اهو بيدار آهي، جيڪو 10 مئي 1964ع پنهنجي وڏي ڀاءُ قاضي عبدالرحمان فقير کان ڪاوڙجي، ڳوٺ ۾ هلندڙ پنهنجو هٽ بند ڪري، شام لڙي ڳوٺ کان پيرين پنڌ 9 ڪلوميٽر طئي ڪري، سج لهڻ کانپوءِ ٺاروشاه جنڪشن جي ڪنهن بينچ تي سوين ماڻهن جي وچ ۾ اڪيلو ويٺو هو. خبر ناهي ته هن جي سوچن ۾ ڇا هو؟ هن مٿان ڪهڙي ڪيفيت طاري هئي؟ پر الاءِ ڇو هڪ ڳالهه جو يقين اٿم ته هن جي تصورن جي محور ۾ ’ٺاروشاه جنڪشن‘ ضرور هوندو. ان ڪري هن ترت حيدرآباد پهچي اهو تاريخي ناول لکي ورتو. جنهن کان پوءِ سندس جو ٻيو ناول ’مهرو‘ پڻ ادبي کيتر ۾ آيو پر جيڪو مرتبو ٺاروشاه جنڪشن ناول کي حاصل ٿيو، سو سندس ڪنهن به ادبي تخليق کي نه ملي سگهيو. عمرالدين بيدار، هڪ بهترين اديب ۽ صحافي هو. هو روزانه هلال پاڪستان جو ايڊيٽر رهڻ کانسواءِ جاڳو، برسات، عوامي آواز جهڙن پنهنجي دؤر جي مشهور اخبارن ۾ پڻ اهم عهدن تي رهيو.
ٺاروشاه جنڪشن ناول کانسواءِ بيدار جي صحافتي حوالي سان سڃاڻپ ماهوار ’اديون‘ رسالو رهيو. هي رسالو سنڌي صحافت ۾ عورتن جو پهريون مڪمل رسالو هو. ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته اديون پنهنجي دؤر جي ڪامياب ترين رسالن منجهه هڪ شمار ڪيو ويندو هو. انهيءَ جي سڄي ڪاميابيءَ جو سهرو بيدار جي مٿي تي هو. اديون کانپوءِ بيدار، ڪراچي مان ‘انڊس ڊائجسٽ، لقاءُ، اخبار تعليم’ رسالا به جاري ڪيا پر انهن جو مارڪيٽ نهايت محدود رهيو. جنهن لاءِ بيدار صاحب چوندو هو ته هي رسالا مان پنهنجي خرچ سان ائين جاري ڪيان ٿو، جيئن راند جي ڪا ٽيم پنهنجي هوم گرائونڊ تي کيڏندي هجي. خير! بيدار لاءِ سڀ گرائونڊ هوم ئي هئا. هو ادب ۽ صحافت جو سٺو رانديگر هو. تمام بهترين اديب، شاعر، ٻولي جو پارکو، جنهن جي جيتري تعريف ڪجي اوتري گهٽ آهي۔۔۔ ۽ اهو عجب اتفاق جو دليپوٽا جي آچر فقير جي هن سلڇڻي پٽ پنهنجو اهو سڄو مقام هڪ ئي رات ۾ ٺاهيو! جي ها! 10 مئي جي شام تي هو پنهنجي وڏي ڀاءِ سان ڪاوڙجي گهران نڪتو هو 11 مئي جي صبح تي هن جو لاش سندس جي اباڻي ڳوٺ ۾ پهچايو ويو. جيتوڻيڪ لوڪ لاءِ اها رات 40 سالن جي هئي، پر شايد بيدار لاءِ نه۔۔۔۔ بيدار صاحب جو آخري آرام گاهه دليپوٽا جي موريل شاه قبرستان ۾ آهي. جتي به بيدار جي ذهن ۾ يقينن ’ٺاروشاه جنڪشن‘ جهڙي تخليق سرجندي هوندي.