ٺاروشاه جي تاريخ جو GREATMAN پروفيسر محمد هارون سومرو
پروفيسر محمد هارون سومري صاحب کي تقرير ڪندي مون پهريون ڀيرو غزالي گرامر اسڪول ٺاروشاه ۾ ٻڌو. جيتوڻيڪ سائين سان پهرئين به ڪجهه ملاقاتون هيون پر هي پهريون موقعو هو جو مان سائين جي علمي جوهرن کان سڌي طرح آگاهي حاصل ڪري رهيو هئس. هونءَ ته سائين جي سڄي تقرير علم جو وڏو خزانو هو پر جيڪي لفظ اڄ به منهنجي ذهن ۾ محفوظ آهن اهي انگريزي جي مشهور شاعر ملٽن جو هي قول هو ‘Only a mastermind can praise me, only a mastermind can blame me’ ترجمو: فقط هڪ اعلى ذهن ئي منهنجي تعريف ڪري، فقط هڪ اعلى ذهن ئي مون تي الزام هڻي. سائين سومري صاحب پاران ملٽن جو هي قول ورجائڻ ايترو ته زبردست هو، جيڪو منهنجي زندگيءَ ۾ روشني کڻي آيو. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ سائين سان واٽ ويندي ٻيهر ملاقات ٿي. سائين مون ڏانهن توجهه ڪري هي قول ٻڌايو جنهن جو مفهوم ڪجهه هن ريت هو ته ”دنيا ۾ وڏا ماڻهو اهي ناهن جن وٽ ڌن دولت هجي پر حقيقي وڏا ماڻهو اهي آهن، جيڪي علم سان مالا مال هجن.“ هاڻي جڏهن مان سائين جا اهي چيل جملا لکي رهيو آهيان ته هڪ سوچ منهنجي ذهن جي درن تي دستڪ ڏئي رهي آهي ته اسان کي ڪجهه ماڻهن جون ڪجهه ڳالهيون ياد ڇو رهجي وينديون آهن؟ حالانڪه روزمرهه جي زندگيءَ ۾ اسان جي ملاقات سوين ماڻهن سان ٿئي ٿي. هزارين جملا اسان جي سماعتن سان ٽڪرائجن ٿا پر سچي ڳالهه هي آهي ته جملن جو اثر به ان وقت ٿئي ٿو جڏهن سامهون باعمل ماڻهو هجي. بيشڪ محمد هارون سومري جو شمار انهن باعمل ماڻهن منجهه آهي، جن جي زندگيءَ ۾ ڪڏهن به پيرسني نه آئي آهي.
ٺاروشاه ڀرسان ڳوٺ قادر بخش ساند ۾ محترم عبدالله سومري جي گهر ۾ سال 22 مارچ 1936ع ڌاري جنم وٺندڙ محمد هارون سومرو ٺاروشاه ڇا پر سنڌ جي تاريخ ۾ معتبر نالو آهي. سال 1958ع ۾ بي ايس سي ڪندڙ نوجوان هارون 1963ع ۾ بي ٽي (Bachlor of Teaching) پاس ڪئي. ٺيڪ ٽن سالن کانپوءِ 1966ع ۾ سومري صاحب انگريزي ادب ۾ امتيازي نمبرن سان ايم اي ڪئي. انگريزي ادب سان چاهت کانپوءِ هارون صاحب کي قانون پڙهڻ جو شوق جاڳيو جنهن لاءِ پاڻ 1970ع ۾ ايل ايل بي جو امتحان پاس ڪيائون. ايل ايل بي ۾ سائين جي فرسٽ ڪلاس فرسٽ پوزيشن هئي. ان کان اڳ سائين 1957ع ۾ سائنس ٽيچر جي حيثيت سان تعليم کاتي ۾ داخل ٿيو. سال 1968ع ۾ سائين، سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو امتحان پاس ڪري ليڪچرار مقرر ٿيو. جتان سال 1996ع ۾ ايسوسئيٽ پروفيسر جي حيثيت ۾ رٽائرمنٽ حاصل ڪيائين. رٽائرمنٽ کانپوءِ 1997ع ۾ انسٽيٽيوٽ آف ايڊيوڪيشن نوشهروفيروز ۾ بي ايڊ ۽ ايم ايڊ پروگرام جو ڊائرڪٽر ٿيا. جتان 2006ع ۾ ڪانٽريٽ پورو ٿيڻ کانپوءِ هاڻي ٺاروشاه ۾ ‘غزالي گرامر اسڪول’ جو نگران اعلى آهي. پروفيسر محمد هارون سومرو صاحب پنهنجي طبيعت ۾ انهتائي معتبر ماڻهو آهي. هن جي علم و فراست ان وقت نکري نروار ٿئي ٿئي جڏهن هو فلاسافي جي باريڪ نقطن تي ڳالهائڻ شروع ڪري ٿو. مان هن جي تعريف ۾ ڪهڙا جملا لکان. بس هن جي هڪ خاص ڳالهه جيڪا مون کي تمام گهڻو متاثر ڪندي آهي ته هو زندگيءَ ۽ عاشقيءَ جي جنگ ۾ پوڙهو ناهي ٿيو. توڻي جو هن جي حياتيءَ جا قدم زندگيءَ جي 76 هين ڏاڪي تي پير رکڻ وارا آهن، پر توهان کي اسان جي ٺاروشاه جو هي مرد ڪنهن به پاسي کان پوڙهو نظر نه ايندو. بس جيسيتائين اسان وٽ علم و عقل جون ڳالهيون ٿينديون رهنديون تيسيتائين محمد هارون سومري پاران بيان ڪيل علمي نقطا اسان جي ذهنن ۾ پڙاڏن جيان گونجندا رهندا. مٿي بيان ڪري آيو آهيان ته سائين سومر صاحب هڪ ڀيرو تقرير ۾ ملٽن جو هي قول ورجايو هو ته منهنجي تعريف به اهو ڪري جيڪو ماسٽر مائينڊ هجي. سو هتي مان سائين جي تعريف ڪئي آهي. معذرت سان سومري صاحب اڳيان هي عرض به ته سائين مان ماسٽر مائينڊ ناهيان، پر ڪجهه ماڻهو اهڙا هوندا آهن جن جي واکاڻ نه ڪرڻ تاريخ جي ديوار ۾ کاٽ هڻڻ جي برابر هوندو آهي. مان ٺاروشاه جي هن مختصر تاريخ ۾ کاٽ هڻڻ نه ٿو چاهيان. بيشڪ سائين توهان ٺاروشاه جي تاريخ جا GREATMAN آهيو.