فقير قاضي عبدالرحمان سهتو
فقير قاضي عبدالرحمان سهتي جو شمار ساهتي جي انهن بزرگن منجهه ٿئي ٿو. جن ظاهر طور ته ڪنهن به مدرسي مان تعليم نه پرائي مطلب هو. هو ظاهري طور امي هئا پر هنن جو اندر لدني علم سان مالامال هو. سال جو يقين نه آهي ڇاڪاڻ ته پاڻ ڪنهن به مڪتب ۾ داخل نه ٿيا پر هڪ اندازي مطابق سندن جي پيدائش 1899ع ڌاري دليپوٽا جي ڳوٺ ۾ فقير آچر سهتي جي گهر ٿي. ڇاڪاڻ ته فقير آچر سهتو انتهائي الله لوڪ هو جنهن ڪري ننڍي عمر ۾ ئي گهر هلائڻ جو بار سندن جي ڪلهن تي اچي ويو. پاڻ نه فقط اهو وزن همٿ سان کنيو پر پنهنجي ٻن ڀائرن عمرالدين بيدار ۽ دين محمد کي اعلى تعليم پڻ ڏياري. قاضي صاحب جئين ته هڪ واپاري هو. جنهن ڪري هن جو گهڻو وقت سفر ۾ گذرندو هو، سفر دؤران هن جي ذهني اؤسر تمام تيزي سان ٿي. خدا جي قدرت جو ڪنهن سبب سندس کي واپار ۾ انتهائي نقصان پيو، حالت ڏيوالي تائين پهچي وئي. اوڀر جي سماج ۾ ’ڏيوالو‘ هڪ قسم جو اصطلاح آهي. جنهن مان مطلب هي هوندو آهي ته جيڪڏهن ڪو امير ڪبير واپار يا ٻئي ڪنهن سبب پنهنجو سڀ ڪجهه وڃائي ويهي ٿو هو قرض لاهڻ کان لاچار آهي ته پنهنجي بيٺڪ تي ڏينهن جو ڏيئو ٻاريندو پوءِ ايندڙ قرض خواهه سمجهي ويندو ته همراهه وٽ ڪجهه به ناهي بچيو ڇو جو هو ڏيوالو ڪڍي ويٺو آهي.
واپار ۾ ڏيوالو نڪرڻ کانپوءِ فقير قاضي عبدالرحمان سهتي پريشاني جي حالت ۾ ڪنڊيارو ڀرسان لوڙهي واري فقير وٽ پهتا. جتي سندن تي فقير وارو رنگ چڙهيو. بس پوءِ ته هڪ اللهﷻ ۽ ان جي رسول ﷺ جو ورد هو. فقير صاحب جو صبح شام ذڪر ۾ گذرڻ لڳو. سندن ذهني يڪسوئي جي حالت هي هئي جو باوجود پاڻ هڪ ڏينهن به مڪتب ۾ نه ويا پر فارسي، عربي ۽ سنسڪرت جا سوين قول سندن کي ياد هئا. هوءَ رومي، فردوسي ۽ غزالي جو ته حافظ هو. ڪلام پاڪ جي تفسير ۾ ڪلاڪن تائين ڳالهائڻ سندن جو ئي ڪمال هو. قاضي صاحب شاه لطيف جي شاعري جو عاشق هو. اڪثر صبح جو سوير استاد منظور علي خان جي آواز ۾ لطيف سرڪار جو سر راڻو شوق سان ٻڏندو هو
ويٺي نت نهاريان راڻا تنهنجي راهه،
موٽائي ماڳن ۾ آڻيندوءِ الله.
هن لاءِ مان لکندس ته سنڌ جي تاريخ جو جينيس ماڻهو هو. جيڪو هڪ ئي وقت ورڪر، سپاهي ۽ دانشور هو. سنڌ جو اهو جينيس ماڻهو مئي 2002ع ۾ اسان کان هميشه لاءِ موڪلائي ويو. الله تعالى کيس بهشت ۾ جڳهه عطا فرمائي سندس مرقد ڳوٺ دليپوٽا ۾ آهي. جتي هاڻي سندن جي نالي پويان درگاهه قائم آهي جتي سوين فقراءَ علم جو فيضان حاصل ڪن ٿا. درگاهه جو گادي نشين فقير صاحب جو وڏو پٽ ميان علي اصغر آهي. سائين جي ٻئي اولاد ۾ فقير قاضي اقبال احمد ۽ قاضي امداد آهن.