جشن ميلاد ۽ مجالس امام عالي مقام
علي گوهر آباد ۾ مجالس امام عالي مقام ۽ جشن ميلاد سامٽيا روڊ تي منعقد ڪرڻ جي ريت 1960ع واري ڏهاڪي ۾ اسان جي پاڙي ۾ مولوي فيض محمد سيال وڌي، هو سماجي ڪم سر انجام ڏيڻ جي سلسلي ۾ به گهڻو متحرڪ رهندو هو. پاڻ محترم پرائمري اسڪول ٽيچر هو طبعن نرم مزاج ۽ اعليٰ ظرف جو ماڻهو هو رمضان جي سڄي مهيني ۾ ۽ ٻين مذهبي ڏهاڙن کان سواءِ عام ڀلائي ۽ سماجي ڪمن سان ٻاروهي سلهاڙيل ڏسي ماڻهو کيس ابوالخير سڏيندا هئا. مسجد جنهن جو پاڙي وارن جي سهڪار سان هو منتظم ۽ پيش امام هو تنهن ۾ هن قرآن شريف ناظره پڙهائڻ جو مڪمل بندوبست رکيو هو. رمضان جي ماهه ۾ خدمت سانگي سحري تي اٿارڻ لاءِ باقاعدي گهنڊ وڄائي روزي دارن کي جاڳائيندو هو. ميان ابوالخير ۾ اهڙي قسم جون ٻيون به گهڻيون ئي خوبيون هونديون هيون. سامٽين جي ٻارن کان سواءِ پاڙي جا جيڪي ٻار هن وٽ قرآن پڙهڻ لاءِ ايندا هئا تن جي لاءِ سندس مدرسي جا دروازا کليل رهندا هئا.مرحوم ۽ مغفور قرآن جي پڄائڻ تي طالب علم کان رڳو هڪ پيالي کنڊ جي گهرائيندو هو. ٻين شاگردن سان گڏ اسرار احمد سامٽيي ۽ مون هن وٽ قرآن ناظره پڄايو. سامٽيا روڊ تي سندس انتظام هيٺ جيڪا مسجد هئي تنهن جي اڳيان سامٽيا روڊ تي سامٽين، پيرزادن، سومرن، جوکين ۽ ٻين سرندي وارن جي سهڪار سان هو جشن ميلاد جو ڀرپور بندوبست ڪندو هو. ان ڪم ۾ اسرار احمد سامٽيو، ضمير پيرزادو ۽ مان مدرسي جا ٻيا طالب علم اڳتي وڌي هر ڪم ۾ سائين جن جو هٿ ونڊائيندا هئاسين. سائين فيض محمد ميلاد پڙهڻ لاءِ مولوي قاري خير محمد کي مدعو ڪندو هو. جيڪو نهايت اثرائتي انداز ۾ سيرت نبي صلعم بيان ڪندو هو محفل ميلاد ۾ مولود پيش ڪرڻ لاءِ وقفو ڏنو ويندو هو ته جيئن مولوي صاحب کي ساهي ملندي اچي تنهن ڪري سمورو پروگرام مڪمل ترتيب ڏنل هوندو هو. ان سهڻي موقعي تي ڪجهه پروفيشنل ڪجهه شوقين ۽ ڪجهه پاڙي جا خوش الحان نعت خوان ۽ مولود پڙهڻ وارا تيار ويٺا هوندا هئا. بشير احمد پٺاڻ اسان جي پاڙي ۾ نو وارد هو هونئن ته هر وقت شاد نظر ايندو هو پر بحيثيت شاعر شاد پوءِ بڻيو پر ان وقت پاڙي جو هوشيار ۽ محنتي شاگردن ۾ ليکبو هو. خوش الحان هو ۽ ميلاد جي موقعي تي نعت مولود ۽ منقبت سهڻي انداز ۾ پيش ڪندو هو. جيڪو مون کي ڏاڍو وڻيو هو. سچ پڇو ته ان محفل دوران ئي مون فيصلو ڪيو هو ته هن نوجوان سان دوستي ڪندس. ساڳي محفل ۾ بشير احمد جي والد محترم مرحوم ۽ مففور در محمد پٺاڻ به نهايت مٺي آواز ۾ مولود پڙهيو هو سو مون کي اڄ تائين ذهن نشين آهي.
1960ع واري ڏهاڪي ۾ علي گوهر آباد ۾ عوامي سطح تي مجالس ۽ جشن ميلاد النبي منعقد ٿيندا هئا. اسان جي پاڙي سامٽيا روڊ تي سامٽين ۽ پيرزادن جي گهڻائي هئي مگر انهن ۾ فقهي ۽ مسلڪي لحاظ کان ڪنهن قسم جي ڌڙي بندي ڪا نه هوندي هئي. سامٽيا قوم ۾ اڌ تي گهراڻا سني مسلڪ جا هئا پر سڀئي خانداني ۽ شريف النفس انسان هوندا هئا پاڻ ۾ تقريبن مٽي مائٽي ۾ ڳنڍيل هوندا هئا. پيرزادا ۽ ٻين ذاتين جا ماڻهو جيڪي ان پاڙي ۾ رهندڙ هئا سي پڻ محبت ۽ رواداري جا قائل هئا هندوستان پاڪستان جي ورهاڱي کان اڳ هن محلي ۾ سنڌي هندن جا گهر به ججها هئا ۽ اهي به مسلمانن سان گڏ مذهبي ۽ ڀائيچاري جي فضا ۾ گڏ رهندا هئا پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ کان پوءِ ڪيترا سنڌي هندو وطن ڇڏي ڀارت هليا ويا. ۽ انهن جي وڃڻ کان پوءِ هندوستان کان لڏ پلاڻ جي نتيجي ۾ سنڌ ۾ مهاجرين آيا. جن ۾ ماشاءَالله سادات جو تعداد گهڻو هو. اسان جي پاڙي سامٽيا روڊ علي گوهر آباد ۽ قافلي سرا ۾ به هڪ ساداتن جو ٽولو لٿو جن ۾ سيد اخلاق حسين سيد جليل ۽ سيد لائق حسين پنهنجي والدين سان قافلي سرا ۾ رهندا هئا پر انهن مان جليل حسين کي اسان جي گهر جي سامهون سامٽين جي گهرن سان بلڪل لڳ هڪ جاءِ ڪليم ۾ ملي ۽ هن پنهنجي روزي روٽي لاءِ سامٽيا روڊ جي آخري ڇيڙي تي چانهه جو هوٽل کوليو. جليل جو ننڍي ڀاءُ لائق حسين به ان جي ڀرسان ڪليم ۾ مليل هندو جي ڇڏيل هڪ خالي هٽ ۾ سيڌي جو دڪان کوليو هندن جي لڏي وڃڻ کان پوءِ جيڪا اسان جي پاڙي ۾ سنساني پيدا ٿي هئي ۽ جيڪي رونقون ڦٽي ويون هيون سي مهاجرن جي آئي ڪجهه بحال ٿيون. هنن ٽنهي ڀائرن جو والد تقريبن ارڙهن سئو پنجانوي ڇهانوي جي پيدائش لڳندو هو. نهايت شريف ۽ مذهبي ماڻهو هو. سندس اولاد چوندي هئي ته هو دم درود سان گڏ علم جعفر به ڄاڻندو آهي. ڏسڻ ڪرڻ ۾ نهايت سنجيده ۽ خاموش طبع ماڻهو لڳندو هو. اڇي رنگ جو وڏي مهري وارو پائجامو پائيندو هو اڪثر مٿو ڍڪي هلندو هو. ڪڏهن ڪڏهن انڙن واري گهٽي قافلي سرا کان ڪهي اچي پنهنجي پٽ لائق حسين ۽ پنهنجي اڳ ڄائي پٽ جليل سان ملڻ دڪانن تي ايندو هو.
منهنجي پيءُ جي ڪنهن پاڙيسري سان ڪا نه لڳندي هئي خبر ناهي ته سندس ان ڪراڙي سان ڪيئن عليڪ سليڪ ٿي. 1958ع ۾ اسان جي گهر، سکر کان بابي سائين جا ڀاڻيجا، ربن، رانجهن ۽ رکيل پنهنجي گهر جي ڀاتين سان گڏجي آيا هئا. اسان جي گهر جو دالان ڪشادو هوندو هو جنهن جي پٺيان ٻه ڪشاديون ڪوٺيون هونديون هيون. جن مان هڪ کي اوطاق طور استعمال ڪندا هئاسين ۽ هڪ ڪوٺي جنهن ۾ ڇپٽي ٺهيل هئي ۽ ان تي ڪاٺ جي ڏاڪڻ رکيل هئي. اها گهر جي اسٽور ۽ هنڌ ويهاڻا رکڻ جي جاءِ هوندي هئي ڪمري جي ڀت ۾ الماڙي ڦٽ هوندي هئي جنهن ۾ مان اسڪول جا ڪتاب ۽ ٻيون شيون رکندو هوس. هي ڪوٺي چئني پاسن کان بند هجڻ جي ڪري اونداهي ۽ ٿڌي رهندي هئي. ياد رهي ته هي جاءِ واڻڪي اويڪيو پراپرٽي هئي جنهن جو جوڙائيندڙ ۽ مالڪ پهلومل هو. جيڪو هندوستان لڏي وڃڻ وقت امانتن اسان جي چاچي محمد عمر جي والد محترم رسول بخش کي ڏئي ويو هو. سو ڳالهه ٿي ڪيم اونداهي ڪوٺي جي جنهن ۾ جن رهندا هئا. اسان پنهنجي سکر جي مهمان مردن جي سمهڻ جو بندوبست اوطاق ۾ ڪيوسين ٻار سڀ پينگهي ۾ سمهي پياسين اسان ڀاڄائي کي سمهڻ لاءِ اونداهي ڪوٺي جي در جي اڳيان دالان ۾ کٽ وڇائي ڏني سين. ٻئي ڏينهن ڀاڄائي امڙ کي چوي پئي ته توهان جي گهر ۾ جن آهن جن سڄي رات منهنجي وارن کي پٽيو آهي ۽ کٽ کي لوڏيو آ. اسان کي اها خبر ته هئي ته گهر جي ڪوٺي ۾ جن آهن. ٻئي ڏينهن ڀاڄائي کي دالان جي ٻي ڪنڊ ۾ کٽ رکي ڏني سين. جڏهن مهمان ويا ته بابا سائين مون کي چيو ته سڀاڻي وڃي لائق حسين جي پيءَ کي وٺي اچجان ته هن کان گهر ۾ ڪجهه پڙهائڻو آهي. لائق جي گهر وڃڻ کان اڳ مون کائنس سندس پي جي باري ۾ معلوم ڪيو ته سندس پي هن وقت گهر ۾ هوندو. هن جواب اثبات ۾ ڏنو. صبح جو ڏهين ڌاران مان لائق حسين جن جي اوطاق جو دروازو کڙڪايو ته اندران آواز آيو. ڪون هي، مون پنهنجي والد جو نالو ٻڌائيندي چيو مان غلام رسول، پوڙهي در کوليو ۽ اندر ڪرسي تي ويهڻ لاءِ چيائين ۽ اچڻ جو سبب پڻ پڇيائين مون کيس بابي وارو نياپو ڏنو. جنهن تي وراڻيائين ته؛ ”میں شام کو آئوں گا“. ڪراڙي جي اٿڻ ويهڻ سمهڻ ڪرڻ سڀ ان اوطاق ۾ هوندو هو، جنهن جي پويان سندس فيملي جي رهائش هئي. سندس اوطاق جي ڀر وارو گهر امان الله ۽ ڪفايت الله پيرزادي جي والد محترم ماستر محمد عتيق پيرزادي جو هوندو هو اهي سموريون عاليشان جايون ڪن امير هندن جون ڇڏيل جايون هونديون هيون. جيستائين هو سنڀري ڪري مون سندس ڪمري جو جائزو وٺڻ شروع ڪيو. ڪمري ۾ مصلا، جاءِ نمازون، تسبيون خاڪ شفا جي ٽڪي وغيره ٽيبل تي پيون هيون پر ڪمري جي هڪ پاسي سندس بيڊ جي ڀر ۾ ڪثرت ڪرڻ وارا ڪاٺ جا ڳرا پاوا نما رکيل هئا. جڏهن مان انهن کي غور سان ڏسي رهيو هوس ته پڇڻ لڳو ته ڪثرت ڪرتي هو، مون وراڻيو ته نهين. تنهن تي چوڻ لڳو ڪثرت ڪيا ڪرو ڪام آئيگي. ڪجهه ڏينهن بعد مون جليل هوٽل واري کان جيڪو هندوستان جي بريلي ۽ دهلي جا قصا ٻڌائيندو هو معلوم ڪيم ته تنهنجو پي پهلواني به ڪندو هو ڇا. چيائين ها جواني ۾ پهلواني ڪندو هو. منهنجي سوال ڪرڻ تي ته ڇا هو جن به ڪڍندو آ ته چيائين بابا کي علم آهي جن ڪڍندو آهي. بحرحال شام ٿي ته جليل جو پيءُ اسان جي گهر آيو پاڻ سان پڙهيل پاڻي جون شيشي جون ٻه بوتلون کڻي آيو هو جنهن ڪوٺي ۾ جن هئا ۽ گهر جي سڀني ڀاتين کي ڪنهن نه ڪنهن طرح ڊيڄاري تنگ ڪندا هئا تنهن ڪمري ۾ اڌ ڪلاڪ کن پڙهي ڪمري جي چئني ڪنڊن ۾ پاڻي ڇڻڪائي بابي کي ڪجهه هدايتون ڏني هليو ويو. ان وقت کان پوءِ هڪ رات جنن منهنجي ننڍي ڀاءُ اڪبر کي اٺ جي شڪل ۾ ڏيکاري ڏئي ڊيڄاريو. هڪ ڀيرو مان رات جو دالي ۾ سمهيو پيو هوس ته منهن جي مٿان چڙهي هن غائب مخلوق ڏاڍي سوڙهه ڪئي ۽ هو منهنجي والده کي به تنگ ڪندا رهندا هئا. مگر ان وچ ۾ ڪو دکدائڪ يا سنگين واقعو پيش نه آيو.
لاڙڪاڻي ۾ ڀارت کان آيل جليل۽ اخلاق جن وارو اهو سادات خاندان فقهي لحاظ کان شيعا مسلڪ جو هو ۽ انهن جو تعلق هندوسان جي مشهور شهر بريلي سان هو مگر اهو UP هندستان جو گڏيل صوبي وارو علائقو رضا احمد بريلي جي حوالي سان گهڻو معروف رهيو آهي ۽ سني مسلڪ جو ڳڙهه هو ۽ تهذيب ۽ ثقافت جي لحاظ کان اعليٰ مقام رکندو هو. اخلاق حسين ۽ جليل احمد وارا جيتوڻيڪ اعليٰ تعليم يافته نه هئا مگر آداب و اخلاق وارا ۽ مذهبي هئا. هن ڀائرن جي گروپ اسان جي پاڙي علي گوهر آباد سامٽيا روڊ جي ماڻهن جي سهڪار سان گڏجي هڪ مذهبي ڀائيچاري وارو گروپ تشڪيل ڏنو. جنهن جي زير اهتمام سامٽيا روڊ تي مجالس امام حسين اعليٰ مقام جو انعقاد شروع ٿيو.
سامٽيا روڊ تي جڏهن پهرين مجلس امام حسين ۽ سادات ڪربلا جي حب ۾ برپا ٿي تنهن ۾ مجلس پڙهڻ لاءِ ان وقت جي معروف ۽ مشهور ذاڪر گلفام حسين کي ٻاهران گهرايو ويو هو. مجلس جي پنڊال کي پر رونق بڻائڻ لاءِ علي گوهر آباد جي نوجوانن ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏيو. جيتوڻيڪ اسان مان گهڻا مسلم اسڪول ۽ سني مسلڪ جي مساجد جا طالب علم هئا تڏهن به اسان مسلڪي مڙني ويڇن کان مٿي ٿي مجلس منچ کي خوبصورت بڻائڻ ۾ ڪا ڪثر نه ڇڏيسين. قاضي هدايت الله جي اجازت سان ان جي باغ مان ڪيلن جا وڻ پٽي اچي پنڊال جا داخلي دروازا تيار ڪياسين. ڪن دوستن انهن کي گلن ٻوٽن سان خوب سينگاريو.چئني پاسي پاڻي جو ڇڻڪار ڪيو ويو ان کان سواءِ روڊ تي گلم غاليچا وڇائي اسٽيج تيار ڪئي وئي. اهڙي طرح علي گوهر آباد جي سامٽيا روڊ جي ايليوشن تي هڪ خوبصورت منظر برپا ٿي ويو. مولوي ذاڪر گلفام ان وقت جو شعلا بيان مقرر هو. تنهن جي مجلس پڙهڻ جي انداز بيان سڀني حاضرين مجلس کي ڏاڍو متاثر ڪيو هو.