گورنمينٽ ڊگري سائنس ڪاليج لياري پراڻي حاجي ڪيمپ
گورنمينٽ ڊگري سائنس ڪاليج لياري جنهن جاءِ تي قائم ڪيو ويو هو، اهو علائقو هندوستان پاڪستان جي ورهاست کان اڳ حاجين جي عارضي طور رهڻ جي ڪيمپ هوندي هئي جنهن کي هاڻي پراڻي حاجي ڪئمپ سڏيو ٿي ويو ۽ اسان جي ڪاليج جي عمارت کي پراڻي حاجي ڪيمپ جي ڪمپائونڊ اندر قائم ڪيو ويو. لارينس روڊ کان ڪاليج ۾ داخل ٿيڻ لاءِ عبدالوهاب روڊ تي حاجي ڪئمپ جي مين گيٽ تان داخل ٿيڻو پوندو هو، جڏهن ته لياري ڪاليج جو مين گيٽ ڪلاڪوٽ پاڙي ۾ اسپينسر آئي هاسپيٽل کان ايندڙ رستي تي هئو. حاجي ڪئمپ ڪمپائونڊ ۾ لياري ڪاليج جي پر شڪوه عمارت جي ارد گرد ٻيا به نيم سرڪاري ادارا قائم هئا. جن مان هڪ ڪي ايم سي جو پرائمري اسڪول قائم هو، جنهن ۾ پڻ ڪلاڪوٽ جي ٻارن جي اڪثريت پڙهندي هئي. ٻيو ادارو صحت کاتي جي نگراني ۾ ٽي بي سينيٽوريم قائم هو. ان کان سواءِ حاجي ڪئمپ ۾ حاجين جي رهڻ ٽڪڻ لاءِ بيرڪس ٺهيل هيون. تن سڀني تي ڀارت مان لڏي آيل مهاجرين قبضو ڪري پنهنجي مستقل رهائش قائم ڪئي هئي. ڪن ڪوارٽرس تي پراڻن ڪپڙن جي واپاري پٺاڻن ۽ قبضي مافيا قبضو ڄمائي ڪمپائونڊ جي اندران ٻاهران چانهن ۽ ماني جا هوٽل قائم ڪيا هئا. اهڙن قبضن جي ڪري حاجي ڪئمپ جو نقشو مڪمل طور تبديل ٿي چڪو هو. اهڙي بي ترتيب قبضن جي ڪري لياري ڪاليج جي اسٽاف ۽ شاگردن جو پڻ ڪاليج ڪيمپس ۾ اڄڻ وڄڻ مشڪل ٿي پيو هو. حاجي ڪئمپ جي مين گيٽ سان لڳ عبدالوهاب روڊ تي عمارتي ڪاٺ جي وڏن تاجرن جا گودام ۽ دوڪان هئا. جيڪي جميلا اسٽريٽ جي آخري ڇيڙي گاهه پڙي کان لي مارڪيت نيپيئر ٿاڻي تائين موجود هئا. انهن ٽمبر مارڪيت جي تاجرن جي اڪثريت سومرن جي هوندي هئي . هي اهي حقيقي سومر آهن جيڪي روپا ماڙي ۽ دودي سومري جي ماڳن ۽ مزارن جي حفاظت ڪندا آهن ۽ اتي ورهيارو ميلا ۽ ساليانو عرس وغيره جو انعقاد پڻ ڪندا رهندا آهن.
عبدالوهاب روڊ کان لارينس روڊ ڏانهن ويندڙ روڊ تي پراڻي زماني جا هڪٻئي جي آمهون سامهون ٻه اسڪول هئا، جن مان هڪ اسڪول اردو ميڊيم ۾ تعليم ڏيندو هو ۽ ٻيو مشنري اسڪول سينٽ فرانسز سيڪنڊري اسڪول هو، جنهن ۾ ڪلاڪوٽ، رن ڇوڙ لائين ۽ رام سوامي جا ٻار پڙهندا هئا. ڪلاڪوٽ جي پاسي ڪاليج جي مين گيٽ کان لياري ڪلاڪوٽ پاڙي ڏي هڪ خلاصو رستو ويندو هو، جيڪو اندر لياري ڪورٽرس تائين هليو ويندو هو. جنهن تي مسجدون ، سيڌي جي سامان جا دڪان، چانهن جا هوٽل ۽ نانواين جا تنور ۽ کاڌي پيتي جا هوٽل قائم هئا. لياري ڪاليج ٿيوري ۽ پريڪٽيڪل سوڌو ٽين بجي تائين هلندو هو. تنهن ڪري جن کي ناشتو پاڻي يا منهنجند جي ماني کائڻي هوندي هئي سي انهن هوٽلن تان ماني يا چانهن سموسا بسڪيٽ وغيره گهرائي کائيندا هئا يا هوٽلن تي وڃي کائي پي ايندا هئا. مگر ڪلاڪوٽ جو علائقو گهڻن دوستن جي پسند کان ٻاهر هوندو هو ۽ ڪي دوست هروڀرو ان علائقي ۾ اچڻ تي خوف ۾ مبتلا ٿي ويندا هئا. لياري ڪاليج جي استادن جو هڪ هم خيال جٿو هوندو هو جيڪو لياري جي ماڻهن جي ايثار، محبت ۽ شرافت جو قائل هوندو هو سو بنا ڊپ جي ڪلاڪوٽ جي هوٽلن تي ويهي ماني يا چانهن خانن تي ويهي چانهن نوش ڪرڻ کان ڪين ڪيٻائيندو هو.
مون سان حيدرآباد هير آباد جو هڪ دلبر دوست اسلاميات جو پروفيسر محمد منور بلوچ هوندو هو سو ڪلاڪوٽ وارن بلوچن ۽ مڪرانين سان ايترو رلي ملي ويو هو جو آخر ٻار ٻچا وٺي ڪلاڪوٽ جي اندروني علائقي ۾ رهڻ لڳو. آءُ ته اڳ ئي چاڪيواڙي جي پراڻي علائقي گل محمد لين ۽ حميد لين جي چپي چپي کي لتاڙي چڪو هوس ۽ لياري جي بلوچن، مڪرانين ۽ شيدين جي محبت ۽ سهڻي سڀاءَ جو قائل هوس سو ڪلاڪوٽ وارو ماحول پنهنجو ماحول لڳندو هو. هن علائقي جي باشندن جون ڪي عادتون بدو عربن جهڙيون هونديون هيون. ڪاليج جي مين گيٽ جي سامهون ويندڙ رستي تي هڪ جامع مسجد هئي جنهن جي ڀرسان هڪ نانوائي جو دڪان هو. ان دڪان جي هڪ حصي ۾ تنور تي نان پچندا هئا ۽ هڪ حصي ۾ ٻڪرين جي منڍين جون ديڳيون تيار ٿينديون هيون. ٻارهين هڪ بجي ڌارا پاڙي جا ٻار ۽ عورتون هٿ ۾ دسترخوان وارو ڪپڙو ۽ پاڻ سان ٿالهه يا ڪو وڏو جمن کنيو اچي ان نانائي جي دڪان تان ٻڪري جي منٺين جو تيار ڪيل پائي جهڙي لسيدار لاس ۽ نان ڳنهندا ويندا هئا. هوٽل وارو هڪ کنجي سان رس جهڙو ٻوڙ ڀري ڀري ٿالهن ۽ وڏن پيالن ۾ وجهندو ويندو هو. منهنجو دوست منور بلوچ به چانگ ٻروچ هو سو ان تي ڪلاڪوٽ جو رنگ جلدي چڙهي ويو هو. بک جو به گهڻو ڪاهلو هوندو هو. بس جيئن منجهند جو هڪ لڳندو هو ته چوندو هو سومرا هل ته نان وري ڪري اچون. طبيعت جو مٺو، ڳالهائڻ جو سريلو ۽ ڪمال درجي جو محبتي انسان هو. سندس نانوائي سان سٺي عليڪ سليڪ ٿي وئي هئي.
نانوائي جي سامهون سڙڪ جي ٻئي پاسي مٽن ڪڙهائي جوهوٽل هو. جنهن وٽ اسان ڪالج جا ماڻهو اڪثر مانجهاندو ڪندا هئاسي. سو ان هوٽل تي ويهي منور چانگ نان ۽ منڍي واري کي آرڊر ڏئي چوندو هو ته سامهون هوٽل ۾ آرڊر ڊليور ڪج. نانوائي جي گرم نانن جي خوشبو ماڻهو جي بک ۾ اضافو ڪري ڇڏيندي هئي. ٿالهه ۾ آيل منڍي جي سريت جهڙي شوربي مٿان ڪٽيل سرهجيري، دار چيني، ڪمنال پٽ، ڪاري مرچ، جانفل ۽ جاويتري جي آميزش سان تيار ڪيل مصالحي جي چپٽي ته اڳ ۾ گارنش طورٻرڪيل هوندي هئي، مگر منور چانگ جي فرمائش موجب نانوائي وٽي ۾ آرڊر سان گڏ مصالحو موڪليندو هو. ٻوڙ جي ٿالهه ۾ هڏيون صاف ڪيل گوشت هوندو هو، جيڪو سئو سيڪڙو ڪوليسٽرول هوندو هو. جڏهن ان۾ ٽڪرا ٽڪرا ڪري گرم نان جا وجهندا هئا سي تڌهن بک اچي لڪي کڻندي هئي. منهنجي خيال ۾ عربن وٽ جيڪو کاڌو سريت طور مرغوب و مشهور ڊش آهي ان سان هن لذيذ ترين ڊش جو ڪو نه ڪو لاڳاپو ۽ ميل تال ضرور هوندو.