جپان جون ڪجهه نراليون ڳالهيون
جپان پهچڻ لاءِ دبئي مان عرب امارات جي هوائي جهاز ۾ چڙهيس. اوساڪا جي بين الاقوامي ايئرپورٽ تي پهچي، هاڻ ٻئي جهاز ۾ فڪوڪا شهر روانو ٿيڻو هوم، جنهن لاءِ هوائي اڏي جي ان حصي تائين پهچڻ لاءِ جيئن ئي چرندڙ پٽي تي پير رکڻ جي ڪيم ته يڪدم آواز آيو : ”ويلڪم. پنهنجو قدم پٽي تي سنڀالي رکجو. سامان کي پٽ تي يا هٿيءَ تي رکڻ بدران هٿ ۾ جهلي بيهجو.“
ٺهيو! چئبو ته جپان واقعي پهچي وياسين. قدم قدم تي هن قسم جي چِتاءَ (خبردار ڪرڻ) جا اعلان جپان جي خصوصيت آهي. ان قسم جي چِتائن (Warnings) جون Recordings جتي ڪٿي پيون هلن. بس ۾ ويهو ته اتي به مسافر کي ڏهن ڳالهين کان رکي رکي آگاهه ڪيو پيو ويندو. چڙهڻ کان وٺي لهڻ تائين ڪن ڳالهين کان ڊرائيور مائيڪ ذريعي آگاهه پيو ڪندو ته ڪن ڳالهين ٻڌائڻ لاءِ رڪارڊنگ پئي هلندي.
”مقرر ڀاڙو باڪس ۾ وجهو... وڏو نوٽ آهي ته بس جي بيهڻ وقت مشين مان ريجو حاصل ڪيو...
Wasure Mono Nai لهڻ وقت پنهنجيون شيون بس ۾ نه وسارجو....
سوگي و هائيوا دوري ديس... (ٻيو اسٽاپ ”هائيوا دوري“ جو آهي.)
۽ بس ڪنهن سگنل يا بس اسٽاپ تي بيهي پوءِ جيئن ئي هلڻ جي ڪندي ته ان کان اڳ ڊرائيور مسافرن کي خبردار ڪندو ته ”Hashahi Masu... يعني هاڻ هلي ٿي. (اهو چتاءُ ان ڪري ڏنو وڃي ٿو ته جي بيٺل آهيو ته ڪنهن ڏنڊي کي جهليو متان بس جي جهٽڪي تي ڪري پئو.) ڊرائيور به انسان آهي. شام تائين ٿڪجڻ ڪري ڪڏهن ڪڏهن ”بس هاڻ هلي ٿي“ ان وقت پيو چوندو جڏهن بس هلي چڪي هوندي آهي. يعني جيڪو بي خيالو بيٺو هوندو اهو بس جي اوچتي هلڻ تي ڪرندي ڪرندي بچندو آهي- اهڙي صورت ۾ هن کي اهو ٻڌائڻ مان ڪهڙو فائدو؟
۽ اسان مسافر به انسان آهيون. هر بس اسٽاپ تي بس بيهڻ کان منٽ اڌ اڳ ڊرائيور واتان يا رڪارڊنگ ذريعي ٻڌندا رهنداسين ته ”لهڻ مهل پنهنجي ڪا شيءِ نه وسارجو“ پر ان هوندي به بس مان لهڻ وقت ٿيلهو، ڪتاب يا ڌوپ ڇٽي بس ۾ ئي وساري لهندا آهيون.
ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته هيترن چتائن جي باوجود به جپاني ماڻهن جا هي حال آهن ته کين رکي رکي ياد نه ڏيارڻ تي ته الائي ڇا ڪن! پر ڪنهن چيو ته ان قسم جي رڪارڊنگ ٻڌي ٻڌي جپاني اهڙو ته نرڄا ٿي پيا آهن، جو هو هاڻ نه ان قسم جا چتاءُ ٻڌن ٿا ۽ نه ان تي عمل ڪن ٿا.
ان ڏينهن ايئرپورٽ تي ان قسم جي رڪارڊنگ پهريون دفعو ٻڌي آئون وائڙو ضرور ٿيس. مون کي اوساڪا کان فڪوڪا شهر ڏي وڃڻ لاءِ جنهن جهاز ۾ چڙهڻو هو، اهو ڪافي پري بيٺل هو ۽ اوستائين پهچڻ لاءِ هڪ ٻئي پويان فرلانگ اڌ کن جا پنج ڇهه کن پٽا هئا. بيلٽ جيئن ئي ختم ٿيو ٿي ڇوڪريءَ جي آواز ۾ انگريزي ۽ جپاني زبان ۾ واري وٽي سان رڪارڊ شروع ٿي ٿي ته بيلٽ تان هيٺ قدم رکڻ وقت خيال ڪريو. پنهنجو سامان پنهنجن هٿن ۾ قابو رکو.
۽ پوءِ هڪ بيلٽ پورو ڪري ٻئي تي چڙهڻ جي ڪرڻ تي وري پهرين وارو چتاءُ شروع ٿي ويو. ”ويلڪم! پنهنجو قدم پٽي تي سنڀالي رکو...“
ماڻهوءَ جي بيلٽ تي چڙهڻ مهل رڪارڊنگ ڪيئن ٿي شروع ٿيو وڃي ۽ جي اڌ ڪلاڪ کن ڪو نٿو اچي ته وڄت ڪيئن بند رهي ٿي! مون دل ئي دل ۾ ان بابت سوچيو ۽ ان جي Idea لڳائڻ لاءِ هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو ته بيلٽ جي شروع واري هنڌ تي ٽارچ جهڙي هلڪي روشني پئي آئي. يعني اها آرپار لنگهندڙ روشني جيئن ئي ماڻهوءَ جي لنگهڻ تي Disturb ٿئي ٿي، ته سسٽم Activate ٿيو وڃي ۽ ٽيپ رڪارڊر وڄڻ شروع ٿيو وڃي.
هونءَ ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته ان قسم جي اعلانن، چتائن ۽ تنبيهن جي جيڏي رڪارڊنگ جپان ۾ هلي ٿي اوڏي مون کي دنيا ۾ ڪٿي نظر نه آئي. اسان جهڙو نئون آيل ماڻهو پهريون ڏينهن ٻه اهي وڏي واڪ وڄندڙ ڳالهيون ڌيان سان ٻڌي ٿو، پوءِ اهو به ٻڌڻ ڇڏي ڏئي ٿو. هڪ ٻار کي صبح کان شام تائين قدم قدم تي هن جو ماءُ پيءُ نصيحتون ڪندو رهندو ته سنڀالي هل، ڀِت کي هٿ نه لاءِ، پاڻي گلاس ۾ پيئجان، نڪ رومال سان صاف ڪجانءِ... وغيره وغيره ته هو ٻڌڻ ڇڏي ڏيندو. اهو ئي حال اسان جو ٿي ويو آهي ۽ اهائي ڳالهه ڪيترائي جپاني ڪن ٿا ته قدم قدم تي ان قسم جا Instructions، نصيحتون ۽ چتاءَ ٻڌي ٻڌي موڳا ٿي پيا آهيون ۽ غور سان نه ٻڌڻ ڪري ڪي ضروري ڳالهيون رهجيو وڃن.
مون کي گهر کان ٻاهر نڪري بس اسٽاپ پهچڻ تائين رستي تي ٽي دفعا روڊ ٽپڻ مهل وڄندڙ رڪارڊنگ ٻڌڻي پوي ٿي ته ”هاڻ رستو نه ٽپو ڳاڙهي بتي ٻري رهي آهي. هاڻ سائي بتي ٿي آهي رستو ٽپو...“ سمجهه ۾ نٿو اچي ته جڏهن هر روڊ ڪراسنگ تي زيبرا ڪراسنگ جا پٽا ٺهيل آهن، ٻه ٻه بتين جا سنگل لڳا پيا آهن ته پوءِ مٿان اسپيڪرن تان چوويهه ئي ڪلاڪ ان راڳ ٻڌائڻ جي ڪهڙي ضرورت! جپاني هونءَ ئي Disciplined ماڻهو آهن، ڪو غلط ڪم نٿا ڪن، پر جيڪو ڏنگو ماڻهو منجهن آهي ته اهو غلط وقت تي به رستو ٽپيو وڃي، ڀلي کڻي رڪارڊنگ ۾ هن کي چتاءُ ڏنو وڃي يا چار چار بتيون ٻاريون وڃن.
ان بعد بس اسٽاپ تي ٿيندڙ اعلانن کان علاوه بس ۾ چڙهه ته هڪ اڻ کٽندڙ سلسلو اعلانن ۽ انفارميشن جو شروع ٿيو وڃي... هيءُ فلاڻو اسٽاپ آهي... اسان جو ٻيو اسٽاپ فلاڻو ايندو... هاڻ بس هلي ٿي... لهڻ وقت پنهنجيون شيون نه وسارجو...
Oo Rino Katawa O Shi ra se Kudasai.
ڪنهن پبلڪ باٿ روم ۾ وڃ ته اتي به اعلان... پاڻيءَ جو خيال رکجو... خراب ڪيل ڪموڊ جو شئنڪ هلائي نڪرجو...
باٿ روم تان ڳالهه ياد آئي ته جپان ۾ مردن ۽ عورتن جا Toilets ڌار ڌار ضرور آهن، پر اسان جي ايشيائي ملڪن يا يورپ ۽ آمريڪا وانگرهڪ ٻئي کان پري پري نه آهن. جپان ۾ هڪ ئي دروازي مان عورتن ۽ مردن کي اندر گهڙڻو پوي ٿو، پوءِ عورتن کي ساڄي يا کاٻي مڙي پنهنجي ٽئاليٽن ۾ وڃڻو پوي ٿو، مرد اتي ئي بيٺل نظر اچن ٿا. جپانين جو چوڻ آهي ته ائين ڪرڻ سان Crime rate گهٽ رهي ٿي. عورتن جو واش روم مڪمل طور ڌار ۽ پري رکڻ سان ڪو چرسي موالي يا لوفر غنڊو اندر وڃي هنن کي پريشان ڪري سگهي ٿو. پر هن قسم جي جپاني واش رومن ۾ جتي مرد به اتي ئي ڦري رهيا آهن، اتي ڪنهن جي همت نه ٿيندي.
ٻي ڳالهه ته سڄي جپان ۾ واش روم وغيره پوڙهيون عورتون ئي صاف ڪن ٿيون. يورپ جي ملڪن ۾ به (خاص ڪري ايئرپورٽن، ريلوي اسٽيشنن ۽ پارڪن ۾) مردن توڙي عورتن جي واش رومن کي عورتون صاف ڪن ٿيون، پر اتي مردن جو پاسو صاف ڪرڻ وقت ٻاهر جو رستو صفائيءَ واري گاڏي سان بلاڪ ڪري پوءِ عورتون صفائي ڪن، جيئن صفائيءَ وقت ڪوبه مرد اندر نه اچي. پر هتي جپان ۾ مجال آهي جو مردن کي ڪو روڪي! صفائي ڪندڙ هتي جي جپاني عورت منهن ڌوئڻ جون ڪونڊيون، يورينر ۽ ڪموڊ صاف ڪرڻ ۾ محو هوندي ۽ مرد حضرت پنهنجي ڪم ۾ مشغول!