ٻار جو نالو ڇا رکجي ؟
اسان جي ملڪ ۾ ٻارن جا مختلف نالا رکڻ تي ڪا جهل پل يا پابندي ناهي. وڻي ته ڪو پنهنجي ٻار جو نالو گل احمد رکي يا تاج محمد. چنبيلي رکي يا سوسن. انب، ليمون، ڏاڙهون رکي يا اَڪ، ٽُوهه، چڀڙ رکي. اهڙي طرح ٻين به ڪيترن ملڪن ۾ ماڻهو آزاد آهن ته هو پنهنجن ٻارن تي جيڪو نالو وڻي اهو رکن. اهڙي طرح ذات به جيڪا جنهن کي وڻي اها رکي سگهي ٿو. ڀلي ابن ڏاڏن کان هلندڙ ذات جتوئي، جماڻي، ميمڻ يا شيخ رکائي يا انهن جي ڪنهن برانچ سان پاڻ سڏرائي جيئن منهنجي پيٽارو ڪئڊٽ ڪاليج جي ٻن ڀائر ڪلاس ميٽن غلام حسين ۽ دوست محمد مان هڪ چانڊيو ٿو سڏائي ته ٻيو بلوچ. ”ڪي ٽي اين“ ٽي وي چئنل جون ٻه مشهور ۽ ذهين ڪمپيئرر ڀيڻون ماهين ۽ صنم مان هڪ هيسباڻي ۽ ٻي بلوچ ٿي سڏائي. ڪيترا پنهنجي پيءُ ڏاڏي جي ذات بدران پنهنجي لاءِ نئين ذات ايجاد ڪن ٿا ۽ پنهنجي ڏاڏي يا پڙ ڏاڏي جي نالي زاهد، يونس، يوسف يا دائود تان پنهنجي سڃاڻپ زاهداڻي، يونساڻي، يوسفاڻي يا دائودي واري ذات سان لاڳاپين ٿا.
پر ڪيترا ملڪ آهن جتي نالي يا ذات جي معاملي ۾ اتي جي حڪومت دخل اندازي ڪري ٿي ۽ وقت به وقت اتي جي ماڻهن کي اطلاع ڪندي رهي ٿي ته ڪهڙين شين وارا نالا يا ذاتيون ختم ڪيون وڃن جو اهي شيون سٺيون نه آهن. جپان به انهن ملڪن مان هڪ آهي. جپان جي وزارت انصاف (Justice Ministry) وٽ قانوني اٿارٽي آهي ته ٻارن تي رکڻ لاءِ ڪهڙا نالا رد ڪري ۽ ڪهڙا قائم رکي. ان سلسلي ۾ وقت بوقت اخبارن ذريعي مائٽن کي آگاهه ڪيو وڃي ٿو جيئن هو پنهنجي نئين ڄاول ٻار جو نالو ملڪ جي قاعدي قانون مطابق صحيح رکن.
هونءَ ته خير هڪ خيال کان اها ڳالهه سٺي به آهي ته ان معاملي لاءِ حڪومت جي ڪنهن ڊپارٽمينٽ جا ڪجهه ڏاها ويهي سوچين ٿا ته ڪهڙا نالا سٺا ۽ صحيح آهن جيڪي رکڻ کپن ۽ ڪهڙا نالا بي افعالا ۽ خراب آهن جن جي ڪري ملڪ جو نالو بدنام ٿئي ٿو ۽ ڌارين کي کِل جو موقعو ملي ٿو. ڪيترا نالا اهڙا به آهن جيڪي گهر ۾ نياڻين سياڻين اڳيان نٿا کڻي سگهجن. انسان جي پرائيويٽ عضون جا نالا، جيڪي ميڊيڪل جي ڪتابن ۾ به ڍڪيل ڇپيل انداز ۾ ڏنا وڃن ٿا، سنڌي ۽ اڙدو جي ڪتابن ۾ ته اهي لفظ عربي يا فارسي زبانن ۾ ڏنا وڃن ٿا جيئن ٻار ٻچو سمجهي نه سگهي، ساڳي وقت ڪنهن محفل ۾ چئن چڱن اڳيان کڻندي شرمندگي محسوس نه ٿئي پر حيرت جي ڳالهه اها آهي ته ڪن ملڪن ۽ ڪن قومن ۾ اهڙا نالا فخر سان ٻارن تي رکيا وڃن ٿا. جيئن اسان جي ڀرواري ملڪ ڀارت جي ڏکڻ واري حصي ۾ جتي تامل پنهنجن ٻارن جو نالو انساني نسل پئدا ڪرڻ واري عضوي تان رکن ٿا. نه فقط ايترو پر ڪيترن جا نالا ته ان عضوي جي سائيز جي به نشاندهي ڪن ٿا. مثال طور لنگم يا مهالنگم ڇا آهي. ذرا سوچيو ته ڪا عورت اهڙي مرد جو نالو کڻي ڀري محفل ۾ سڏ ڪري يا ڪو ٻار اسڪول ۾ ماستر کي ٻڌائي ته سندس پيءُ جو نالو مها لنگم يا ويلو لنگم آهي ته ڪيڏو عجيب لڳي ٿو. جن ڏينهن ۾ آئون ملائيشيا ۾ رهندو هوس ته اتي جي هڪ وزير جو نالو ”ويلو لنگم“ هو. ڪنهن جو نالو شيردل، دلبر خان يا عاشق يا ويندي معشوق هجڻ ڪا اهڙي خواري ناهي جهڙي مٿين قسم جي نالي سان.
اسي واري ڏهي ۾ ملائيشيا جي مذهبي امور واري کاتي پڻ ٻارن تي نالا رکڻ لاءِ ڪجهه نالا رد ڪيا هئا ته اهي نالا ڪوبه مائٽ پنهنجي ٻار تي نه رکي جو اهي خراب ۽ خونخوار جانورن، پکين، وڻن ٻوٽن ۽ ڳهه ڳٺن جا آهن يا انهن جي غلط معنيٰ آهي جيئن مثال جي ڳالهه اسان وٽ ان قسم جو حڪم نامو نڪري ته انب، زيتون ۽ بادام جهڙن سٺن ميون جا نالا ڀلي رکو پر اڪ، ٽوهه، چڀڙ يا گيدوڙو نالو نه رکو جو اهي ڪِنن، ڪَڙن ۽ گِگَ وارن وڻن ۽ ميون جا نالا آهن ته ڪيڏو عجيب لڳندو!
بهرحال ملائيشيا ۾ منع ٿيل نالن جي لسٽ اچڻ تي وڏو گوڙ مچي ويو. عوام اهو ئي چوڻ لڳو ته مذهبي امور واري کاتي ۾ جن آفيسرن پاڻ کي عالم سمجهي اهو فيصلو عوام تي ٿاڦيو آهي، اُهي وڏا جاهل آهن جو هنن کي اها به خبر ناهي ته سعودي عرب جي بادشاهه جو نالو اسد هو، جنهن جي معنيٰ شينهن ئي ته آهي ۽ حضرت عمر فاروق رض جي ڌيءَ جو نالو حفصه يعني شينهڻ هو ۽ حضرت معاويه جي نالي جي معنيٰ لومڙ آهي ته پوءِ هيءَ اسان جي ملائيشيا جي حڪومت اهڙن نالن رکڻ کان ڇو ٿي جهلي. اهڙي طرح ڇوڪرين جو نالو ”واتي“ رکڻ تي ڇو پابندي وڌي وئي آهي؟
ياد رهي ته انڊونيشيا، ملائيشيا ۽ برونائي پاسي ڇوڪرين جي نالي پٺيان واتي لفظ ائين عام آهي جيئن اسان وٽ بانو، خاتون يا بيگم آهي. هن پاسي توهان کي رتنا واتي، نور واتي، ارپنا واتي جهڙا نالا عام ٻڌڻ ۾ ايندا. ملائيشيا جي مذهبي کاتي جي مُلن جو اهو موقف هو ته ان لفظ Wati جي جيئن ته عربيءَ ۾ معنيٰ زنا، ۽ عورت مرد جو ميل ميلاپ آهي، ان ڪري ملئي مسلمانن کي اهڙن نالن رکڻ کان گريز ڪرڻ کپي. ان جي جواب ۾ اخبارن ۾ ڪيترن ئي پڙهندڙن جا خط آيا هئا ته ان لفظ Wati جي جيڪڏهن عربيءَ ۾ خراب معنا آهي ته ان سان اسان جو ڪهڙو واسطو. اسان جي ملڪ ۾ عربي زبان ته نٿي هلي. اسان جڏهن ”واتي“ چئون ٿا ته اسان ان جو مفهوم عربي وارو نه پر پنهنجي زبان ملئي جو وٺون ٿا. دراصل ملئي زبان ۾ ڪيترائي سنسڪرت جا لفظ صدين کان شامل آهن ۽ هي واتي لفظ به Originally سنسڪرت جو آهي جنهن جي معنيٰ آهي اتي جي ”رهواسڻ“ يا ”ان واري“ جيئن نور واتي معنيٰ نور واري. ملئي ماڻهن جي قبرن تي لڳل ڪتبي تي وفات ڪري ويل جي نالي ۽ تاريخ بعد هيٺان اڪثر لکيل هوندو آهي سرگ واتي (Swarga Wati) معنيٰ سرڳ (جنت) جو رهواسي. ملئي ماڻهو جنت کي Swarga ۽ جهنم کي Nawarga سڏين جيڪي پڻ سنسڪرت يا هنديءَ جا لفظ آهن. بهرحال ملائيشيا ۾ انهن نالن تي هلندڙ گوڙ جو تفصيل پنهنجي هڪ ملائيشيا واري سفرنامي ”خبرون کيڙائن جون“ ۾ ”نالن جو تڪرار“ عنوان هيٺ لکي چڪو آهيان ۽ هاڻ هتي جپان ۾ رهڻ دوران هتي جي اخبار ۾ ان قسم جي خبر تي نظر پيئي ته جپان کاتي جي وزارت انصاف مائٽن کي پنهنجن ٻارن تي ڪجهه نالا رکڻ کان جهل ڪئي آهي. خاص ڪري ڪجهه جانورن، پکين، وڻن، ٽنڊڻن، ماڪوڙن ۽ نانگ بلائن جا نالا جيڪي شيون هاڃيڪار يا خراب سمجهيون وڃن ٿيون. جيئن انگريزيءَ ۾ Spider man نالو آهي. ٻار ڄمڻ تي مائٽن کي وزارت صحت طرفان منظور شده ٻه هزار کن نالن مان ئي ڪو نالو چونڊي ٻار تي رکڻو آهي.
جپاني نالا گهڻو ڪري ڪانجي لکڻي (شڪلين واري الفابيٽ) ۾ لکيا وڃن ٿا پر ڪجهه نالا آوازن واري جپاني زبان هراگانا ۽ ڪاٽا ڪانا ۾ به لکيا وڃن ٿا. ڪانجيءَ ۾ اهو مسئلو آهي ته هڪ ئي نالي جون ڪيتريون ئي شڪليون ٿين ٿيون، جنهن مان معنيٰ مطابق صحيح شڪل چونڊڻي پوي ٿي. مثال طور اسان سنڌيءَ ۾ ”وار“ لکون ٿا ته اهو مٿي جو وار به ٿيو ته حملي وارو وار ڪرڻ به ٿيو ته گهورڻ وارو وار به ٿي سگهي ٿو. پر جپاني ۽ چيني زبان ۾ ساڳي اُچار جي معني مطابق مختلف ڪانجي يعني شڪل ٿيندي. سو جپانيءَ ۾ ڪي ڪي نالا اهڙا آهن جن جون سٺ سٺ، ستر ستر ڪانجيون يعني شڪليون آهن. ڪنهن ڇوڪريءَ جو نالو ڪيڪو (Keiko) آهي ته ڪو (Ko) معنيٰ ٻار پر پهريون حرف ڪي (Kei) جون پنجاهه کن معنائون آهن. ان ڪري صحيح معنيٰ ڪهڙي ٿيندي يعني هن ڇوڪريءَ پنهنجو نالو ڪهڙي ڳالهه تان رکيو آهي ان لاءِ ان جي نالي جي لکڻي (شڪل) ڏسي اندازو لڳائي سگهجي ٿو. سمجهائڻ لاءِ ان ڳالهه جو سنڌي يا اڙدو ۾ هن ريت مثال ڏئي سگهان ٿو ته جيئن اسان وٽ ڪو چوي ته هن جو نالو Lal آهي ته اهو لفظ سنڌي يا اڙدو ۾ لکيل ڏسي اندازو لڳائي سگهبو ته آيا هن جو نالو ڳاڙهو (لال) آهي يا هيرو جواهر (لعل).
جپاني ڇوڪرن توڙي ڇوڪرين جا نالا، توڻي ذاتيون سمنڊن، جبلن، دريائن، تارن، وڻن، ٻوٽن ۽ انساني صفتن ۽ وصفن جهڙوڪ خوشي، سونهن، همت، بردباري، ڪاميابي، ڏاهپ جهڙن لفظن سان جڙن ٿيون. ڇوڪرين جي نالي پويان گهڻو ڪري Dai، معنيٰ وڏي، ta معنيٰ عظيم، mi معنيٰ سونهن ۽ vuu معنيٰ هلڪي هلڪي- جيئن هلڪي هير، هلڪو چشمو وغيره لفظ اچن ٿا. ڇوڪرن جي نالي پويان هيڪو، ڪازو، تومو، يا، ماسَي، متسو جهڙا لفظ اچن ٿا. جيئن ته ڇوڪرن جا نالا ٿين: Aki (سرءُ جي موسم)، Daichi (پهريون پوٽو)، Ichiro (پهريون پُٽ)، Kiyoshi (پاڪ پُوتر)، Osamu (قانون جي پابندي ڪندڙ)، Takeshi (بانس جو ڏنڊو)، Yoshiro (ڏاهو پٽ)، Yuki (برف)، Hachiro (اٺون پٽ)، Nanashi (بنا نالي وارو) وغيره.
جپان ۾ ڇوڪرين جا نالا هن ريت ٿين: Hiroko (سخياڻي)، Amaya (رات واري بارش)، Hitoni (اک)، Katana، (ڇري)، Izumi (ڦوهارو)، Miki (وڻ جو ٿُڙ)، Suzu (گهنڊڻي) Suzume جهرڪي، Hikari (بجلي) وغيره هتي جي تيز رفتار گاڏيءَ جو نالو به هڪاري آهي. ڇوڪرين جا ڪي ڪي نالا انگريزي نالن تان به کنيل آهن، جيئن ته Arisu انگريزي نالو ائلس تان کنيل آهي.
اهڙي طرح جپانين جون ذاتيون آهن جيڪي پڻ درياهن، جبلن، شهرن، وڻن، گلن ۽ جانورن، پکين جي نالن تان کنيل آهن. جپانين جون ذاتيون شهرن تان آهن (جيئن اسان وٽ بخاري، شيرازي، دهلوي، ٺٽوي وغيره) پر اهي سڀ پنهنجي ملڪ جپان جي شهرن، ڳوٺن ۽ واهڻن جي نالن سان آهن. جپاني سڄي دنيا ۾ فقط پاڻ کي اتم اتاهون سمجهن ٿا، باقي دنيا جي ماڻهن کي سخت احمق ترين ۽ جاهل سمجهن ٿا! سو هتي جپان ۾ ايران، عراق يا بصري بغداد جو سڏائڻ وڏي خواري آهي. ايتريقدر جو ڪئين سالن کان هتي رهندڙ چيني ۽ ڪورين جيڪي سمجهو ته جپانين جا سوٽ ماسات ئي ٿيا، سي به پاڻ کي پنهنجن ملڪن جو سڏائڻ کان لِڪ پيا ڪندا آهن ڇو جو جپاني پنهنجو پاڻ کي اهي سيد پير ٿا سڏائين جن اڳيان چيني ۽ ڪورين به باگڙي ڀيل آهن. هڪ خيال کان سٺي ڳالهه به آهي. هر هڪ کي پنهنجي مٽيءَ سان پيار هئڻ کپي. اهي اسان پرمتڙيا ۽ ڪامپليڪس جا ماريل آهيون جو اسان انهن مان Impress پيا ٿينداسين جن جا پڙڏاڏا تڙڏاڏا بغداد، بخارا، شيراز، ازبڪستان ۽ منگوليا وغيره کان آيل هجن پوءِ کڻي انهن مان ڪيترا، انهن ڏينهن جي اسانجي ستابي سنڌ ۾، پنڻ يا ڦرلٽ لاءِ آيا هجن. اسان وٽ تمام گهٽ راز ناٿن شاهي، منوج هالائي، عثمان ڏيپلائي يا سيف ٻنوي نظر ايندا.
ڪيترن جپانين جون ذاتيون سندن ڪرت ۽ ڪمن پويان به آهن. پر هر صورت ۾ جپان ۾، نئين ڄاول ٻار جو نالو سوچي سمجهي رکيو وڃي ٿو ته متان ان نالي رکڻ تي حڪومت طرفان بندش ته نه آهي. ان کان علاوه اهو نالو، ڄمڻ واري ڏينهن مطابق ڀاڳ وارو آهي يا نه ۽ نالو ذات سان به ٺهڪي اچي ٿو يا نه! ائين نه ته ذات جو زرداري هجي يعني سون پئسي وارو ۽ نالو وري مسڪين خان رکيو وڃيس.
بهرحال جپان جي وزارت انصاف جي فيصلي مطابق ڪجهه نالا رکڻ کان منع ڪئي وئي آهي ته ڪجهه نالا وڌايا ويا آهن، يعني انهن نالن رکڻ جي پهرين اجازت نه هئي پر هاڻ حڪومت طرفان موڪل ڏني وئي آهي ۽ نئين ڄاول ٻار جو اهو نالو رکڻ سان ”ڄم جو سرٽيفڪيٽ“ ٺهڻ ۾ ڪنهن کي اعتراض نه ٿيندو. حڪومت طرفان نالن جي وڌاءَ ۽ ڪٽاءَ تي اخبارن ۾ پڙهندڙن جا اڄ ڪلهه دلچسپ خط ايندا رهن ٿا ته ڇو ڀلا جپاني ڇوڪريون ان محنتياڻي جيت ”ماڪوڙي“ جو نالو هاڻ پاڻ تي نه رکن ۽ ماکيءَ جي مک جيڪا ڏنگي ٿي ان جو نالو لسٽ مان خارج ڪرڻ بدران رهڻ ڏنو ويو آهي. (ياد رهي ته ڪيترين جپاني ڇوڪرين جو نالو ”ماڪوڙي“ ۽ ”ماکيءَ جي مک“ به آهي. پر هاڻ نئين قانون موجب ڪوبه مائٽ پنهنجي ڌيءَ جو نالو جيڪڏهن ”ماڪوڙي“ رکندو ته هتي جي حڪومت جو ڄم جو کاتو اهو نالو ٻار جي برٿ سرٽيفڪيٽ ۾ رجسٽرڊ نه ڪندو. اهڙي طرح ڇوڪرن جو نالو ”ڪوريئڙو“ به خارج ڪيو ويو آهي. جپان جي هن نئين قانون موجب مُردو، پِٽَ پاراتو، سرطان، ظلم، ساڙ ۽ ڪنيز جهڙن نالن رکڻ تي پڻ پابندي وڌي وئي آهي.
جسم جي ڪجهه حصن وارن نالن مان پڻ ڪجهه نالا خراب سجهي انهن تي پابندي لڳائي وئي آهي. جهڙوڪ، دُڏ، ڄاڙي، گوڏو، سٿر ۽ ڳچي وغيره. نالن ۾ استعمال ٿيندڙ ٻوڙڻ، چيڀاٽڻ، ٽنگڻ ۽ مارڻ جهڙن لفظن تي به پابندي وڌي وئي آهي. جيل، فاحشه، رشوت ۽ ليئو پائڻ جهڙا لفظ به جپاني نالن مان ڪڍيا ويا آهن. ڪجهه اهڙا جانور جن جو ٻارن جي ڪهاڻين ۾ سٺو Image ناهي جهڙوڪ ڪوئو، لومڙ ۽ تانوڪي (هي ڪوئي مهانڊو ڪتي جيڏو وڏي پيٽ وارو جپاني جانور آهي) ۽ ڪجهه جانورن جون ماديون جهڙوڪ ”ڪُتِي“ جپاني نالن مان ڪڍيا ويا آهن. جانورن جي نالن تي به ماڻهن جا ڪافي خط اخبارن ۾ اچي رهيا آهن ته وزارت انصاف جي عملدارن عوام سان انصاف نه ڪيو آهي. ماڪوڙي، ڪوئي ۽ ويندي ڏيڏر جهڙي جانور جو نالو ڪٽيو ويو آهي ۽ ڇا جپان جي وزارت انصاف کي خبر ناهي ته ٽوڪيو جي ماڻهن کي ڪانگ پکيءَ بيزار ڪري ڇڏيو آهي! هو شهر جي هر گهٽيءَ ۾ گند ڪچري جون ٽوڪريون پنهنجي چهنب سان ڦاڙي بيماري پکيڙيندو وتي ته به ان جو نالو بچايو ويو آهي. يعني ان جي نالي مٿان بندش جي ڪهاڙي نه هلائي وئي آهي. اهڙي طرح مڇر، موت، زهر، اکين جا ڳوڙها، نفرت ۽ ويندي سوئر جهڙا لفظَ ڇڏيا ويا آهن ته ڀلي نالن ۾ استعمال ڪريو.
نالن ۾ استعمال ڪرڻ لاءِ وڌايل لفظن مان هن ڀيري ڪجهه اسان جي جهازي پروفيشن جا لفظ پڻ شامل ڪيا ويا آهن. جهڙوڪ: سڙهه، سکان، گنيل (ٻيڙيءَ جي مٿاهين اَند)، سِي گل پکي وغيره. پکين ۾ ڪانگ ۽ سي گل (Sea Gull) کان علاوه ابابيل، جنگلي بدڪ ۽ ڪونج کي به شامل ڪيو ويو آهي جيئن ڇوڪرين تي سهڻي ڪونج، ذهين ڪونج، اڻ پاليل بدڪ، جابلو بدڪ جهڙا نالا رکيا وڃن ۽ ڇوڪرن تي ڏاهو ڪانگ، تکو ابابيل، اڇو سي گل جهڙا نالا رکيا وڃن. هاڻ ڏسجي ته ڪيترا والدين پنهنجن ٻارن جا نالا لسٽ ۾ شامل ڪيل نون نالن مان ٿا چونڊين.