تاريخون، رشوتون ۽ آزاديون
اڄ محرم راڄپر 25000 رشوت ڏئي آزاد ٿي ويوآهي، جيڪو هڪ مھينو جيل ۾ هو ۽ هي جيئي سنڌ ليفٽ جو ڪارڪن هو، ان کان ٻيا بہ ڪيترائي شاگرد آزاد ٿي چڪا آهن پر وڏين سفارشن کان پوءِ يا وڏيون رقمون رشوت طور ڏئي پوءِ آزاد ٿيا آهن. مثال طور ڊاڪٽر نواز پنھور ۽ ڊاڪٽر شفقت ڏاهري جن کي ٻن سالن جي سزا سان گڏ 20 ڪوڙا منظور هئا، مگر نواز پنھور 30 هزار ۽ شفقت ڏاهري 35 هزار رشوت ڏئي چئن مھينن ۾ آزاد ٿي ويا،تازو ڊاڪٽر اسحاق کٽي 5 هزار ڊاڪٽر آغا مزمل تہ حيرت ۾ وجهي ڇڏيو جيڪو 50 هزار يعني اڌ لک ڏئي آزاد ٿيو آهي، پر ان جي مجبوري هئي تہ ان وٽان ريوالور نڪتو جيڪو هن قبول ڪيو هو، ان کان علاوہ بچل ٻرڙو 5 هزار، اقبال سيھڙ، ممتاز کوکر 10 هزار، سڪندر بوداڻي جيڪو پوليس انسپيڪٽر جو پٽ بہ آهي ان بہ 20 هزار رشوت ڏني آهي، هي مٿيان ذڪر ڪيل دوست 1982-03-04 تي گرفتار ٿيا ۽ 1982-04-26 تي آزاد ٿي ويا، هاڻي تہ غريب شاگردن لاءِ ويل ٿي ويو آهي، نڪو پيسو، نڪو سفارش بري طرح ۽ ناجائز طريقي سان ڪيسن ۾ ڦاٿا پيا آهن، بارگيننگ ڪري آزاد ڪرائڻ لاءِ سنڌ جا وڏيرا وات ڦاڙيو ويٺا آهن، جن ۾ مشھور آهن قاضي عابد، مصطفيٰ ڀرڳڙي، لالا محي الدين ۽ ٻيا ڪيترائي نالا آهن ميجر ڪاريا رشوت جا پيسا وٺي ٻين کي حصا ڪري ڏيندو آهي، ان کان علاوہ قاضي سعيد ميجر جنرل جيڪو ڊي ايم ايل اي آهي جنھن کي چار سال حيدرآباد ۾ ٿي ويا آهن جنھن سنڌي ماڻھن کي ڀينگيو ڪري ڇڏيو آهي.
دلبر ڀاء محمد يوسف ڏاھري، پيارو ساٿي استاد سردار محمد صالح ڏاھري
اڄ 1982-04-28 تي 1980-06-26 کان هلندڙ ڪيس سمري ملٽري ڪورٽ 18 ۾ مارشل لا ريگيوليشن 1.13.33 تحت جي شنوائي هئي مون سان گڏ خان محمد لغاري، ارشاد نظاماڻي ۽ الھبچايو مرڻاس بہ هئا، جن جي بہ ساڳي ڪورٽ ۾ شنوائي آهي جئين ئي جيل جي دروازي تي پھتاسين تہ گيٽ جي سپاهي جانو حاجاڻي جسم جي مڪمل جهڙتي ورتي جيڪا هميشہ وٺندا آهن، متان ڪو ٻاهر مواد وڃي ان ۾ غلطي سان مون هڪ پريس رليز ۽ هڪ ليٽر جنھن ۾ امداد چانڊيو، شير محمد مڱريو ۽ محمد خان لاءِ لکيل هو تہ انھن جو 1982-05-02 تي اسپيشل ملٽري ڪورٽ ۾ ڪيس هلايو وڃي، ان لاءِ ٻاهر اطلاع ڏيڻو هو، اهو هن جهڙتي ۾ ڪڍي وڃي سپرنيٽينڊنٽ جيل نورالاهي شيخ کي ڏني، جتي حيدرالزمان جيلر بہ موجود هو اهي ليٽر انھن روڪي ڇڏيا، ۽ پوءِ مون کي ۽ الھبچائي مرڻاس کي گڏ هٿ ڪڙيون هڻي ٻاهر ٻين قيدين سان بند گاڏي ۾ روانا ٿياسين، گاڏي هلي ڪورٽ جي سامھون هڪ گندگي واري جاءِ تي بيٺي جتي 50 کان مٿي سپاهي بيٺا هئا، انھن مان ٻہ اي ايس آءِ ۽ هڪ ايس ايڇ او هئا جن کي اسان چيو بابا اسين شاگرد سياسي قيدي آهيون، اسان جا مائٽ تمام پري کان آيا آهن اسين بند ڪونہ ٿيندا سين ڇو تہ 15 ڏينھن کان پوءِ مائٽن ۽ دوستن سان ملاقات ڪري سگهون ٿا، پوليس اسان کي چيو تہ اي ايس پي جو آرڊر آهي ان ڪري توهان بند رهو، اسان قيد جي صورت ۾ مجبور هئاسين ان ڪري ٻين قيدين سان گڏ اندر بند ٿي وياسين ۽ پاڻ ۾ ڪچھري ڪرڻ لڳي وياسين، جن ۾ هڪ ميان کوسو جنھن تي 42 ڪيس آهن ۽ ٻيو ڪراڙو چانڊيو جنھن تي 26 ڪيس آهن هن تازو جيل ۾ بہ قتل ڪيو آهي، انھن سان ڪچھري ڪئي سون جيڪي پنھنجي ڪيسن جي باري ۾ مختصر احوال ڏئي رهيا هئا، ڪجهہ دير بعد جمعدار آيو جنھن اچي چيو تہ ڪجهہ چانھہ پاڻي ڪرايو تہ توهان کي ٻاهر ڪڍون، اسان مجبور هئاسين کين چانھہ پاڻي جي خاطري ڪرائي سون، پوءِ اسان کي دوستن ۽ عزيزن سان ملڻ ڏنو ويو، اسانکي ٻاهر ڪڍيائون اسان ڪورٽ سامھون تڙڪي تي بينچ رکي اتي ويھي رهياسين جتي ڪجهہ دوست جن ۾ حسين بخش ٿيٻو، قاضي نظاماڻي، غني پنجابي ۽ ٻيا شاگرد هئا اڃان ڳالھين ۾ هئاسين تہ دلبر ڀاءُ محمد يوسف پگهر ۾ شل ٽوال ڪلھي تي سامھون مرڪندو مرڪندو اچي رهيو هو، تمام محبت وچان ڀاڪر پائي ملياسين جيڪو پاسي ۾ ويھي پھريائين طبيعت معلوم ڪندو آهي ۽ پوءِ وارن ٿي هٿ جي ڦڻي گهمائي سيني تي قرب جو ڌڪ هڻندو آهي، صرف اهو چوندو آهي تہ مڙس ٿي منھن ڏينداسين، پاڻ ڀائر هجڻ سان گڏ دوست بہ آهيون، زمين کپائڻي پئي تہ بہ خير آهي باقي جهڪڻ ۽ بزدل ٿيڻ پنھنجي فطرت نہ آهي، مڙس ٿي جيل ڪاٽ ۽ ڪجهہ خاموشي کان پوءِ پڇندو آهي ڀلا ڇٽڻ جو ڪو آسرو آهي يا نہ ۽ آئون سدائين کيس ڪوڙا دليل ڏئي مطمئن ڪري ڇڏيندو آهيان تہ باقي مھينو پوءِ انشاﷲ ٻاهر هونداسين تہ هو کلي چوندو آهي ادا ان ڳالھہ کي ٽي سال ٿي ويا آهن، پوءِ ڳوٺ جا حال حوال ڏيندو آهي تہ ولي محمد، تاج محمد، خادم حسين، لال محمد ۽ گل محمد جوان ٿي ويا آهن، پوءِ ڪجهہ ننڍي هوندي جون ڳالھيون هڪ ٻئي کي ٻڌائي دل جي گهراين سان کلندا آهيون پوءِ آهستي ڪن ۾ چوندو آهي ادا اڄ هيترا پيسا آهن، ڪڏهن 200 ڪڏهن 100 تہ ڪڏهن 300 آڻيندو آهي پوءِ سامان جي پرچي کڻي ٽوال ڪلھي تي رکي بازار ڏانھن هليو ويندو آهي، اٽڪل ڪلاڪ ڏيڊ ۾ سامان جو ڇٻو ڀري اچي لھندو آهي، جنھن ۾ سگريٽ، بصر، پٽاٽا، گيھہ، کنڊ، چانھہ ۽ ٻيو سامان هوندو آهي، جيڪو جيل ۾ ضروري هوندو آهي، پوءِ هميشہ وانگر پاسي ۾ ويھي منھنجي آيل سياسي شاگرد دوستن سان ڪيل منھنجون نظرياتي ڪچھريون پيو ٻڌندو آهي ۽ خاموشي سان پنھنجي ذهن ۾ فڪرمندي سان پيو سوچيندو آهي، جڏهن ملاقات جو وقت ختم ٿيندو آهي ۽ وڃڻ جو ٽائيم ٿيندو آهي تہ پوءِ ڪجهہ پيسا مونکي ڏيندو آهي ۽ ڪجهہ پيسا پوليس کي ملاقات جا ڏيندو آهي ڪڏهن 20 ڪڏهن 30 تہ ڪڏهن 40 رپيا کين ڏئي پوءِ هڪ گار بہ پوليس وارن کي پٽي ڏيندو آهي، پوءِ سامان پوليس جي گاڏي ۾ رکي پري کان سادگي سان ٻانھون ٻڌي ڪنڌ جي اشاري سان موڪلائي روانو ٿي ويندو آهي، ڀاء يوسف سان گڏ استاد سردار محمد صالح بہ هر شنوائي تي ايندو آهي، جيڪو منھنجي وڏي ڀيڻ جو پٽ آهي، محمد صالح هڪ غريب هاري جو پٽ آهي پاڻ بي اي پاس آهي کيس مون سان گڏ نوڪري بہ هئي پر ڪجهہ شرپسند وڏيرن کيس برداشت نہ ڪيو ۽ کيس نوڪري مان ڪڍرائي ڇڏيو آهي سندس اقتصادي حالت تمام نازڪ آهي تڏهن بہ هر شنوائي تي ملڻ ضرور ايندو آهي، ان ڪري جو محمد صالح ئي مون کي سياست ۾ داخل ڪيو ۽ سياسي تربيت ڏني، 1972ع ۾ آئون سندس صلاح سان جيئي سنڌ ۾ شامل ٿيس، شھدادپور جي ڪاليج جي شاگردن جو صلاح ڪار ھوندو ھو، ان ڪري ڪاليج ۾ توڙي شھداردپور شھر ۾ رھندڙ ھڪ جيڏا دوست کيس سردار محمد صالح سڏيندا آھن، ھن جا بہ تاريخي ڪردار آھن ڪيترائي سندس بھادري جا قصا آھن ھن تي مان الڳ لکندس، ان کان پوءِ هي ويچارو مون سان نڀائيندو اچي پيو، عزيزن ۾ صرف محمد صالح ۽ محمد يوسف منھنجي سياسي جدوجھد ۾ مون سان گڏ آهن، باقي ٻيا سڀ عزيز منھنجي قومپرست ۽ ترقي پسند سياست کان سخت نفرت ڪن ٿا، ايتري تائين جو جن جو آئون اولاد وانگر دادلو هئس اهي بہ منھنجي شڪل ڏسڻ گوارا نٿا ڪن، مگر هنن ٻنھي نوجوانن پيري مريدي واري ڪٽر پڻي کان ڪٽجي پنھنجي عزيزن کان ڪٽجي بہ مونسان عظيم وفاداريون ڪيون آهن.