ايس ايس ٽي جي دوستن رهڻ الڳ ڪيو
اڄ غلام رسول زرداري شنوائي تي ويو هو پوليس ڏاڍو تنگ ڪيو هئس شام جو سڄو احوال ٻڌايائين پوءِ چيائين تہ ڏاڏا اگر توکي اعتراض نہ هجي تہ آئون توسان گڏ رهان مون کيس اجازت ڏني هاڻي آئون ۽ غلام رسول گڏ رهون ٿا.
محمد صالح، لال محمد، نور محمد عبدالسميع منڱريو ۽ ابوبڪر زرداري ملاقات تي آيا
12 مئي 1982ع اڄ منھنجي سمري ملٽري ڪورٽ ۾ ساڳئي ڪيس ۾ شنوائي آهي جنھن ۾ 1980 -06-26کان 1982-05-12 تائين 1-13-33 مارشل لا ريگيوليشن ۾ بنا فيصلي جي هلي رهيو آهيان، ڪيس تقرير جو آهي جيڪا مون 1979ع ۾ پي اين پي جي چيف آرگنائيزر مير غوث بخش بزنجو کي دعوت ڏئي ڪئي هئي، ان وقت آئون شاگرد يونين جو جنرل سيڪريٽري هئس، هن جي اها دعوت مون حيدرآباد جي انڊس هوٽل ۾ ڪئي هئي. جيئن تہ اسان سان گڏ ڊي ايس ايف جا اڳواڻ امداد چانڊيو، محمد خان سولنگي، شير محمد مڱريو جي تاريخ هئي، ان ڪري سڀ دوست تيار ٿي صبح 9 بجي نڪتاسين، جيل جي ماڙي ۾ دستور مطابق اسان جي جسم جي جهڙتي ورتي وئي، پوءِ مون کي ۽ امداد چانڊيو کي گڏ هٿ ڪڙي لڳائي وئي ۽ خان محمد کي اڪيلي لڳائي وئي ۽ محمد خان ۽ شير محمد کي گڏ لڳائي وئي، ٻاهر نڪتاسين تہ گيٽ تي تاج جويو مليو ٻہ منٽ ان سان حال احوال ڪري پوليس جي بند گاڏي ۾ روانا ٿياسين، گاڏي ۾ ٻين قيدين سان ڪچھري ڪري رهيا هئا سين تہ پوليس گاڏي ڪورٽ لاڪپ وٽ پھچي وئي، سپاهين چيو تہ لھو اسان هيٺ لٿا سين، اڄ ڳوٺ کان ننڍڙو ڀاءُ لال محمد آيو هو جيڪو ٻارڙو هو تہ آئون ڳوٺ ڇڏي آيو هئس، هن وقت ڏاڙهي سان آهي، شير جوان ٿي ويو آهي، شھدادپور ڪاليج جو شاگرد بہ آهي منھنجي قيد جي دوران ٽن سالن ۾ هي ٻيو دفعو آيو آهي، هن سان گڏ وڏي ڀاءٌ حاجي محمد قاسم جو فرزند نور محمد بہ آيو آهي، هي بہ ڏاڙهي سان جوان آهي جيڪو شھدادپور سائنس ڪاليج جو شاگرد آهي ان کان علاوہ پيارو ڀاءُ ۽ دوست عبدالسميع مڱريو بہ پھچي چڪو آهي، هي منھنجو تاريخي دوست آهي هن بہ مونسان جيل ۾ ٻہ سال گڏ گذاريا آهن، ان کان علاوہ يونيورسٽي جي سڄي زندگي گڏ گذاري اٿئون، مون کي يونيورسٽي جي زندگي ۾ واحد سچو دوست ۽ وفادار دوست عبدالسميع مليو آهي، جنھن ڪڏهن بہ مونکي غلط صلاح نہ ڏني سدائين منھنجي غلط ۽ جذباتي عملن يا ڪمن دوران مون کي سمجهائيندو رهندو آهي، هن دوست جو سنڌ جي قومي سياست ۾ هڪ سچي انسان ۽ بھادريءَ وارو ڪردار رهيو آهي، هن کي مشھور ڪيس آڪٽوبر 1978ع ۾ 9 مھينا جيل ۾ رکيو ويو ۽ فوجي ڊڪٽيٽرن کيس وحشي طريقي سان ٽارچر ڪيو، ٽارچر ۾ ڪيل ڏنڀن ۽ ڌڪن جا نشان سندس جسم تي اڃان بہ ظاهر آهن، هن دوست اسان سان گڏ 20 آگسٽ 1980ع ۾ جيئي سنڌ جي ايم سيد کان الڳ ٿيڻ مھل اليڪشن ۾ مون کي ڪامياب ڪرڻ لاءِ مرڪزي ڪردار ادا ڪيو، هن مون سان ڪڏهن بي ايماني نہ ڪئي جھڙي سندس صورت پياري آهي اهڙي سندس سيرت پياري آهي، هن ڏکن ۽ سکن جي دوست کي جڏهن بہ آئون ڏسندو آهيان تہ منھنجا سڀ سور،غم ۽ پريشانيون ذهن مان واچوڙو بنجي اڏامي ويندا آهن، اهڙا سچا دوست تمام گهٽ ملندا آهن. جيڏي مھل لاڪپ تي پھتا سين تہ هڪ پنجابي ايس ايڇ او اسان کي پنھنجي دوستن ۽ عزيزن سان ملڻ کان منع ڪري رهيو هو ۽ تمام بي حيائي سان چئي رهيو هو تہ هلو هلي لاڪپ ۾ بند ٿيو توهان جي ملاقات بند آهي، اسان چيو تہ اسين سياسي شاگرد آهيون اسان سان اهڙو رويو نہ اختيار ڪيو اهو درست نہ آهي مگر هن هڪ بہ نہ ٻڌي ۽ چيو ڪير بہ هجو قانون سڀني لاءِ برابر آهي هڪ دوست کين چيو تہ افسوس آهي تہ هن ملڪ ۾ قانون جي ڪا شيءِ بہ نہ آهي ۽ توهان قانون قانون پيا ڪريو، اسان کي خبر آهي توهان جو ڪھڙو قانون آهي، توهان جي منشا پوري ٿيندي هروڀرو ڊيگهہ نہ ڪريو، بھرحال اسين قيدي جي صورت ۾ مجبور هئاسين پاڻ ۾ غمگين نظرن سان نھاريندي هنن جي چوڻ تي بند ٿي وياسين ٻاهر کان آيل دوست ۽ عزيز اشارن ۾ شيخن مان سلام دعا ڪري رهيا هئا، ڪجهہ دير بعد نارا جيل مان بہ ڪجهہ دوست آيا ڇو جو هي لاڪپ مرڪز آهي ان ڪري تقريبن قيدين کي هتي آندو ويندو آهي، نارا جيل کان آيل مزدور اڳواڻ قلندر بخش مھر بہ هو ان سان ڪچھري ڪرڻ ۾ لڳي وياسين ان سان گڏ پوليس سان بہ بحث هلي رهيو هو تہ اسان جا عزيز ۽ دوست پري کان آيا آهن انھن سان ملاقات ڪرڻ ڏيو، هنن خان محمد لغاري کي هڪ هٿ ۾ لڳل هٿ ڪڙي وري ٻنھي هٿ ۾ هڻڻ جي ڪوشش ڪئي اسان چيو هي ڪو خطرناڪ قيدي نہ آهي، هي ڊاڪٽر آهي آخري سال ۾ پڙهي پيو هروڀرو توهان سپاهي ۽ جمعدار قانون کي پيا خوار ڪريو اوهان جي وڏن آفيسرن لاءِ تہ قانون آهي ئي ڪونہ، سري عام پيا رشوت وٺن ۽ عياشيون ڪن ۽ توهان کي بيوقوف ڪيو پيا استعمال ڪن ڪجهہ عقل کان ڪم وٺو هنن جي اندر ۾ ضمير تہ ملامت ڪئي هوندي پر عادت کان مجبور هئا، مون خان محمد کي چيو ادا تون کڻي ٻنھي هٿن ۾ هٿ ڪڙيون هڻاءِ، اهي پاڻ نوجوانن لاءِ زيور جي مثل آهن، پوءِ هن چڙ ۾ ٻانھن سپاهي کي وڌائي ڏني پوءِ هن کي ٻنھي هٿن ۾ هٿ ڪڙيون هڻي وري بند ڪيو ويو، انھي دوران عبدالسميع ٻاهران بوتلون ۽ بسڪوٽ موڪليا اهي کاڌاسين اٽڪل هڪ ڪلاڪ کان پوءِ پوليس پنھنجي عادت مطابق چيو تہ اسان کي گهڻا پيسا ڏيندا جو اسين توهان کي ٻاهر ڪڍون اسان بليڪ ميل ٿيندي چيو جيترا بہ چوندا ڏينداسين پر اسان کي ٻاهر ڪڍو پوءِ ايس ايڇ او اسان کي ٻاهر ڪڍڻ جو حڪم ڏنو پوءِ پوليس رائيفلين جي سائي ۾ اسان کي سڌو مٿي ڪورٽ ۾ وٺي وئي پوءِ وڃي دوستن ۽ عزيزن سان ڪچھري جو موقعو مليو، اڄ ابوبڪر زرداري ۽ مير محمد کوکر بہ آيا هئا، ابوبڪر منھنجو ننڍي هوندي جو دوست آهي شھدادپور ڪاليج ۾ گڏ پڙهيا آهيون مگر هي دوست سياسي طرح لفظن ۾ انقلابي پر عملي طرح وڏيرن جي پويان هلڻ جو عادي آهي، کيس غريب هجڻ جي احساس ڪمتري ايتري تہ گهري رهي آهي جو سدائين وڏيرن جي ڪارن گاڏين جي پويان پيو ڌڪا کائيندو آهي، هي دوست هن مارشل لاءِ جي دور ۾ مونسان گڏ جيل ۾ ڏيڍ سال رهيو آهي جيڪو تازو جنوري 1982ع ۾ آزاد ٿي ويو آهي، جيل جي زندگي ۾ هي مونسان سياسي طرح ۽ ذاتي طرح ناراض رهيو ڇو تہ آئون هميشہ قمر راڄپر جي غلط فيصلن ۽ پاليسن جي خلاف رهيو آهيان ۽ سري عام مخالفت ڪندو رهيو آهيان جنھن جي ڪري هن دوست جا بہ مفاد متاثر ٿيندا هئا، بحرحال تفصيلي ذڪر ڪٿي ٻئي هند ڪندس، هي دوست آزاد ٿيڻ کان پوءِ پھريون دفعو مونسان ملڻ آيو هو ملڻ وقت ڏاڍو شرمسار ٿي رهيو هو، ڀاڪر پائي مليو ۽ ڳل تي چمي ڏنائين پر اها مون کي مصنوعي لڳي، ڪجهہ منٽ ڪچھري ڪيائين پوءِ وڃڻ لاءِ اٿيو ۽ ويندي چيائين تہ ڊي ايم ايل، اي جي پي اي ميجر محبوب ٽيليفون ڪيو آهي ان سان ٽائيم آهي، ان ڪري ضروري وڃڻو آهي، هي هليو ويو ڪجهہ دير کان پوءِ محمد صالح بہ پھچي ويو جيڪو گرفتاري کان وٺي ويچارو مسلسل ايندو رهي ٿو، ان کان ڳوٺ جا حال احوال ورتم ۽ لال محمد ۽ نور محمد شھر مان جيل جي لاءِ گهربل سامان خريد ڪري آيا انھن کي بہ پاسي ۾ ويھاري ڪچھري ڪيم ۽ ڀاءٌ سميع بہ ڪچھري ڪندو رهيو سپاهي ذري ذري چئي رهيا هئا تہ اسان کي خرچي ڏيو نيٺ 20 رپيا في سپاهي کي خرچي ڏني پوءِ تقريبن هڪ بجي مٿان لھي گهڙي کن هيٺ نم هيٺيان ويٺاسون بعد ۾ سڏ ٿيو سڀني کان موڪلائي پوليس گاڏي ۾ ويھي سنٽرل جيل پھتا سين جيل جي ماڙي تي هميشہ وانگر پوليس جهڙتي ورتي پوءِ سامان کڻي پنھنجي وارڊ ۾ پھتا سين ماني کائي ڪجهہ آرام ڪيو سين، بعد ۾ شام جو والي بال راند ڪندي تقريبن ستين بجي بند ٿي وياسين.