جيل ڊائري

ڪَتيون ڪيئن قيد ۾ گذريون

ڏاڏو متارو ڏاھري 1979ع ۾ گرفتار ٿيو. هن کي اذيتناڪ جسماني ٽارچر ڪيو ويو ۽ پوءِ لاڳيتو 5 سالن تائين جيل ۾ رهيو. متاري ڏاھري جي ھن ڊائريءَ جو وچور رڳو سندس جيل ياترا جو ذاتي احوال نہ پر ضياء جي فوجي آمريت جي ھڪ ڪاري دور خلاف خاص طور سنڌ جي قومي جمھوري ۽ ترقي پسند تنظيمن، اڳواڻن ۽ شخصيتن جي جدوجھد جي ھڪ تاريخ پڻ آھي. ھن ھڪ وڏي اڳواڻ کان وٺي ننڍي ڪارڪن جي موجودگي جو ذڪر ڪيو آھي،

  • 4.5/5.0
  • 273
  • 48
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • ولي ڏاهري
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Katyun Keay Qaid Mein Guzryun

شمس گوپانگ ۽ مرتضيٰ مرڙاڻي جو جهيڙو

اڄ 1982-05-03 تي تمام اڻ وڻندڙ واقعو رونما ٿيو، آئون پنھنجي ڪمري ۾ ڪتاب پڙهي رهيو هئس تہ اوچتو اسان جو برداشتي عبدالرزاق سيکڙو ۽ غلام نبي خشڪ رڙيون ڪندي مون ڏانھن ڪمري ۾ ڀڄندا آيا ڏاڏا او ڏاڏا وارو ڪر، اهڙي خوفناڪ سڏن تي آئون بنا چمپل جي ڪمري کان ٻاهر نڪتس تہ هنن سھڪندي وڏي آواز ۾ چيو ٻاهر باريڪ ۾ سڀئي شاگرد پاڻ ۾ وڙهي پيا آهن ۽ هڪ ٻئي کي ڌڪ هڻي رتورت ڪري ڇڏيو اٿن، آئون تمام تيزي سان ڀڄندو اتي پھتس ڏسان تہ چاچا شمس گوپانگ کي اک ۽ نڪ واري پاسي مان رت گهارا ڪري وهي رهيو آهي، عنايت هيسباڻي، غلام رسول زرداري، سڪندر ابڙيجو، دودومھيري، غلام نبي پنھور ۽ ٻي سنگت اتي بيٺي آهي، ڪي پيا چون تہ هن جو ڏوھہ آهي ڪي پيا چون تہ هن جو ڏوھہ آهي، مون کي پھريائين اهو انديشو هو تہ تنظيمي جهيڙو آهي پر پوءِ خبر پئي تہ ٻئي همراھہ ڀوڳ ڪندي وڙهي پيا آهن، هڪ ٻئي کي ڌڪ هنيا اٿن، چاچا شمس جي حالت تمام ڏکائيندڙ هئي هن جي اهڙي حالت ڏسي پھريائين منھنجي طبيعت بہ جذبات جو رخ اختيار ڪيو، پر پڇا ڪندو کولين جي طرف آيس، جتي مرتضيٰ مرڙاڻي کي سليمان ڏاهري جهليو بيٺو هو، آئون جي ويس تہ منھنجي پٺيان چاچا شمس ڀڄندو آيو ۽ هن سر کنئي ۽ مرتضيٰ تي ڪاھہ ڪئي مون هن کي منع ڪئي ۽ کيس پڪڙيو وري هن بوتل کنئي ۽ هڻڻ لاءِ زور ڀرڻ لڳو، مون هن جي هٿ مان بوتل کسي هن کي ڳچيءَ مان پڪڙي سندس ڪمري ڏانھن ڇڪڻ جي ڪوشش ڪئي، هن منھنجي زور ڀرڻ تي خاموشي اختيار ڪئي، هن کي وٺي اچي کولي ۾ بند ڪيم پوءِ وڃي شمس کي بند ڪيم، سليمان ڏاهري وڃي يڪدم ٽوال ۽ ڪپھہ کڻي آيو ان سان چاچا شمس جو رت اگهيائين ۽ پوءِ ڦٽ کي پٽي ٻڌائينس، مون جلدي ۾ هن جا ڪپڙا بدلي ڪرايا اهي رت وارا ڪپڙا پاڻي جي هوديءَ ۾ اڇلائي ڇڏيا ۽ هن کي ٿڌو ڪرڻ لاءِ هن کي سمجهائڻ لڳاسين وارڊ جي جوابدار عيسي عمراڻي کي پرچي لکي ڏني تہ وڃي جيل جي ڊاڪٽر کي وٺي اچي، ان پرچي ۾ لکيوسين تہ اسان جو هڪ قيدي پاڻي جي هوديءَ تان ڪري پيو آهي ۽ سندس مٿو ڦاٽي پيو آهي، ان لاءِ مھرباني ڪري جلدي ايندا، ان دوران وارڊ جا سڀ قيدي تقريبن 40 ڄڻا اچي گڏ ٿيا ڪن کي انھيءَ واقعي مان مزو اچي رهيو هو ۽ ڪن کي افسوس ٿيو بھرحال مون سڀني دوستن کي وڏي آواز ۾ آگاھہ ڪيو تہ ٻئي همراھہ اسان جي ضابطي ۽ ڊسيپلين جا آهن، ڪنھن جو بہ ڪجهہ نہ وڃي، اسان پاڻھي فيصلو ڪنداسين، ان ڪري سڀ هليا وڃو، وڃي گهمو ڦرو . شمس ۽ مرتضيٰ پاڻ ۾ گهاٽا دوست ۽ حجتي آهن، اڪثر پيا گڏ گهمندا هئا، شمس اسان جي گروپ جو آهي ۽ مرتضيٰ سپاف جو آهي، اسين تنظيمي طرح سڄي وارڊ ۾ ٻين تنظيمن جي ڀيٽ ۾ گهڻا آهيون، هنن همراهن هڪ خسيس ڳالھہ پين تان جهيڙو ڪيو ۽ هڪ ٻئي کي ڌڪ هنيائون مرتضيٰ کي تہ سڪندر ابڙيجو بہ ڌڪ هنيا، هن کي بہ ڪافي سڪا ڌڪ لڳا، پر شمس جي ڇڪ ڇڪان ڪرڻ جي ڪري کيس پين جو نب اک ۽ نڪ ۾ لڳڻ جي ڪري رت وهي پيو، هنن کي سڀني سمجهائڻ جي پوري ڪوشش ڪئي تہ سياسي قيدي آهيو، ٻاراڻي حرڪت نہ ڪيو پاڻ ۾ ٺھي وڃو، ان تي مرتضيٰ تہ مڃي ورتو، پر شمس ڪنھن جي بہ نہ پيو ٻڌي، چوي تہ آئون پلاند نہ ڇڏيندس جتي بہ ڏسندوسانس تہ وڙهندومانس، مٿان ماني جو ٽائيم ٿيو سڀني ماني کائڻ شروع ڪئي، تہ شمس اوچتو سروٽو کڻي هن تي حملي جي ڪوشش ڪئي ڪجهہ دوستن وچ ۾ پئي هنن کي ڇڏايو، ٻنھي کي وري کولين ۾ بند ڪيو ويو، هنن همراهن جي اهڙي حرڪت تي مون کي دلي طور ڏاڍو ڏک ٿيو ڇو تہ سڄي ڳالھہ مان مزو نڪرندو پئي ويو، مون خان محمد لغاري کي سڏ ڪري چيو تہ اسان جي وارڊ يعني ونگ جي ميٽنگ ٿيڻ گهرجي ڇو تہ خان محمد اسان جي ونگ جو انتظاميہ سيڪريٽري آهي، اسين پاڻ ۾ جيڪي دوست گڏ رهون ٿان ان ۾ مختلف تنظيمن جا ڪارڪن آهن، جن ۾ ڊي ايس ايف جا ٻہ دوست، ايس ايس ٽي جا ٻہ دوست، باقي سڀ دوست جيئي سنڌ ليفٽ ۽ جساف جا آهيون، اسين سڀ ماني گڏ ڪندا آهيون، پڙهائي ۽ ٻيو ڪم ڪار بہ تقريبن گڏ آهي، روم نمبر ٻارنھن تي ميٽنگ گهرائي وئي، جنھن ۾ سليمان ڏاهري، اسد گاڏهي، اڪبر جسڪاڻي، عبدﷲ شاھ، غلام رسول زرداري، عنايت هيسباڻي، امداد چانڊيو، شير محمد مڱريو، محمد خان سولنگي، نظام شيخ، نياز سومرو ۽ مون سڀني گڏجي هن مسئلي تي بحث ڪيو، پھريائين مون تجويز پيش ڪئي تہ هتي هائوس جا ضابطا آهن انھن ۾ واضع لکيل آهي تہ ڪير بہ تنظيمي حوالي سان پنھنجي ماڻھوءَ جي غلط طرف داري نہ ڪندو، انھي روايت کي برقرار رکندي فيصلو ڪيو ويو تہ پنجن ماڻھن جي ڪاميٽي ٺاهي وڃي جيڪا ٻنھي سان الڳ الڳ ملاقات ڪري کين مطمئن ڪري ٻنھي جو پاڻ ۾ پرچاءُ ڪرائي تہ جيئن ٻيھر نہ وڙهن، ان کان پوءِ جيڪو بہ اڳرائي ڪندو تہ هي چونڊيل ڪاميٽي انھي لاءِ سخت سزا مقرر ڪندي ۽ هنن ٻنھي کي گهٽ ۾ گهٽ ٻہ ڏينھن الڳ رکيو وڃي تہ جئين همراھہ ٿڌا ٿين پوءِ ٻنھين دوستن جون ڳالھيون ٻڌي حتمي فيصلو ڪنداسين ان تي سڀ دوست متفق ٿيا، ڪاميٽي ۾ امداد چانڊيو، عنايت هيسباڻي، سليمان ڏاهري، اڪبر جسڪاڻي ۽ مون کي چونڊيو ويو، اسان پھريائين مرتضا مرڙاڻي سان ڳالھہ ٻولھہ ڪئي هن همراھہ چيو تہ جيڪا بہ اوهان جي مرضي هوندي آئون ٻڌل آهيان، پوءِ شمس گوپانگ ڏانھن وياسين هن همراھہ سان مسلسل ٻہ ڪلاڪ بحث ڪيوسين دليل بازي ڪئي پر هن همراھہ ڪنھن جي بہ ڪونہ ٻڌي چيائين تہ ٺيڪ آهي اگر ضد ٿا ڪريو تہ مان هن وارڊ ۾ نہ رهندس هينئر ئي وڃان ٿو. هن جي اهڙي رويي تي سڀ دوست مايوس ٿي موٽي آياسين مگر هاڻ مسئلو اهو هو تہ اگر واقعي هي هتي رهي ٿو تہ وري وڙهندو اگر جي ڪنھن ٻئي وارڊ ۾ ٿا موڪليونس تہ اسين بہ ٽن سالن کان هتي جيل ۾ رهون پيا، سڄي جيل جا قيدي چڱي طرح سڃاڻين اهي سڀ کلندا ۽ ٻيون تنظيمون اهڙي عمل جو ناجائز فائدو وٺنديون ۽ پروپگنڊہ ڪندا تہ همراھہ رت ڳاڙيندو هليو ويو، پر هنن ڪجهہ بہ نہ ڪيو، ان ڪري سڀئي طريقا استعمال ڪياسين الڳ الڳ کيس سمجهايوسين همراھہ صفا پڙ ڪڍي بيھي رهيو، وڃي سپاهي کي سڏ ڪرڻ لڳو تہ مون کي هتان ڪڍو پوءِ مون عنايت کي چيو تہ هن کي ڌتاري ويھاريس تو واري ڪمري ۾ تہ ڪمرو بند ٿا ڪريون، پوءِ عنايت هن کي ڀاڪر ۾ زوريءَ گهلي پنھنجي ڪمري ۾ وٺي ويو هن گوڙ ڪيو مگر مون ڪاوڙ مان چيو مانس هاڻ شرافت ختم توکي زوريءَ هتي رهائينداسين، همراھہ چيو آئون ڪونہ رهندس، جيڏي مھل سپاهي ايندو آئون ان کي چوندس تہ مون کي هتان ڪڍو. همراھہ صفا ٻارڙن وانگر ضد ڪرڻ لڳو مون خان محمد لغاري ۽ غلام رسول زرداري کي سڏ ڪري چيو تہ اچو هن ڪمري ۾ رهون ٿا، ماني هتي کائون ٿا همراھہ کي رات جو سمجهائينداسين پوءِ اسين ان ڪمري ۾ ويٺاسين تہ مٿان سپاهي ۽ جمعدار پھچي ويا اسان همراھہ کي زوري بند ڪيو ۽ جمعدار بند ڪري هليو ويو پوءِ تہ اٽڪل 11 بجي تائين همراھہ تي مٿو هڻندا رهياسين پر همراھہ هڪ بہ نہ ٻڌي آخر ۾ مون دوستن کي ٻہ فيصلا ٻڌايا تہ صبح جو همراھہ کي اسپتال ۾ داخل ڪرائينداسين هفتو اتي رهي تہ جئين ڦٽ بہ ڇٽيس ۽ ٿڌائي بہ اچيس ٻي تجويز آهي تہ اگر هي ڪٿي ٻئي هند وڃي ٿو تہ آئون بہ گڏ وڃانس ٿو جتي جيل وارن رهايو اتي رهنداسين تہ جيئن اسين اها قرباني ڏئي ثابت ڪريون تہ اسين ڊسيپلين سان گڏ حقيقت پسند بہ آهيون دوستن چيو هاڻي سمھڻ جو ٽائيم آهي ان ڳالھہ کي صبح ڏسنداسين.

شمس گوپانگ اسپتال ۾ داخل ڪيو ويو
اڄ 1982-05-04 تي امداد چانڊيو، شير محمد مڱريو ۽ خان محمد جي اسپيشل ملٽري ڪورٽ ۾ شنوائي هئي، جيڪي صبح جو روانا ٿي ويا، بعد ۾ مون ڊاڪٽر کي پرچي لکي تہ ضرور اسان جي وارڊ ۾ اچو، اٽڪل 10 بجي ڊاڪٽر وارڊ ۾ آيو جنھن همراھہ کي داخل ڪرڻ جو آرڊر ڪيو، شمس صفا پڙ ڪڍي بيٺو تہ آئون ڪونہ داخل ٿيندس وڏين منٿن کان پوءِ همراھہ ان ڳالھہ تي راضي ٿيو، کيس اسپتال ۾ داخل ڪرايوسين، پوءِ هن کي ڪپڙا وغيرہ ٿيلھي ۾ وجهي جوابدار ڪليري سان گڏي موڪليو جيڪو شمس کي اسپتال ڏانھن وٺي ويو، منجهند جي ماني کائي ڪمري ۾ ويٺو هئس تہ سپاهي وٺڻ آيو تہ توکي سپرنيٽينڊنٽ گهرايو آهي، مان سپاهي سان گڏ ويس سپاهي مونکي آفيس ۾ وٺي ويو، جتي شيرازي جيلر ۽ حيدرالزمان جيلر ويٺا هئا، جن کي معاملي جي رپورٽ اڳ ۾ ملي چڪي هئي، هنن چيو تہ شمس گوپانگ ويندي چئي ويو آهي تہ آئون واپس اچي شاگردن سان گڏ نہ رهندس منھنجو ڪٿي ٻئي هنڌ بندوبست ڪيو وڃي، هي پاڻي جي هود تان نہ ڪريو آهي هن سان ڪير وڙهيو آهي ؟ ان ڪري اسين ايڊمنسٽريشن پوائنٽ آف ويو کان ايڪشن کڻندا سين، اگر جي ڪو شاگرد مري پوي تہ پوءِ ڪير ذميوار آهي.؟ هنن اڳ ئي سبب پي ڳولھيا تہ ڪا شاگردن جي غلطي سامھون اچي، هاڻ هنن کي سبب ملي ويو هو، هنن اڳ ئي راڳ پي ڳايو تہ شاگردن جا پاڻ ۾ اختلاف آهن، مون پنھنجا دليل شروع ڪندي چيو تہ ڪو بہ شعوري يا پلاننگ سان جهيڙو نہ ٿيو آهي، پاڻ ۾ ڇوڪرن ڀوڳ پئي ڪيا شمس جو پير ترڪي ويو ان ڪري ڌڪ لڳو اٿس ان ڪري پاڻ ۾ اٽڪي پيا هئا، باقي ڪا بہ سياسي ويڙھہ نہ آهي، اسين پاڻ هنن جو ٺاھہ ڪرائيندا سين توهان کي ڪا بہ لکت ۾ شڪايت نہ ملي آهي ان ڪري اهو نج شاگردن جو اندريون معاملو آهي اگر توهان مداخلت ڪندءُ تہ ڇو...؟ ۽ ڪھڙن سببن جي ڪري، آئون پاڻ سڀاڻي اسپتال ۾ شمس سان ملندس ۽ هنن جو پاڻ ۾ ٺاھہ ڪرائينداسين، پوءِ جيلر ڪجهہ سوچيو ۽ چيو ٺيڪ آهي پوءِ تون پاڻ ذميواري کڻ تہ اهڙو ڪو بہ اڻوڻندڙ واقعو نہ ٿيندو، مون چيو اها منھنجي ذميواري آهي هنن جو ٺاھہ ڪرائي توهان کي اطلاع ڏيندس اگر ٺاھہ نہ ٿيو ۽ جهيڙي جو امڪان ٿيو تہ تڏهن بہ توهان کي اطلاع ڏينداسين ائين هن کي دليل ڏئي قائل ڪري واپس وارڊ ۾ موٽي آيس.

ساڳئي جهيڙي جي باري ۾ ميٽنگ؛
اڄ 1982-05-05 تي بہ ساڳيو مسئلو درپيش هو ڪيترن ئي ڪوششن جي باوجود ڪنھن بھتر پوزيشن تي نہ پھچي رهيو هو، ان ڪري سوچيو سين تہ وري تنظيمي ميٽنگ ڪرائجي ۽ ڪجهہ تنظيمي فيصلا ڪجن، پوءِ گڏيل طور ڪو حل ڪڍجي ان ڪري صبح اٽڪل 9 بجي سڀني دوستن کي آگاھہ ڪيم هرهڪ غلام رسول زرداري،غلام نبي خشڪ، عنايت هيسباڻي، خان محمد لغاري، غوث علي شاھ، سڪندر ابڙيجو ۽ رضا شاھہ باقي عبدﷲ شاھہ شرڪت نہ ڪئي ڇو تہ سڪندر ابڙيجو سان هن جا ذاتي اختلاف هئا، سڀني دوستن گڏجي معاملي تي مختصر روشني وجهي اهو فيصلو ڪيو تہ هاڻ تنظيمي گڏجاڻي هر هفتي ٿيندي رهندي جنھن ۾ پنھنجي ڪارگردگي جو جائزو وٺبو ان لاءِ ميٽنگ وغيرہ ارينج ڪرائڻ لاءِ غلام رسول زرداري کي سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو، پوءِ غلام رسول کي ڪارروائي هلائڻ لاءِ چيو ويو تہ سڀني دوستن کان شمس لاءِ راءِ وٺي، تہ هاڻ ڇا ڪرڻ گهرجي، سڀني دوستن اها راءِ ڏني تہ شمس گوپانگ جو ۽ مرتضيٰ مرڙاڻي جو جهيڙو ذاتي حجت جو ۽ انفرادي آهي، هتي مختلف تنظيمن سان تعلق رکندڙ دوست ڪجهہ ضابطن جي بنياد تي گڏ رهون ٿا، اهي بہ پنھنجا ئي جوڙيل آهن اگر پاڻ جانبدار ٿي تنظيمي دوستن جي پاسي کان مرتضيٰ تي ڪو ايڪشن کڻنداسين تہ سڀ ڪجهہ ڪري سگهون ٿا.مگر ان جو نتيجو اهو نڪرندو تہ ضابطن جي ڀڃڪڙي ٿيندي ۽ ٻيو تہ سڀ دوست چوندا اڪيلي تي ايڪشن کنيو اٿن ان ڪري چاچي شمس گوپانگ کي سمجهائڻ گهرجي تہ ٺاھہ ڪيو وڃي، ان لاءِ مونکي شمس سان ڳالھائڻ لاءِ اسپتال وڃڻ لاءِ مقرر ڪيو ويو.