ساٿي دوست اسماعيل وساڻ ڏانھن جيل مان کليل خط
اميد تہ هر حالت ۾ هميشہ وانگر همٿ ۽ جرئت سان هوندا ۽ اسين بہ سڪون سان آهيون. ڀاءُ ڪافي عرصي کان پوءِ ڪجهہ ضروري سمجهندي هي ٻہ ٽي اکر تحرير ڪري رهيو آهيان، لکڻ جو رشتو خاص ذاتي نہ پر مضبوط نظرياتي سمجهندي هڪ باضمير ساٿي کي مخاطب ٿي رهيو آهيان، مون کي پوري اميد آهي تہ توهان سائنسي بنيادن تي نقلي ۽ ڪوڙن مظھرن کي رد ڪندي هر شيءِ جي ماهيت جي سچن ۽ حقيقي مظھرن کي ذهن ۾ گردش ڪرائيندا، يقينن توهان باشعور آهيو.
ادل....ڳالھيون پيٽ ورن ۾ وڌي وڻ ٿيون، مون سي نہ ڪيون گوشي پرين نہ گڏيا..! سو حقيقت تہ اها آهي تہ هڪ ننڍڙي مراسلي ۾ ويھي دانھون، ڪوڪون ۽ رڙيون ڪريان اهو سڀ وقت کان اڳ ۽ ڪٽيل آهي، ڇو تہ سچي پچي سڙي سارو ڏينھن ٻاهر ٻاڦ نہ نڪري واري اصول جا پاڻ سڀئي سختي سان قائل آهيون، ها باقي جيڪو ڪجهہ غبار ۽ ڳھر محسوس ڪريان ٿو، ان لاءِ جڏهن بہ حالتن اجازت ڏني تہ سڄي رات سيڙائيندس، سڄڻ، بدقسمتي سان توهان سان آئون عملي زندگي ۾ ايترو ويجهو يا باقائدي واهپي ۾ نہ رهيو آهيان، تڏهن بہ اڄ کان ڪيترائي سال اڳ ۾ قائم ڪيل فيصلو تہ پاڻ هڪڙي واڙي جا هڪڙي پيچري جا هڪ ٻئي مٿان قربان ٿيندڙ ساٿي آهيون ائين ڇو.؟ ان تي بحث ڪرڻ اجايو آهي، ڇو تہ اهڙي ماضي کي هڪ تاريخ آهي.
ڀاءُ اڄ کان تيرهن سال اڳ سنڌ ڌرتي جي عوام کي قومي غلامي مان نجات ڏيارڻ لاءِ 1970 ۾ پنھنجي ديس جي نوجوانن سورهيہ شاھہ محمد شاھہ ۽ سندس ساٿين سامراج دشمن قومپرست جماعت جيئي سنڌ اسٽوڊنٽ فيڊريشن جو بنياد رکيو هو، جيڪا جماعت اڳتي هلي خاص طرح سنڌ جي نوجوانن ۾ ڏاڍي مقبول ۽ نظرياتي محسوس ڪئي وئي، ان وقت جي معروضي حالتن مطابق آهستي آهستي ڪافي بھادر نوجوانن ان ۾ وڏي شوق ۽ سچائي سان داخل ٿيندا ويا ۽ آئون جڏهن 1973 ۾ هن جماعت ۾ شريڪ ٿيو هئس، تڏهن شاھہ محمد شاھ، اسماعيل وساڻ، قمر راڄپر، ابوبڪر زرداري ۽ ٻين ڪيترن ئي نوجوانن جي بھادري ۽ ڪارنامن جا قصا ٻڌندي فطري طور تي انھن سان گڏجڻ ۽ انھن جي قيادت ۾ هلڻ لاءِ ڏاڍو آتو ۽ بيچين رهندو هئس، ان مقصد لاءِ مون سان ابوبڪر زرداري جو تاريخي ساٿ رهيو آهي، جيڪو مونکي هن طبقاتي سماج ۾ موقعي پرست ۽ بزدلاڻن رجحانن کان ڪٽي انقلابي جدوجھد جي ميدان تي ڀاڪر پائي وٺي آيو، جيئي سنڌ اسٽوڊنٽ فيڊريشن جو 1974ع ۾ دادو ضلعي ۾ جڏهن قومي ڪنوينشن منعقد ڪيو ويو هو، تڏهن هڪ قوم پرست سازشي ٽولو تنظيم اندر پنھنجي هڪ هٽي قائم ڪرڻ لاءِ نروار ٿيو هو، تڏهن کان هن جماعت اندر قومپرستيءَ جا ٻہ رجحان ٿي ويا هئا، هڪ گروه جنھن جي قيادت مولابخش لغاري ۽ سندس ساٿي ڪري رهيا هئا جيڪي اڳتي هلي جاگيرداري ۽ وڏيرڪي قومپرستي ۽ شعوري لاشعوري سامراج نواز قومپرست ٿي پيا ۽ ٻئي پاسي شاھہ محمد شاھ، اسماعيل وساڻ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري جيڪي هن جماعت جي اصلي شڪل ۽ صورت کي قائم رکڻ لاءِ سامراج دشمن ۽ مظلوم قوم جي قومپرستي طور سرگرم عمل ٿي ويا هئا. جڏهن شاھہ محمد شاھہ ۽ سندس ساٿين صحيح نظرياتي واٽ اختيار ڪئي هئي ۽ آئون بہ هڪ ڪارڪن جي حيثيت سان شاھہ محمد شاھہ ۽ سندس ساٿين جو وفادار ساٿي سڏائيندي فخر محسوس ڪندو هئس، مون کي فطري طورتي بھادرن سان محبت رهي آهي، ان ڪري اهو فيصلو 1973 کان قائم ڪري ڇڏيو هئم تہ مرڻ ۽ جئيڻ انھن ساٿين سان آهي.
تاريخ شاهد آهي تہ شاھہ محمد شاھہ ۽ سندس ساٿين جو سنڌ جي قومي سياست ۾ ڪھڙو ڪردار رهيو آهي ان لاءِ ڪافي مواد اڳ ۾ ميدان تي آيل آهي.
ساٿي؛ جولاءِ 1973 ۾ جڏهن مون سنڌ جي مرڪزي تعليمي اداري سنڌ يونيورسٽي ۾ داخلا ورتي هئي ۽ ان ماحول ۾ پير کوڙيا هئا تہ آئون شاھہ محمد شاھ، اسماعيل وساڻ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري جن جي ساٿي جي حثيت سان ڄاتو ۽ سڃاتو ويندو هئس، نتيجي ۾ شاھہ محمد شاھہ ۽ سندس ساٿين جا ڪارڪن ۽ دوست جيڪي جيئي سنڌ اسٽوڊنٽ فيڊريشن ۾ ڪم ڪري رهيا هئا، تن سان گڏ تنظيم اندر سرگرم عمل رهيس جنھن جي نتيجي ۾ 1978 ۾ شاگرد يونين لاءِ سنڌ يونيورسٽي ۾ اليڪشن ٿي هئي مولابخش لغاري جو ٻيو روپ آريسر ٽولو سازشن وسيلي پنھنجي پسند جا اميدوار بيھارڻ لاءِ غير جمھوري طريقي سان چالاڪي ۽ فريب ڪرڻ لڳو تہ اهڙي مايوس ڪندڙ ۽ بحران پيدا ڪندڙ حالتن ۾ شاھہ محمد شاھہ پنھنجي ساٿين کي منظم ڪري الڳ اليڪشن ۾ حصو وٺڻ لاءِ ڪوشش ڪئي ۽ مطمئن ڪيو جنھن ۾ صدارت لاءِ مير محمد کوکر ۽ جنرل سيڪريٽري لاءِ متارو ڏاهري، شاھہ محمد شاھہ جي گروپ جا اميد وار سڄي سنڌ ۾ اخباري پروپيگنڊه سان ميدان تي آيا.
جڏهن صالحين شڪست اکين اڳيان محسوس ڪئي تہ جهڪي اچي شاھہ محمد شاھہ کي راضي ڪرڻ لڳا ۽ پوءِ شاھہ محمد شاھہ ڪھڙي ڏاهپ ۽ هوشياري سان حالتن جو صحيح تجزيو ڪري پنھنجن ڪارڪنن کي منظم ڪندي اليڪشن ويڙهائي ان جو مثال ملڻ مشڪل آهي، آخر صالحين سان اتحاد شاھہ محمد شاھہ جي قيادت ۾ ٿيو ۽ شاھہ محمد شاھہ جو اميدوار ڏاڏو متارو ڏاهري جنرل سيڪريٽري جي پوسٽ تي بيھاريو ويو ۽ صالحين ٽولي جنرل سيڪريٽري جي پوسٽ تي بيھاريل اميدوار کي هٿ کڻايا اليڪشن ٿي، پاليسيون ٺاهڻ، حڪمت عملين سان سائنسي طريقا اختيار ڪرڻ سڀ ڪجهہ شاھہ محمد شاھہ جي ذميواري هئي جيڪا هن ذهين ۽ بھادر اڳواڻ ڪيئن نڀائي اهو تاريخ جو هڪ سونھري باب آهي جڏهن شاھہ محمد شاھہ جو اميدوار اليڪشن ۾ ڪامياب ٿي ويو تہ شاھہ محمد شاھہ پنھنجي اميدوار کي ڪلھن تي کڻي ناچ ڪيو ۽ اخباري نمائندا فوٽو ڪڍڻ لاءِ هڻ هڻا ۾ لڳا پيا هئا.
2 آڪٽوبر 1978ع ۾ مشھور ڪيس شيرين سومرو واري واقعي ۾ شاگرد نوجوانن سڄي سنڌ اندر مظاهرا ڪيا هئا، انھي قومي غيرت جھڙي اشوءَ تي اسان شاھہ محمد شاھہ جي ساٿين جيڪو ڪردار ادا ڪيو ان لاءِ سڀ ڪجهہ تاريخي طور تي واضع ۽ چٽو پوريءَ سنڌ کي خبر آهي، اهڙين حالتن ۾ شاھہ محمد شاھہ پنھنجي ڪارڪنن کي تحفظ ڏيڻ ۽ فوجي واڳن جي وات مان ڪڍرائڻ لاءِ جيڪو ڪردار ادا ڪيو ان لاءِ بہ سڀ ڪجهہ اڳ ۾ لکت سان ظاهر ٿيل آهي.
جيتوڻيڪ شاھہ محمد شاھہ ڪجهہ ساٿي ملڪي ليول تي هڪ جماعت ۾ هئا تڏهن بہ اهو فرق محسوس نٿي ڪيو ويو ڇو تہ نظرياتي رشتا ڪي بہ بنيادي سبب نہ سوچيندا آهن،
مئي 1979ع ۾ ڪراچي اندر خاص طرح بلوچ رهنمائن مير غوث بخش بزنجو ۽ عطا ﷲ مينگل سنڌ جي قومي رهنمائن شاھہ محمد شاھ، اسماعيل وساڻ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري ۽ ملڪ جي ٻين قومي اڳواڻن جڏهن اين.پي.پي مان علحدگي اختيار ڪري نئين جماعت پي.اين.پي جو وجود رکيو هو تڏهن بہ اسين شاھہ محمد شاھہ جي ساٿيءَ جي حيثيت سان پوري بس ڀري انھيءَ اجتماع ۾ شريڪ ٿيا هئاسين ۽ نظرياتي طرح پي.اين.پي کي پنھنجي جماعت انھي ڪري سمجهندا هئا سين تہ پاڪستان چئن قومن جو وفاق آهي، ان ڪري صوبن کي خود مختياري جو حق ڏنو وڃي جيڪو پروگرام جيئي سنڌ اسٽوڊنٽ فيڊريشن ۽ شاھہ محمد شاھہ جو هو.
جون 1979ع ۾ جڏهن پي.اين.پي جي جدوجھدف آرگنائيزر مير غوث بخش بزنجو سنڌ جي دوري تي اچڻ جو اعلان ڪيو تہ اسان شاھہ محمد شاھہ جي ساٿين سڄي سنڌ جي نوجوانن کي اپيل ڪئي تہ بلوچ رهنماءِ جو شاندار استقبال ڪيو وڃي ۽ اندروني سنڌ ۾ داخل ٿيڻ وقت شاھہ محمد شاھہ جي ساٿين نظر محمد جوڻيجو، متارو ڏاهري، عبدالسميع مڱريو، رحمت ﷲ هيسباڻي، شبير احمد شاھ، اشفاق صديقي، محبت چانڊيو، خان محمد لغاري، غلام نبي خشڪ، هيرانند رام سنگهاڻي ۽ اقبال نظاماڻي جي اڳواڻي ۾ سنڌ يونيورسٽي، مھراڻ يونيورسٽي ۽ لياقت ميڊيڪل ڪاليج مان اٽڪل ڏھہ سوزڪيون شاگردن جون ڀرائي ٽول پلازه وٽ پي.اين.پي جي چيف آرگنائيزر مير غوث بخش بزنجو جو والھانہ استقبال ڪيو ويو هو ۽ نعرا هنيا ويا تہ مظلوم قومن جو اتحاد زندہ باد، سنڌي بلوچ ڀائي ڀائي، پاڪستان جو مطلب چار قومون، لاٺي جي سرڪار نہ هلندي وغيرہ وغيرہ ۽ پوءِ جلسي جي شڪل ۾ کيس حيدر آباد تائين والھانہ استقبال جي صورت ۾ آندو سين.
ٻئي ڏينھن تي مير غوث بخش بزنجو کي جيئي سنڌ شاھہ محمد شاھہ جي شاگرد ڪارڪنن طرفان انڊس هوٽل حيدر آباد ۾ چانھہ پارٽي ڏني وئي، جنھن ۾ اٽڪل شاگردن جون ٽي بسون سنڌ جي مرڪزي ادارن سنڌ يونيورسٽي، مھراڻ يونيورسٽي ۽ لياقت ميڊيڪل ڪاليج مان ڀرجي آيون، بعد ۾ سڄي سنڌ ۾ جيئي سنڌ شاھہ محمد شاھہ جي ڪارڪنن پي.اين.پي جي مرڪزي اڳواڻ سان گڏ دورو ڪري پنھنجي نطرياتي هم آهنگيءَ جو عملي طرح مثال قائم ڪيو.
جڏهن صالحين جي سازشن شاھہ محمد شاھہ جي ساٿين کي گورنمينٽ جي اشاري سان جتي ڪٿي مارائڻ ۽ ڦاسائڻ جون ڪريل حرڪتون ڪيون تہ آخر تنگ ٿي آگسٽ 1979ع ۾ شاھہ محمد شاھہ جي اڳواڻي ۾ جيئي سنڌ کي سڄي سنڌ اندر نئين سر آرگنائيز ڪرڻ لاءِ هڪ باڊي تشڪيل ڏني وئي، جنھن ۾ چيئرمين نظر محمدجوڻيجو، وائيس چيئرمين متارو ڏاهري ۽ جنرل سيڪريٽري بہ متارو ڏاهري، جوائنٽ سيڪريٽري اشفاق صديقي، پريس سيڪريٽري محبت چانڊيو جن جي ذميواري هئي تہ هڪ سال جي اندر قومي ڪنوينشن ڪرائي جمھوري روح مطابق نئين باڊي چونڊائيندا.
26 آگسٽ 1979ع تي سڄي سنڌ اندر جيئي سنڌ شاھہ محمد شاھہ جي ساٿين تي حڪومت طرفان ڇاپا هنيا ويا، نتيجي ۾ ڪجهہ ساٿي ۽ مرڪزي اڳواڻن ۾ نظر محمدجوڻيجو، عبدالسميع مڱريو، رحمت ﷲ هيسباڻي، عنايت ﷲ هيسباڻي موليڏنو راڄپر، اقبال نظاماڻي گرفتار ٿي پيا ۽ ٻيا ساٿي ۽ اڳواڻ حڪومت جي ڪھري ڪارروائين جي ڪري روپوش ٿي ويا، بعد ۾ متارو ڏاهري ۽ هيرا لعل کي روپوش قرار ڏئي اشتھاري ڏوهاري ۽ ملزم ٺھرائي پرپٺ 6 مھينا قيد ۽ ڏھہ هزار ڏنڊ جي سزا ٻڌائي وئي، متارو ڏاهري جي وڏي ڀاءُ محمد يوسف کي گرفتار ڪري ان کي شديد ٽارچر جو نشانو بنائي ان تي پريشر وجهي ڏنڊ وصول ڪيو ويو، چيئرمين نظر محمد جوڻيجو جي گرفتار ٿي وڃڻ ڪري شاھہ محمد شاھہ جي صلاح سان متارو ڏاهري کي قائم مقام چئيرمين مقرر ڪيو ويو، جڏهن تہ متارو ڏاهري وٽ يونين جي پوسٽ اڳ ۾ هئي کيس قائم مقام چئيرمين ڪري وڌيڪ وڏين ذميوارين ۾ وڌو ويو انھن ذميوارين کي ڪيئن پورو ڪيو ويو ان جي سڀني دوستن کي خبر آهي تنھن ڪري وضاحت جي ضرورت محسوس نٿو ڪريان، ياد رهي تہ يونين جي پوسٽ ۾ ذاتي مفادن لاءِ هر ڪوتاهي کان پرهيز ڪئي وئي.
20 فيبروري 1980 ۾ آئون سنڌ يونيورسٽي مان پوليس جي ڇاپي ۾ گرفتار ٿي پيس بعد ۾ تحقيق لاءِ فوجي حڪومت جي بدنام ٽارچر سيل ايف آءِ يو ۾ غير انساني عذابن ۽ سختين سان پڇا ڳاڇا جو ڍونگ رچائي تشدد ڪيو ويو، مون انھن حالتن کي ڪيئن منھن ڏنو ۽ هڪ انقلابي شاگرد اڳواڻ جي حيثيت سان ڪيترو ثابت قدم رهيس اها بہ سڀني دوستن کي خبر آهي ان ڪري ان تي آئون ڊيگهہ نٿو ڪريان.
مون کان جيڪي سوال ڪيا ويا انھن ۾ خاص طرح تہ شاھہ محمد شاھ، ابوبڪر زرداري، اسماعيل وساڻ، قمر راڄپر ۽ بلوچ اڳواڻن سان توهان يعني جيئي سنڌ وارن جو ڪھڙو خفيہ تعلق آهي...؟ مگر هنن بيوقوفن جي ڪابہ تمنا ۽ سازش ڪامياب ڪانہ ٿي مسلسل تحقيقات کان پوءِ مايوس ٿي هنن مون کي هڪ سال جيل تنھا ۽ ملاقات بند سي ڪلاس ۾ رکيو، انھي وچ ۾ ٻن ڪيسن ۾ هڪ هڪ سال سزا بہ ملٽري ڪورٽ کان ڏني وئي، پھريون ڪيس مير غوث بخش بزنجو جو استقبال ڪرڻ جي ڏوھہ ۾ ۽ ٻيو ڪيس سپر هاءِ وئي روڊ بلاڪ ڪرائڻ ۾ داخل ڪيو ويو هڪ ڪيس ۾ ڪورٽن ۾ چالان ڪري پيشين تي بہ موڪليو ويندو هو. اهو ڪيس 26 آگسٽ 1980 کان اڃان تائين هلي رهيو آهي.
ڀاءُ اسماعيل جڏهن هڪ سال موچڙن مصيبتن عذابن ۽ جيل تنھا جھڙين ڀوڳنائن کي پوري قومي جذبي ۽ ڌرتي جي آجپي لاءِ وڏي اعتماد سان برداشت ڪيو نيٺ فوجي ٽولو ٿڪجي مايوس ٿي مون کي ٻين شاگرد دوست قيدين سان گڏ رهڻ جي اجازت ڏني، جڏهن آئون اي ڪلاس ۾ پھتس تہ اتي اڳ ۾ قمر راڄپر، رحمت ﷲ هيسباڻي، عنايت ﷲ هيسباڻي، اقبال نظاماڻي، بشير احمد شاھ، عبدالسميع مڱريو، علي حيدر شاھ، قادر بخش جتوئي، موجود هئا جن سان هر جمعي تي ڪچھري ڪرڻ جو موقعو ملندو هو.
بدقسمتيءَ سان منھنجي اچڻ کان اڳ ۾ دوستن جي وچ ۾ اختلاف ٿي پيا هئا، تن ۾ قادر بخش جتوئي، عنايت هيسباڻي ۽ عبدالسميع مڱريو هڪڙي پاسي تہ ٻئي پاسي قمر راڄپر، رحمت ﷲ هيسباڻي، بشير احمد شاھہ هئا ۽ علي حيدر شاھہ ٻنھي پاسن کان آجو پي رهيو، جڏهن آئون پھتس تہ ڪجهہ دوستن منھنجا ڪن ڀرڻ شروع ڪيا مونکي هٿرادو ۽ من گهڙت هسٽريون ٻڌايون ويون ۽ انھن کي پيش ڪرڻ جو انداز ۽ طريقو اهڙو تہ گهرو ۽ رومال ۾ ويڙهيل هو جو سچي پچي آئون ذهني طرح پيچيدگي ۾ پئجي ويس، ڀاءُ يقين ڪريو تہ مونکي اهو سڀ ڪجهہ ڏاڍي دير سان معلوم ٿيو تہ هي ڪي سازشون هيون، مونکي شاھہ محمد شاھہ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري لاءِ ذهني طرح بدظن ڪيو ويو، هنن جي خلاف وڏي زهريلي پروپگنڊہ ڪري مون کي برغلايو ويو ان وقت آئون ايترو پختو ۽ سائنسي علم جو ڄاڻو ڪونہ هئس، جو اهڙين سازشن کي پيڙھہ کان سمجهي سگهان، ٿورڙي وقت ۾ ئي شاھہ محمد شاھہ ۽ ابوبڪر زرداري بہ وارڊ ۾ سنڌ جي ٻين جيلن تان بدلي ٿي اچي ويا، هاڻ تہ مزو مچي ويو، هنن دوستن جو منھنجي ذهن ۾ ڀريل زهر هنن لاءِ ڪروٽ موڙڻ لڳو آئون بيوقوفي جي ور چڙهي ڏاڍو جذباتي ۽ ضدي ٿي بيھي رهيس نتيجي ۾ منھنجن تاريخي وفادار دوستن سان منھنجو روز مرھہ جو رويو ڏاڍو بيحيائيءَ وارو ۽ هٽيل ٿي ويو، ٻئي پاسي دوست مون کي کنيو بيٺاهجن تہ اصل تنھنجي لاءِ الائي ڇا ٿيڻ وارو آهي، انھي دوران هڪ اهڙي سازش جنم ورتو، جنھن سان منھنجي طبيعت تي مڪمل غصو ۽ ڪاوڙ تاري ٿي وئي، هاڻي جيل مون لاءِ دوزخ جھڙو ٿي ويو، ڇو تہ سازش اهڙي تہ بيحيائيءَ تي مبني هئي، جنھن جو مثال نٿو ڏئي سگهجي ۽ اڳ ۾ مون کي برغلايو ويو هو ويتر آئون بگڙي ويس.
ٻئي پاسي شاھہ محمد شاھ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر مونکي سنڀالڻ ۽ هوشيار ڪرڻ لاءِ ڪافي ڪوشش ڪئي، پر آئون هڪ جي ٻي ڳالھايو بيٺو آهيان، ڀاءُ ٻڌا ڀلا پاڻ غلط يا صحيح الڙ جوانيءَ ۾ گهٽ مطالعي سان جيڪڏهن ضد ۾ آندا وڃو تہ پوءِ.........!! نيٺ دوست مونکي ڏسندي سمجهائيندي سوچيندي ٿڪجي پيا آخر بيزار ٿي پيا ۽ هنن سوچيو تہ هاڻ هن کي ڪير سمجهائي ڪا ڳالھہ نٿو مڃي، ڪا ڳالھہ نٿو سمجهي نيٺ هنن دوستن مون کي ڍر ڏئي ڇڏي ۽ آهستي آهستي پري ٿيندا ويا، آئون ويتر سخت ذهني پيڙا ۽ ڪشمڪش ۾ راتيون ۽ ڏينھن گذارڻ لڳس ۽ انھن هٿرادو تضادن کي پنھنجي وقار ۽ انا جو مسئلو ڪري بيھي رهيس ۽ ايترو تہ انڌو ٿي ويس جو ڪجهہ دوستن کي ٻاهر بہ ٻڌائي ويٺس تہ اندر جون حالتون ڏاڍيون ڏکائيندڙ آهن، ڀلا اهڙي صورتحال ۾ پنھنجن تاريخي دوستن جو مون کان الڳ ٿيڻ منھنجي اڍنگي رويي جي ڪري فطري هو، ڇو تہ پورن مھينن ۾ هڪ ماڻھو حقيقت کي نہ سمجهي سگهي تہ ان کي آخر ڇا ڪجي نيٺ دوست دور ٿي ويا ماڳھين ڳالھائڻ بہ ختم ٿي ويو ۽ مون بہ پنھنجي بيوقوفي جي انتھا ڪري ڇڏي.
ٿوري وقت کان پوءِ حالتن جي تبديلي جي ڪري ڪي دوست ڪيڏانھن تہ ڪي ڪيڏانھن بدلي ٿي ويا، پر آئون پنھنجي اڳواڻن کان ۽ پنھنجي تاريخي ورثي کان ذاتي ۽ ڪجهہ سياسي ڏکن سان جھڙيون تھڙيون ڳالھيون کڻي الڳ ٿي ويس ۽ ڪافي وقت تائين انھن غلط فھمين ۾ بليڪ ميل ٿيندو رهيس، سچ پڇو تہ اهڙين حالتن جو رونما ٿيڻ مون لاءِ جيل جي ٽارچر کان گهٽ نہ هو، ڪيتري ذهني پيڙا ۾ وقت گذاريم ان تي لکي نٿو سگهان، پوءِ سڀني مسئلن جو حل صرف هڪڙو محسوس ڪيم تہ هاڻ پابندي سان ڊسيپلين سان گهرو مطالعو ڪري ذهني پختگي حاصل ڪري پاڻ کي اهڙين ڀوڳنائن کان بچايان، پوءِ اچي نظرياتي سياسي سماجي ۽ سائنسي لٽريچر کي لڳس، اهڙن ڏکن ۽ عذابن ۾ گذارڻ کان پوءِ ڪتابن مون کي اهڙو مزو ڏنو جو آئون رات ڏينھن ڪتابن ۾ گذارڻ لڳس، جتان ڪٿان پٽي سٽي ڪتاب هٿ ڪري پنھنجو پورو ٽائيم ڪتابن کي ڏنم، پوءِ اهي نظرياتي ڪتاب هئا جن مون کي سڌرڻ ۽ شخصيت ٺاهڻ ۾ وڏو ثابت قدم رهايو، ڪتاب منھنجا گهرا دوست ٿي ويا، مون کي ڪنھن ٻئي جي ضرورت ئي محسوس نہ ٿيڻ ڏنائون، انھن ڪتابن ڪمال ڪيو مونکي هاڻ ڳالھہ سمجهہ ۾ اچڻ لڳي ڪوڙ، فريب ۽ چالاڪي کي سمجهڻ لڳس ائين لڳو تہ منھنجي ذهن تي ڪي غلاف چڙهيل هئا جيڪي آهستي آهستي لھڻ لڳا ۽ منھنجو ذهن هر موقف، خيال ۽ ٽاپڪ تي سائنسي طريقي سان تجزيو ڪرڻ لڳو، نگيٽو پازيٽو، نفعو نقصان وغيرہ جو علم اندر ۾ سمائجڻ لڳو ۽ مون ۾ ارادي جي پختگي ٿيڻ لڳي، آئون پنھنجي پاڻ مان مطمئن ٿيڻ لڳس پوءِ مون ايمانداري سان ماضي جو تجزيو ڪرڻ شروع ڪيو، پوءِ آئون پاڻ پنھنجي پاڻ تي حيرت کائڻ لڳس تہ ڇا واقعي آئون ايترو خراب ٿي ويو هئس، ۽ آهستي آهستي سچائي ۽ چٽائي منھنجي اندر ۾ منھنجي ذهن ۾ ظھور پذير ٿيڻ لڳي آئون ذهني طرح ۽ نظرياتي طرح هٿياربند ٿي ويس، جيڪڏهن ڪتابن سان دوستي نہ ڪريان ها تہ شايد آئون گهڻو ڀٽڪي وڃان ها، ۽ منھنجو سڌرڻ ڏاڍو مشڪل هو.
مون ڪائنات جي ارتقا تي پڙهيو ۽ سمجهيو، دنيا جي وڏن کنڊن ۽ خاص طرح دنيا جي وڏن انقلابن تي تفصيل سان ڪتابن کي پڙهيو، جدلياتي ۽ تاريخي ماديت کي پڙهيو ۽ پوءِ فلسفي ۾ داخل ٿي ويس، فلسفي جي دنيا ۾ داخل ٿيڻ کان پوءِ آئون پنھنجين غلطين تي روئڻ لڳس ۽ مونکي پنھنجي پوئين عملن تي پڇتاءُ ٿيو. اڄ آئون چوان ٿو تہ ذهن ۾ صحيح فيصلي جي قوت لاءِ هڪ ڪارڪن لاءِ ڪيترا نہ ڏکيا مرحلا ۽ معيار قائم ٿيل آهن، جن کي سولائي سان حاصل نٿو ڪري سگهجي.
ڀاءُ اسماعيل منھنجي مٿان ڪيترين ئي ڳجهن لامارا ڏنا آهن ڪيترن ئي گرڙ پکين غلط پروپگنڊائون ڪيون آهن، مگر اڄ آئون اهو نہ آهيان جيڪو ٻہ سال اڳ ۾ هئس جو چپٽين ۽ ٻٽن دليلن ۾ سڀ ڪجهہ حقيقت سمجهان، مون ٻن صدين جي انقلابي تاريخ ذهن ۾ پختگيءَ سان قائم ڪئي آهي، هاڻ مون وٽ مڪمل هڪ نظرياتي زندگي آهي ۽ جڏهن کان نظرياتي زندگي حاصل ڪئي اٿم تہ پنھنجي انھن تاريخي ساٿين لاءِ روئڻ شروع ڪيو اٿم، پر حالتون اهڙيون آهن جو ٻڙڪ بہ ٻاهر نٿو ڪڍي سگهان متان ڪير غلط مطلب ڪڍي وٺي تہ هاڻ جيل بزدل بنايو اٿس، ان ڪري چالاڪي ۽ پاليسي ٿو ڪري، مگر مون سان جنھن بہ زندگي جا ڪجهہ پل گڏ گذاريا هوندا تہ ان کي اهو تجربو ضرور ٿيو هوندو تہ بزدلي، دوکيبازي، غداري ۽ موقعي پرستي جھڙا موضي مرض پنھنجي فطرت جي ابتڙ آهن.
آئون جيل ۾ وقت پڙهائي سان گڏ پر اعتماد ۽ مطمئن طريقي سان گذاري رهيو آهيان مون اڄ تائين جيل مان جان ڇڏائڻ لاءِ ڪنھن کي بہ گذارش نہ ڪئي آهي ۽ نہ وري ڪندس ڇو تہ هي سڀ ڪجهہ منھنجي ذاتي خواهش آهي تہ پاڻ کي آزمائشن مان تجرباتي طور تي جانچجي ۽ پرکجي، جيڪي ڳالھيون هڪ ڪارڪن لاءِ تمام ضروري آهن، هڪ انقلابي ڪارڪن لاءِ ڪھڙا معيار هجڻ گهرجن...؟ آئون ڪوشش ڪري انھن تي پورو لھندس.
ڀاءُ آئون شعوري طور تي چاهيان ٿو تہ تيستائين جيل مان ٻاهر نہ نڪران جيستائين پنھنجا تاريخي دوست پرچائي نہ وٺان، مون پنھنجن غلطين جو ايمانداريءَ سان تجزيو ڪري هي فيصلو قائم ڪيو آهي تہ شاھہ محمد شاھ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداريءَ کان ڪيئن بہ ڪري پنھنجي غلطين جي معافي وٺان انھيءَ مقصد لاءِ ڪافي وقت کان ڪجهہ طريقيڪار سوچيندي آخر انھي نتيجي تي پھتو آهيان تہ توهان کي مختصر لکي گذارش ڪريان تہ تڪليف ڪري پنھنجو قيمتي وقت سيڙائي منھنجي مدد ڪندا ۽ منھنجي ڪري شاھہ محمد شاھ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري وٽ هلي ويندا مون کي يقين آهي تہ پنھجا ساٿي سائنسي نظريي جا قائل آهن ان ڪري تنگ نظري، دقيانوسي ۽ ڪٽر پڻي کان پاسو ڪندا يقينن منھنجي ڳالھہ تي سوچيندا ڇو تہ اهو سڀ ڪجهہ اشتراڪيت جي ابتڙ آهي، جڏهن تہ هينئر آئون ذهني طور تي هڪ باشعور ۽ باضمير نوجوان آهيان، مون ۾ ڪنھن بہ شڪ جي هاڻ گنجائش نہ رهي آهي جيڪڏهن دوستن کي منھنجي باري ۾ ڪو شڪ آهي تہ ان لاءِ مونکي صفائي جو وقت ڏين تہ هنن جي مھرباني ٿيندي.
آئون هاري محاذ يا شاگرد محاذ يا پي.اين.پي ۾ سياسي طرح شاھہ محمد شاھ، قمر راڄپر ۽ ابوبڪر زرداري جي قيادت ۾ صلاح مشوري سان ڪم ڪندس، انھي فيصلي جو حق صرف انھن وٽ ٿو سمجهان، ٻي صورت ۾ آئون مڪمل سياست ڇڏي ڏيندس وڃي ڳوٺ ۾ رهندس ڇو تہ نظرياتي ۽ فطري طرح آئون هن انقلابي دور ۾ ٻئي هنڌ ڪٿي بہ پاڻ کي مطمئن نہ ڪري سگهندس جنھن جي لاءِ وڏو تجربو حاصل ڪري چڪو آهيان.
مونکي اميد آهي تہ توهان منھنجي اپيل تي غور ويچار ڪندا ۽ انصاف وٺي ڏيڻ لاءِ جدوجھد ڪندا.
هن مختصر ليٽر کان پوءِ پاڻ کي انتظار ۾ رکندس ڇو تہ توهان سان ڪوبہ حجاب نٿو سمجهان.