مٺو، مير ۽ محبت کي ڪوڙا هنيا ويا
جوابدار اسان سان گڏ رهڻ ڪري همدرد هو، جنھن کي چيو سون تون ماٺ ماٺ ۾ معلوم ڪري اچي اسان کي ٻڌاءِ تہ معاملو ڇا آهي؟ ڪٿي همراهن کي ڪوڙا تہ نٿا لڳائين ؟ اڃا انھي بحث ۾ هئاسين تہ مٿان بيٽ جو سپاهي اچي ويو، دروازي کي زور سان ڌڪ هڻي اندر وارڊ ۾ داخل ٿيو پري کان چوڻ لڳو مير، مٺو ۽ محبت جلدي تيار ٿين صاحب کين آفيس ۾ گهرايو آهي، سپاهي کي سڏ ڪري چانھہ جو ڪوپ پياريو سين هن کان ٿڌائي سان پڇوسين تہ معاملو ڇا آهي؟ جنھن چانھہ جي ڪوپ تي سڄو راز ٻڌايو تہ اڄ ڊي.ايم.ايل.اي هيڊ ڪوارٽر مان ميجر غلام محمد کي ٽيليفون وسيلي حڪم ڪيو آهي تہ جن ٽن شاگردن کي تازو سمري ملٽري ڪورٽ 8 مان هڪ سال سزا ۽ پندرهن ڪوڙن جي سزا ٻڌائي آهي ان تي عمل ڪرائڻ لاءِ اڄ صبح 9 بجي آئون اچي رهيو آهيان ان ڪري سڄو انتظام ٺيڪ هجڻ گهرجي، سو سائين انڪري اصل جيل انتظاميہ جو هانءُ ٿو ڦاٽي صفا، هڻ هڻا لڳي پئي اٿن، سپرنيٽينڊنٽ نور الاهي شيخ ۽ ڊپٽي سپرنيٽينڊنٽ آغا غلام نبي صبح سويل کان پنجن جيلرن سان گڏ ويٺا آهن، صفائي وغيرہ هلي رهي آهي، ٽڪٽڪي کي سامھون پراڻي ڪورٽ ۾ رکيو ويو آهي، سپاهي اڃان ماٺ مس ڪئي تہ مٿان بيٽ عملدار شبيرا پنھنجي مخصوص انداز سان وارڊ ۾ داخل ٿيو سامھون سپاهي کي اسان سان گڏ ويٺل ڏسي مٿس رعب ڪرڻ لڳو، اڃا دير ڇاجي ڪري رهيو آهين، بس پوءِ جمعدار ڪنھن کي نہ بيھڻ نہ ويھڻ پيو ڏي، هيڏانھن بھادر دوست مير، مٺو ۽ محبت جن کي آڪٽوبر 1982 ۾ سمري ملٽري ڪورٽ مان ٻڌايل سزا ۾ الزامن جي وضاحت ۾ هنن جو ڏوھہ اهو هو تہ توهان مارشل لا جي خلاف نعريبازي ڪري تعليمي ادارن ۾ ڪلاسن جو بائيڪاٽ ڪرايو ۽ ان سان گڏ پمفليٽ بہ ورهايا هئا جنھن ۾ پاڪستان اندر مختلف طبقن ۾ نفرت ڦھلائڻ ۽ فوجي حڪومت کي آمريڪا سامراج جو ڇاڙتو لکيو هو، هنن شاگردن کي ٻہ سال شنوائين ۾ هلائڻ کان پوءِ مليٽري ڪورٽ انصاف جي تقاضائن جي پورائي لاءِ شاهد گهرائي هنن کي چارج شيٽ ڪورٽ جي ميجر طرفان پڙهي ٻڌائي پي وئي تيڏي مھل ميجر صاحب پنھنجي ڪرسي جي سامھون حلف پڙهيو تہ آئون ﷲ کي حاضر ناظر سچائي ۽ ايمانداري سان اسلامي اصولن تحت فوجي ضابطن کي مڃيندي روايتي حڪم مطابق فيصلو ڪندس، شاهد ٽوٽل ٽي گهرايا ويا هئا، هڪ ڄامشورو پوليس جو اي ايس آءِ ۽ ٻہ سي آئي ڊي جا ملازم جن کي ٽيليفون تي آگاھہ ڪيو ويو هو تہ 15 آڪٽوبر تي فلاڻن شاگردن تي شاهدي ڏيڻ لاءِ تياري ڪري حاضر ٿجو، شاگرد اڃان ڪورٽ کان ٻاهران بيٺا هئا تہ اي.ايس.آءِ ۽ سي آءِ ڊي وارن هنن کي چيو تہ ڪيس مڪمل ڪوڙو آهي پر جيڪڏهن اسين شاهدي نہ ڏينداسين تہ اسان جو روزگار ختم ڪيو ويندو، ڇو تہ هي فوجي آهن ئي جانور..! ان لاءِ اسان کي معاف ڪجو ڇو تہ اسين مجبور آهيون، شاگردن هنن کي چيو بابا توهان مجبور آهيو ڀلي شاهديون ڏيو پر اهو ياد رکجو تہ حالتون سدائين هڪجهڙيون نہ رهنديو وقت ۽ حالتن مطابق هر شيءِ تبديل ٿيندي رهندي آهي.
ڪجهہ وقت ۾ هنن کي پٽيوالي پڪاريو تہ مير، مٺو ۽ محبت حاضر ٿين، پوليس جي نفري هنن جي اڳيان پويان ٿي هنن کي وچ ۾ ڪري هنن جي هٿن ۾ لڳل هٿڪڙيون جمعدار هٿ ۾ ڪري اندر روانا ٿيا، پھريائين ميجر هنن کي الزا م پڙهي ٻڌايا ۽ پوءِ چوڻ لڳو تہ توهان جو ڪھڙين سياسي پارٽين سان تعلق آهي...؟ نوجوانن جي چپن تي مرڪ ۽ چھري تي رونق ڏسي ميجر رهندو مشتعل ٿي ويو، نوجوانن وراڻيو جنھن ڏينھن بائيڪاٽ ٿيو نعرا لڳا پمفليٽ لڳايا ويا ان ڏينھن اسين اتي موجود ڪونہ هئاسين اسين وچان ٽئين جماعت جا ڪارڪن آهيون اسان جي جماعت پاڪستان کي چئن قومن جو گڏيل ملڪ تسليم ڪري ٿي ۽ ننڍين قومن جي حقن جي ڳالھہ ڪري ٿي، باقي جمھوريت جي بحالي تہ پاڪستان جي 9 ڪروڙ عوام جو گڏيل آواز آهي، ڇو تہ دنيا ۾ هر ملڪ جي اندر جيڪا فوج آهي اها عوام جي پئسي ۽ پگهر تي پلجي ٿي، اها سرحدن ۽ ملڪ جي حفاظت لاءِ عوام مقرر ڪري ٿو ان ڪري فوج جو فرض آهي تہ وڃي سرحدن جي حفاظت ڪري ۽ باريڪن ۾ وڃي ويھي. اهو اسان جو مطالبو آهي جيڪڏهن اهو ڏوھہ آهي تہ پوءِ انصاف جي تہ اڳ ئي لتاڙ لڳي پئي آهي، هنن اهو بيان ڏئي بس ڪيو تہ ميجر صاحب اکيون ڳاڙهيون ڪري هنن سان مخاطب ٿيو تہ ”اسکا مطلب هي کہ تم“ لوگ سياسي هيو ۽ اشاري سان سامھون بيٺل اي ايس آءِ کان پڇيائين تہ تون هنن متعلق ڪھڙي ڄاڻ ٿو رکين، ڇا تون مسلمان آهين اي ايس آءِ چيو جي صاحب مسلمان آهيان ڇا تون سچي شاهدي ڏئي رهيو آهين؟ هن چيو جي صاحب، ڇا تون ڪلمون پڙهي شاهدي ڏيندي ؟ جي صاحب پوءِ ڪلمو پڙھہ هن هڪڙي ساهي ۾ ڪلمو پڙهي ورتو ۽ پنھنجي شاهدي شروع ڪيائين.
چوڻ لڳو تہ 12 آڪٽوبر 1982 تي مونکي اطلاع مليو تہ اڄ تعليمي اداري جا شاگرد مارشل لاءِ خلاف جلوس ڪڍندا، ان ڪري آئون 10 بجي صبح جو اتي پھچي ويس تقريبن 500 شاگرد جلوس ۾ شريڪ هئا وڏي واڪي مارشل لا جي خلاف نعرا هڻي رهيا هئا تن ۾ هي بہ شامل هئا، مون هنن کي چڱي طرح سڃاتو هو، هن پنھنجي هٿرادو شاهدي ڏئي بس ڪئي تہ ميجر چيو توهان هن سان ڪراس دليل بازي ڪري سگهو ٿا، هن ڪورٽ ۾ وڪيل جي اجازت نہ آهي، شاگردن چيو تہ اسان هن ڪيس ۾ بي گناھہ آهيون ان ڪري شاهدن کان آڏي پڇا نٿا ڪريون، ميجر چيو، پوءِ توهان کي نقصان ٿيندو، شاگردن چيو تہ اسان ڄاڻون ٿا تہ سزا ضرور ملندي باقي هي رسم پيا ڪريو، ڀلي پوري ڪريو، ايتري ۾ ٻنھي شاهدن کي شاهديون لکت ۾ ڏيڻ لاءِ گهرايو ويو، شاهدن ٻيو رٽيل بيان تہ صحيح لکرايو پر شاگردن جي تعداد ۾ غلطي ڪري 100 شاگرد لکرايا، بيان لکندڙ ڪلارڪ کان رهيو نہ ٿيو جنھن جي زبان مان نڪري ويو تہ هنن سان سڌي سئين ناانصافي ٿي رهي آهي ۽ پوءِ شاگردن کي لڪائي هڪ پنو ڏيکاريائين تہ سزا اڳ ئي مقرر ڪئي وئي هئي، جيڪا آهي هڪ سال جي سزا ڏھہ ڦٽڪا ۽ ڏھہ هزار ڏنڊ، جڏهن تہ ميجر ٽنگ ٽنگ تي چاڙهي انگريزي اخبار پڙهي رهيو هو سگريٽ مٿان سگريٽ پي رهيو هو، کيس ڊي ايم ايل اي جي فون آئي تہ هنن شاگردن جي مٿان جيڪا سزا مقرر ڪئي وئي هئي ان ۾ ڪا بہ ڪمي نہ ڪجان ميجر ييس سر يس سر چوندي ڪرسي تان اٿيو پي ويو، ٽيليفون جو رسيور رکندي جمعدار کي حڪم ڪيائين تہ هنن کي ٻاهر وڃي ويھاريو ڇوڪرا ميجر جي بي وقوفي ۽ بي حيائي تي کلندا ٻاهر نڪتا، اٽڪل 15 منٽن کان پوء ميجر هنن کي وري اندر گهرايو، ميجر هنن کي سامھون بيھاري اعلان ڪيو تہ ڪيس توهان تي ثابت ٿي چڪو آهي تہ اوهين سياسي شاگرد آهيو ۽ تعليمي اداري واري وڳوڙ ۾ شامل رهيا آهيو، پر وري بہ ڪورٽ توهان سان انصاف ڪندي توهان کي هڪ سال قيد جي سزا ڏھہ ڪوڙا ۽ ڏھہ هزار ڏنڊ جيِ سزا ٻڌائي ٿي، هنن نوجوانن صرف اهو چيو تہ ميجر صاحب توهان ڪوڙو حلف کڻي ضمير جو وڪرو ڪندي اها سزا ڏني آهي، جڏهن تہ شاهد سدائين اهي ساڳيا رهيا آهن، ٻين شاگردن جي ڪيسن ۾ بہ اهي ئي شاهد ڪوڙا قسم کڻي شاهديون ڏيندا رهيا آهن، اسين ظلم برداشت ڪنداسين پر جهڪنداسين ڪڏهن بہ نہ، ميجر ڪاوڙ ۾ ميز تي مڪ هڻندي چيو تہ آئون مجبور ۽ بيوس آهيان منھنجي هٿ ۾ ڪجهہ بہ نہ آهي، سڀ ڪجهہ ڊي.اي ايل اي جي هٿ ۾ آهي، جيڪو وڏو انصاف وارو ۽ سٺو ماڻھو آهي توهان پنھنجي علائقي جي وڏيري کي چئو تہ ڊي ايم ايل اي کي سفارش ڪري ۽ رحم جي اپيل ڪري، ﷲ ڪندو تہ توهان آزاد ٿي ويندا، نوجوانن چيو تہ اسين وڏيرن جا ايجنٽ نہ آهيون، ان ڪري ڪوبہ وڏيرو اسان جي سفارش نہ ڪندو ۽ اسان جا عزيز بہ غريب ۽ مسڪين آهن جيڪي غريب ضرور آهن، بزدل نہ آهن جيڪي اسان کي بي ڏوهي سمجهن ٿا ان ڪري اهي بہ اسان سان گڏ آهن، پوءِ ميجر کي خدا حافظ چئي ٻاهر نڪري آيا ۽ پوليس هنن کي سخت حفاظتي پھري ۾ وڏي گاڏيءَ ۾ ويھاري جيل جي دروازي تي سزا جي ڪاغذن سميت ڇڏي ڏنو.
هيڏانھن مير، مٺو ۽ محبت جيڪي صبح جي سردي ۾ ڏڪندي ڪوڙن کائڻ لاءِ ڪمري ۾ تياري ڪري رهيا هئا ٻيا سڀئي شاگرد ٽولي جي شڪل ۾ هنن جي نڪرڻ جي تياري ڪري رهيا هئا، ڪو شاگرد ٽوال کڻي هنن جو بت اگهي رهيو آهي تہ ڪو هنن جي سلوار ۾ اڳٺ وجهي رهيو آهي سڀئي شاگرد هنن جون نمبر وار پٺيون ٺپوري کين همٿ ڏياري رهيا آهن ۽ هنن جا انقلابي جذبا وڌائي چئي رهيا آهن جيئن اڳ ۾ ٻيا شاگرد ڪوڙا برداشت ڪري وڏي آواز ۾ قومي انقلابي نعرا هڻي فوجي حڪومت کي مردہ آباد، انقلاب زندہ آباد مزدو،ر پورهيت ۽ هاري زندہ آباد جا نعرا هڻي کين چئجو تہ توهان جو حشر ايران جي ساواڪ جھڙو ٿيندو ضياءُالحق آمريڪن ايجنٽ تي لعنت، جيئي سنڌ جيئي شاگرد اتحاد جا نعرا هڻي بھادري جو ڪردار ادا ڪجو، هنن ۾ مٺو ڏاڍو جذباتي ۽ الڙ جوان آهي تنھن تہ هٿ مٿي ڪري چيو تہ اڄ ميجر کي گاريون ڏيندس پر ڪجهہ شاگردن کيس سمجهايو تہ پاڻ قومي انقلابي ڪارڪن آهيون گار گند ڪرڻ پنھنجو ڪم نہ آهي، صرف انقلابي نعرا ئي سندن منھن تي چماٽ آهي، پوءِ هنن يقين ڏياريو تہ هي ڪابہ بد اخلاقي نہ ڪندا پوءِ هي دوست هارسينگار ڪري نوان ڪپڙا پھري تيار ٿي آيا سڀئي شاگردن هنن جي ٻاهران ڪنارو ڪري هلڻ لڳا ايتري ۾ جيلر حيدرالزمان بہ دروازي تي اچي بيھي رهيو تہ جلدي ڪريو، شاگرد هن کي ڏسي جذباتي ٿي ويا ۽ انقلابي گيت ڳائڻ لڳا، آهستي آهستي هنن کي وچ ۾ ڪري گيت ڳائيندا دروازي ڏانھن وڌيا گيت ايڏو تہ جذبي ۽ جوش سان ڳائي رهيا آهن ڄڻ ڪنھن انقلابي محاذ تي وڃي رهيا آهن، ائين پيو لڳي تہ اڄ جيل ڀڄي ڀورا ٿيڻ وارو آهي.
”ريٽو جهنڊو اڀ تائين جهوليندو او ساٿي اهڙو ڏينھن بہ ايندو“ انقلابي گيت جي گونج ۾ سڀئي وڏي دروازي وٽ پھتا سامھون سپاهيءَ دروازو کوليو آخر ۾ سڀني دوستن نعرو هنيو جيئي سنڌ جيئي پورهيت عوام، پوءِ هي نوجوان اندر هليا ويا، شاگرد سامھون کولين واري فٽ پاٿ تي قطار جي شڪل ۾ ويھي رهيا هنن جي اچڻ جو انتظار ڪرڻ لڳا ڪجهہ شاگرد سئي سڳو کڻي گل پٽي هار ٺاهڻ لڳا.
اڄ جون حالتون اسان کان ڪھڙي تقاضا ڪن ٿيون هنن بي وقوف فوجي جانورن ۽ سندن ساٿي سرمائيدارن، جاگيردارن، پيرن ۽ مولوين ۽ استحصالي قوتن جي ذهن ۽ دماغ ۾ وھہ آهي تہ اسين شاگردن کي سزائن، ڪوڙن ۽ ڏنڊن جي پريشر ۽ ڌمڪين سان نفسياتي طرح مفلوج ڪري پنھنجي مقصد ۾ ڪامياب ٿي وينداسين، پر اها سندن ڀل آهي هنن جي اهڙين حرڪتن سان ڏينھون ڏينھن انقلابي عمل ۾ نوجوانن جي جذبن ۾ نواڻ اچي رهي آهي، هي انقلابي جدوجھد هاڻ ويتر ڪاميابي جي خاص مرحلن ۾ داخل ٿي رهي آهي، اها معروضي طرح تاريخي، حقيقت ڳاڙهي رنگ سان ظاهر ٿي چڪي آهي تہ اڄ جو دور پورهيت عوام جي تاريخي برتريءَ جو دور آهي، اڄ هتي سڀئي ترقي پسند جماعتون ظلم جي خلاف گڏيل جدوجھد ۽ گڏيل قربانيون ڏئي مثال قائم ڪري رهيون آهن تہ ڪوڙا اسان جي آزمائشن ۾ ڪا بہ رڪاوٽ نہ آهن.
هڪ سينئر شاگرد مخاطب ٿيندي چيو تہ ڏسو اڄ اسين چار تنظيمون گڏ آهيون هونءَ ڪيترا بہ اختلاف هجن پر هن فوجي ٽولي جي ظلم ۽ جبر ۾ سڀ هڪ آهيون، سڀني وڏي جذبي ۽ جوش سان انقلابي گيت ڳائي پاڻ ۾ ٻڌي جو ثبوت ڏنو آهي. بيشڪ حالتن جو رخ هاڻي اسان کي مجبور ڪري رهيو آهي تہ پنھنجي جدوجھد کي عوامي قوت سان ڳنڍي سائنسي نظريي سان ليس ٿي، پورهيتن جي ذهني سطح کي اڃا بہ وڌيڪ پختو ۽ پڪو ڪريون، اڃان ڪچھري هلي رهي هئي تہ دروازي جي اندران زوردار نعرا لڳا جيئي سنڌ، جيئي پورهيت عوام، سپاهي خوف ۽ حراس مان ڏڪندي دري کي کوليو سڀئي شاگرد ٽولي جي شڪل ۾ دروازي کي ڦري ويا، هو ڏس مير، مٺو ۽ محبت جي چھرن تي رونق ۽ چپن تي مرڪ تري رهي آهي، ڄڻ ڪا هٿين خالي جنگ کٽي آيا هجن خوشي کي، غصي کي ڪيئن گڏي ڇڏيو اٿن، سڀني شاگردن کين مبارڪون ڏيندي ڳلن تي چمين جي بارش لڳائي ڇڏي، ڪن وري گلن جا هار پارائي کين گهوٽ جي سرگس وانگر قومي گيتن جي گونج ۾ سندن مٿان ڇانورو ڪري باريڪ ڏانھن وڌڻ لڳا، سڀني جي جذبن ۾ نواڻ، سرهاڻ ارادي جي پختگي ۽ پورهيت عوام سان وچن بکي رهيو هو تہ نيٺ هڪ ڏينھن ظلم جي گهاڻي ۾ پيسجندي پيسجندي گهاڻي کي برباد ڪري هڪ نئون روشن مستقبل ايندڙ نسل لاءِ هموار ڪندا سين ائين سوچيندي لوچيندي قومي گيت ڳائيندي پنھنجي باريڪن ۾ پھتاسين پوءِ سڀئي شاگرد ڪچھري ۾ مگن ٿي ويا.