حضرت محمد ﷺ ۽ حضرت خديجه الڪبريٰ جي شادي
حضرت محمد ﷺ جن جڏهن ٻئي سفر کان واپس موٽيا ۽ واپار جي حاصل ٿيل رقم جي حساب ڏيڻ لاءِ حضرت خديجه جن وٽ پهتا ته ان وقت حضرت خديجه هڪ اهم فيصلو ڪري چڪي هئي ۽ پاڻ سڳورنﷺ تي گهرائيءَ سان هڪ نظر وڌائين. پاڻ سڳورنﷺ جي اکين مان مبارڪ نور چمڪي رهيو هو ۽ پاڻ سڳورنﷺ جا وار مبارڪ ڪنڌ تائين پکڙيل هئا ۽ رسم مطابق وارن ۾ سينڌ ڪڍندا هئا ۽ جڏهن پاڻ سڳوراﷺ ڪڏهن مرڪندا هئا ته موتي جيئان سندن ڏند مبارڪ به چمڪندا هئا. پاڻ سڳورنﷺ جي چهري مبارڪ جي خوبصورتي اهڙي طرح هئي جو جيڪو ڏسندو هو دنگ رهجي ويندو هو.
پاڻ سڳورنﷺ جي حسن و جمال کان علاوه بدن مبارڪ مان هڪ دل پسند خوشبو نڪرندي هئي. ان تحت اڪثر ماڻهو پاڻ سڳورنﷺ سان ملڻ جا خواهشمند رهندا هئا. ان زماني ۾ اڪثر عرب جا ماڻهو گهڻي مقدار ۾ عطر استعمال ڪندا هئا. مڪي ۽ مديني ۾ رهندڙ ماڻهن ۾ پنهنجي بدن کان علاوه ڪعبي ۽ ٻين آرامده جڳهن کي به مختلف خوشبو لڳائڻ جو رواج هو. حضرت محمد ﷺ جن کي عطر جي خوشبوءِ تمام گهڻي پسند هئي. عرب جزيره جا مورخين لکن ٿا ته حضرت محمد ﷺ جن اهڙو عطر استعمال نه ڪندا هئا جنهن جي خوشبوءِ تيز ۽ شوخ نه هوندي هئي.
پاڻ سڳوراﷺ هميشه آهستي ۽ اهڙي انداز سان گفتگو ڪندا هئا جو ٻڌڻ وارو بلڪل آسانيءَ سان ڳالهه سمجهي وٺندو هو. اهوئي سبب هو جو پاڻ جيڪي ڪجهه به ڳالهائيندا هئا، ٻڌندڙ جي دل تي اثر ٿي ويندو هو ۽ اهو شخص اهي الفاظ وساري نه سگهندو هو.
بهرحال جڏهن پاڻ سڳوراﷺ حضرت خديجه وٽ واپار جي حساب ڪتاب ڏيڻ لاءِ پهتا ته حضرت خديجه ڪجهه سوال ڪنهن جي معرفت پڇا ڪيا ته حضرت محمد ﷺ جن شادي ڪرڻ جو ارادو رکن ٿا يا نه. پاڻ سڳورنﷺ جي جواب مان اهو معلوم ٿيو ته پاڻ کي اڃا شاديءَ جو ڪوبه ارادو نه اٿن، حضرت خديجه به فطري حيا جي سبب پنهنجي شاديءَ جي ڳالهه نه پئي ڪري سگهي.
پاڻ سڳورنﷺ ۽ حضرت خديجه جي شادي ۾ ٽي رڪاوٽون سامهون هيون، هڪ اها ته حضرت خديجه چاليهن سالن جي بيوهه عورت هئي ۽ کيس هڪ وڏو پٽ ۽ ڌيءَ به هئي. جڏهن ته ان وقت پاڻ سڳورنﷺ جي عمر پنجويهه سال هئي. ٻيو اهو ته حضرت خديجه هڪ مالدار عورت هئي ۽ سندن مقابلي ۾ پاڻ سڳوراﷺ تمام غريب هئا. ٽئين رڪاوٽ اها هئي ته پراڻيءَ رسم رواج مطابق ٻنهي قبيلن جي رضانامي جي ضرورت هئي ۽ حضرت خديجه جو قبيلو يقيناً دلچسپي نه وٺندو.
آخرڪار حضرت خديجه پنهنجي غلام ”ميسره“ کي پاڻ سڳورنﷺ ڏانهن روانو ڪيو ته پاڻ سڳورنﷺ سان ان باري ۾ گفتگو ڪري. غلام ”ميسره“ بنا تاخير حضرت محمدﷺ جن کان پڇيو ته منهنجي مالڪياڻي حضرت خديجه هڪ بيوه عورت آهي، ڇا ان سان اوهان شادي ڪرڻ پسند ڪندا؟
پاڻ سڳوراﷺ ميسره جي ان ڳالهه تي ڏاڍا حيران ٿيا ۽ فرمايائون ته حضرت خديجه هڪ مالدار عورت آهي ۽ مان هڪ غريب انسان آهيان. منهنجي ۽ ان جي حالتن ۾ وڏو فرق آهي ۽ فرمايائون ته مڪي جا وڏا وڏا مالدار، امير، حضرت خديجه سان شادي جا خواهشمند آهن ۽ انهن جي اڄ تائين درخواست قبول نه ٿي آهي، پوءِ ڪهڙي ريت مون غريب سان شادي تي راضي ٿيندي.
ميسره غلام اهو احوال حضرت خديجه تائين پهچايو ۽ چيائين ته آخر ڪار مان اهو نه سمجهي سگهيم ته اوهان سان شادي لاءِ رضامند آهن يا نه.
ٻيو دفعو حضرت خديجه هڪ عورت نالي ”نفيسه“ کي پاڻ سڳورنﷺ ڏانهن روانو ڪيو ته هوءَ بنا ڪنهن گهٻراهٽ جي پاڻ سڳورنﷺ سان اها گفتگو ڪري. ”نفيسه“ نالي عورت جو تعلق ”مولوه“ نالي هڪ طبقي سان هو، يعني ان جا والدين عرب نه هئا. ان ڪري اها عربن سان ڳالهائڻ کان نه گهٻرائيندي هئي. يعني بنا پردي پنهنجي ڳالهه ٻئي تائين پهچائيندي هئي.
پاڻ سڳورنﷺ کي رستي سان ويندي ”نفيسه“ ڏٺو ۽ يڪدم وڃي پهچي چيائين ته، اي محمد! (ﷺ) اوهان هڪ خوبصورت ۽ خوب سيرت انسان آهيون. اوهان شادي ڇو نه ٿا ڪريو؟ پاڻ سڳورنﷺ جواب ۾ فرمايو ته مان هڪ غريب انسان آهيان، ٻچن ٻارن جون ضرورتون ڪٿان پوريون ڪري سگهندس. منهنجو هڪ چاچو آهي حضرت ابوطالب جيڪو هينئر تمام پوڙهو ٿي چڪو آهي ۽ مالي حالت به ٺيڪ نه اٿس جڏهن آءٌ ننڍو هيس ته انهن منهنجي پرورش ڪئي، هينئر منهنجو فرض آهي ته هن وقت مان انهن کي ان حال ۾ ڪيئن ڇڏيان جو ڪجهه ڪمائيندو آهيان، انهن کي پهچائيندو آهيان.
نفيسه هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪندي، پاڻ سڳورنﷺ کي چيو ته اوهان هي هڪ رشتو قبول ڪيو، جنهن جي رضامندي اوهان کي حاصل ٿي چڪي آهي. پاڻ سڳوراﷺ ان عورت جون ڳالهيون ٻڌي سوچڻ لڳا، ان موقعي مان فائدو وٺي وري نفيسه چيو ته اي محمد! (ﷺ) اوهان اصول پسند شخصيت آهيو ۽ حضرت خديجه جي دل ۾ اوهان لاءِ نيڪ جذبات موجود آهن. اوهان کي ان جي دل نه ٽوڙڻ گهرجي. جڏهن پاڻ سڳورنﷺ کي اها خبر پئجي وئي ته حضرت خديجه ساڻن رشتي ڳنڍڻ لاءِ رضامند آهي ته ان وقت نفيسه کي پاڻ سڳورنﷺ فرمايو ته مان ان باري ۾ حضرت خديجه سان پاڻ ڳالهه ٻولهه ڪرڻ چاهيان ٿو.
ٻئي ڏينهن پاڻ سڳوراﷺ حضرت خديجه وٽ ويا ۽ نفيسه عورت جي ڳالهين بابت ڳالهه ٻولهه ڪيائون، حضرت خديجه نفيسه جي ڳالهين جي تصديق ڪئي ۽ پاڻ رضانامو ظاهر ڪيائون.
حضرت خديجه جي عمر چاليهه سال هئي، پاڻ بيوه هئڻ جي باوجود به کيس پنهنجي قبيلي جي رضامندي جي ضرورت درپيش هئي. ڇو جو عرب ۾ رسم رواج هو ته شاديءَ کان پهريائين قبيلي جي رضامندي ضروري سمجهي ويندي هئي. حضرت خديجه جو تعلق قبيله ”بنو اسد“ سان هو.
قبيلي ”اسد“ جي سربراهه عمرو بن اسد چيو ته مان مڃان ٿو ته حضرت محمد ﷺ جن امين ۽ ديانتدار آهن، پر مالي حالتن کان تمام غريب آهن. جڏهن ٻين قبيلن کي اها خبر پوندي ته حضرت خديجه هڪ غريب مرد سان شادي ڪرڻ چاهي ٿي ته اهي اسان کي طعنا ڏيندا ۽ اسان کي گهٽ وڌ ڳالهائيندا ته مڪي ۾ مردن جي کوٽ ٿي وئي هئي ڇا جو حضرت خديجه حضرت محمد ﷺ جن سان شادي ڪرڻ چاهي ٿي؟
حضرت ابوطالب جڏهن اها ڳالهه ٻڌي تڏهن اسد قبيلي جي سربراهه ۽ اسد قبيلي جي ٻين ماڻهن کي دعوت ڏنائون، دعوت ختم ٿيڻ بعد حضرت ابوطالب گفتگو جو آغاز ڪيو:
”جيتوڻيڪ حضرت محمد ﷺ غريب آهي، پر ان جي نيڪ نيتيءَ ۾ ڪو شڪ نه آهي. پاڻ هاشمي خاندان سان تعلق رکندڙ آهن ۽ حسب نسب ۾ قيبلي اسد کان بالاتر نه آهن ته ان کان گهٽ به نه آهن. ان کان علاوه جوان آهن. خوبصورت ۽ خوب سيرت به. جواني ۾ خوبصورتي ۽ خوب سيرتي هڪ سرمايو آهي ۽ جيڪڏهن تون ”عمرو بن اسد“ ان رشتي جي مخالفت ڪندين ته نه صرف حضرت محمد ﷺ جي دل ٽوڙيندين پر حضرت خديجه جي دل ٽوڙڻ تنهنجي مخالفت جو سبب بڻبو. ٿي سگهي ٿو ته حضرت خديجه کي ڪو مالدار شخص مڙس ملي وڃي پر حضرت محمد ﷺ جهڙو نيڪ دل ۽ خوبصورت جوان ڳولهڻ سان به نه ملندو.“
حضرت ابوطالب جي ڳالهه عمرو بن اسد جي دل تي تمام گهرو اثر ڪيو ۽ شادي جي باري ۾ رضامندي جو اظهار ڪيائين.
عرب جي رسم رواج مطابق مڙس کي شاديءَ جي موقعي تي حق مهر ادا ڪرڻو پوندو هو. ان وقت پاڻ سڳورنﷺ حضرت خديجه کي پنج سو درهم ڏنا، ان رقم ۾ ان وقت ٻه اٺ به خريد نه پيا ٿي سگهن.
حضرت محمد ﷺ جن جي شاديءَ جي موقعي تي ريگستان کان دائي حليمه به مڪي پهتي. حضرت خديجه دائي حليمه کي پنج اُٺ تحفي طور ڏنا. ٻيو دفعو جڏهن دائي حليمه مڪي آئي ته پاڻ سڳورنﷺ کان هڪ اُٺ ۽ چاليهن رڍن جي گهر ڪئي. دائي حليمه جڏهن به مڪي ايندي هئي ته ان جي هر خواهش پاڻ سڳوراﷺ پوري ڪندا هئا ۽ سندس هر طرح جي مدد ڪندا هئا.
پاڻ سڳورنﷺ جي شادي کان بعد مالي حالت سُڌري وئي. سڀ کان پهريون ڪم اهو ڪيائون جو پنهنجي چاچي حضرت ابوطالب جي فرزند حضرت علي ڪرم الله کي پنهنجي نگراني هيٺ رکيائون بعد ۾ هڪ عيسائي غلام ”زيد بن حارث“ جنهن جو تعلق شام ملڪ سان هو، حضرت خديجه کيس بخش ڪري ڇڏيو پر پاڻ زيد بن حارث آزاد ٿيڻ بعد پاڻ سڳورنﷺ کان جدا ٿيڻ گوراه نه سمجهو.
زيد بن حارث جي والدين کي اهو پتو نه هيو ته اسان جو پٽ زنده آهي. جڏهن کين خبر پئي ته اهي کيس شام ڏانهن وٺي وڃڻ لاءِ مڪي پهتا پر زيد بن حارث والدين سان وڃڻ کان بلڪل انڪار ڪري ڇڏيو. چيائين ته مون کي پنهنجي والدين کان وڌيڪ حضرت محمد ﷺ جن عزيز آهن.
پاڻ سڳوراﷺ شادي کان بعد غريبن ۽ يتيمن جو ڏاڍو فڪر ڪندا هئا ته جيئن اهي تنگ دستي کان آزاد ٿي وڃن. هرحال ۾ غريبن ۽ يتيمن جو تمام گهڻو خيال رکندا هيا. پاڻ سڳورنﷺ تي نازل ٿيل قرآن مجيد ۾ به غريبن ۽ يتيمن جو تمام گهڻو تاڪيد ٿيل آهي. پهريان آيل آسماني ڪتابن ۾ ايترو تاڪيد ٿيل نه هو. ساري زندگي پاڻ سڳورنﷺ کي اهو فڪر هوندو هو ته دنيا ۾ ڪو غريب بي سهارا بک تي نه هجي. پاڻ سڳوراﷺ هميشه قناعت سان زندگي بسر ڪندا رهيا.
ان دور ۾ عام ماڻهو عطر جو گهڻو استعمال ڪندا هئا. ڪجهه عرب ته پاڻيءَ ۾ به خوشبو ملائي پيئندا هئا. عطر پاڻ سڳورنﷺ کي بيحد پسند هوندو هو. هڪ بدوي عرب پنهنجي غذا ڏاچيءَ جو کير استعمال ڪندو هو. عرب جي زندگي ڏاچيءَ جي کير سان وابسطه هئي.
ريگستان جي مشڪل حالتن ۾ هڪ اُٺ نه صرف پنهنجي زندگي جاري رکي سگهندو هو، پر مالڪ جي زندگيءَ جو به سبب بڻبو هو. اُٺ هڪ اهڙو جانور آهي، جيڪو ريگستان جي گرمي ۽ بغير پاڻي پيئڻ جي ٿڪاوٽ محسوس نه ڪندو آهي ۽ بغير کاڌي پيتي جي ڏهه ڏينهن زنده رهي سگهندو آهي.
عام ماڻهن جي بدن مان هڪ ڪلاڪ ۾ چاليهه گرام پگهر خارج ٿيندو آهي، جيڪڏهن هڪ يورپ جو رهاڪو جنهن کي هتان جي ريگستان ۾ رهڻ جو ڪوبه تجربو نه آهي، گرميءَ جي موسم ۾ ريگستاني علائقي عرب جو سير ڪري ته ان جي بدن مان هڪ ڪلاڪ ۾ پگهر هڪ هزار ٻه سؤ گرام يعني هڪ ليٽر کان به ڪجهه وڌيڪ وهي سگهي ٿو. اهوئي سبب آهي جو يورپ جا رهاڪو ريگستان ۾ سفر ڪندي ساڻا ٿي پوندا آهيون، ڇو جو اسان جي بدن مان تيزي سان پگهر نڪرندو آهي. اهڙيءَ صورت ۾ جيڪڏهن پنج فيصد پاڻي بدن مان گهٽ ٿي وڃي ته اسان جي اکين آڏو اونده طاري ٿي ويندي ۽ شديد بخار ٿي سگهي ٿو ۽ بار بار پگهر اچڻ سان يورپي ماڻهو جلد بيهوس ٿي ويندو ۽ پاڻي نه ملڻ سبب سندس موت به ٿي سگهي ٿو.
پر هڪ اُٺ جي بدن مان جيڪڏهن شديد گرميءَ ۾ پنجٽيهه في صد پاڻي به گهٽ ٿي وڃي ته به هو ٿڪاوٽ محسوس نه ڪندو آهي ۽ پنهنجو سفر جاري رکندو آهي. ان جي هوش حواس ۾ به ڪائي تبديلي نه ايندي آهي. اُٺ ريگستان ۾ پاڻي پيئڻ کان سواءِ به ڏهه ڏينهن سفر ڪري سگهي ٿو. اهو ضروري آهي ته سندس مالڪ کيس هڪ ٻئي ڏينهن آزاد ڇڏي ڏي جيئن هو ريگستان ۾ ڦٽندڙ ڪنڊن وارا ٻوٽا کائي پنهنجو ڀيٽ ڀري. ڏهه ڏينهن ۽ راتيون مسلسل سفر ڪندي اُٺ ننڊ به نه ڪندو آهي. صرف آرام ڪرڻ خاطر ويهي رهندو آهي. جيڪڏهن اتان کيس نه اُٿاريو وڃي ته بغير بک جي هو ويٺل جڳهه تان بلڪل نه هٽندو آهي. ريگستاني ماڻهو ئي ان اُٺ جون خصوصيتون بهتر ڄاڻي سگهي ٿو پر جيڪي اُٺن سان ريگستان ۾ گڏ زندگي گذارن ٿا ته انهن جي بردباري يعني انهن جي زندگي ۾ همت ۽ حوصلو بلند رهي ٿو.
حضرت محمد ﷺ جن به ننڍپڻ ريگستاني علائقي ۾ گذاري، ڏاچيءَ جو کير غذا لاءِ استعمال ڪندا هئا. جڏهن شهر مڪي ڏانهن واپس ايندا هئا، ته کارڪون يا ماني کائيندا هئا پر کارڪون ۽ ماني ڪڏهن گڏ نه کاڌائون. پاڻ سڳوراﷺ فرمائيندا هئا ته انهن ٻنهي مان هڪ چيز پيٽ ڀرڻ لاءِ ڪافي آهي اهڙي ريت قناعت جو درس ڏنائون.
پاڻ سڳوراﷺ ساري زندگي هڪ ئي غذا کائيندا رهيا يعني کارڪون يا ماني. اهڙي ريت جيڪڏهن ڪجهه به هوندو هو ته به هڪ چيز سان پنهنجي ضرورت پوري ڪندا هئا. پاڻ هميشه زمين تي کجيءَ جي ڦرهن مان ٺهيل تڏي تي ويهي ماني کائيندا هئا.
حضرت عائشه ٻڌائي ٿي ته پيغمبر اسلام ﷺ جن جي زندگيءَ ۾ وٽن هڪ اٽي ڇاڻڻ جي ڇاڻي به نه هوندي هئي. پاڻ سڳورنﷺ جي غذا جي باري ۾ کارڪن کان سواءِ هڪ ٻي غذا به ٻڌائي وڃي ٿي. ڪڻڪ ۽ مهريءَ جي دال پاڻيءَ ۾ اُٻارڻ سان حليم جهڙي هڪ غذا ٺهي پوندي هئي، جڏهن پاڻ سڳوراﷺ اها غذا کائيندا هئا ته کارڪون ۽ ماني نه کائيندا هئا.
پاڻ سڳورنﷺ جن جي دور ۾ گوشت هڪ وڏي غذا سمجهي ويندي هئي. پاڻ ﷺ جي گهر سال ۾ هڪ دفعو گوشت پچندو هو. مڪي ۾ اهو رواج هوندو هو ته صرف ڪعبي جي زيارت جي موقعي تي قرباني ڪئي ويندي هئي. سال ۾ گوشت قربانيءَ واري ڏينهن ۾ صرف مڪي ۾ استعمال ٿيندو هو. پاڻ سڳوراﷺ به اهڙي ريت قناعت سان زندگي بسر ڪندا هئا. مڪي ۾ گوشت تمام مهانگي اگهه سان وڪامندو هو پاڻ هميشه تڏي تي ويهندا ۽ آرامي ٿيندا هئا. ميز يا ڪرسيءَ جو سندن گهر ۾ ڪو نالو نشان به ڪونه هو.
حضرت محمد ﷺ جن جي نقش قدم تي هلندي خلفاءِ راشدين به هڪ ئي غذا استعمال ڪندا هئا. هي اهو زمانو هو جڏهن اسلام آئي ڏهه سال گذري ويا هئا. ان ٿورڙي عرصي ۾ دنيا جي ٽن عظيم سلطنتن ايران، شام ۽ مصر جو تختو انڌو ڪيو ويو ۽ ٽئي ملڪ اسلامي سلطنت جي ماتحت بڻايا ويا.
پاڻ سڳوراﷺ شاديءَ کان اول به تجارت ڪرڻ لاءِ سفر تي ويندا هئا ۽ شاديءَ کان بعد به. ان ڪري جزيرة العرب جي مختلف قبيلن جا ماڻهو پاڻ ﷺ جن جي ديانتداريءَ کان واقف ٿي چڪا هئا ۽ سندن ڏي وٺ وڌي. جنهن نئي جڳهه جو نالو ورتو ويندو هو ته پاڻ سڳوراﷺ ان جي باري ۾ ڄاڻ حاصل ڪندا هئا.