جزيرھ عرب جي قدآور شخصيت عمر بن خطاب ڪيئن مسلمان ٿيو
تعجب جي ڳالهه اها آهي ته جيتوڻيڪ حضرت محمد ﷺ جن جو پورو مڪو دشمن هيو پوءِ به اهڙي شخصيت کي ڇو نه قتل ڪري سگهيا. هتي مڪي ۾ پيغمبر اسلام جن کي قتل نه ڪرڻ جو سبب بيان ڪيو وڃي ٿو.
جهڙي ريت هي بيان ٿي چڪو آهي ته قريش قبيلا ڏهن خاندانن ۾ ورهايل هئا ۽ انهن مان هڪ خاندان جو نالو ”بنوهاشم“ هو. حضرت محمد ﷺ جن به ان خاندان سان تعلق رکندڙ هئا.
قريش جا باقي نو خاندان جيڪڏهن حضرت محمد ﷺ جن کي قتل ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ها ته پراڻي قانون مطابق يا ته انهن کي هاشمي خاندان کي خون بها ادا ڪرڻو پوي ها يا وري کين انتقامي ڪارروائي سان منهن ڏيڻو پوي ها. ان ڪري ئي ٻيا خاندان حضرت محمد ﷺ جن کي قتل ڪرڻ جي جرائت نه پيا ڪري سگهن.
جهڙي طرح قرآن مجيد ۾ ذڪر آيل آهي ته قريش حضرت محمد ﷺ جن کي چوندا هئا ته تون اسان جي مقابلي ۾ ڪجهه نه آهين پر جيڪڏهن تنهنجو خاندان تنهنجي حمايت نه ڪري ته اسان توکي پٿرن سان سنگسار ڪري ختم ڪري ڇڏيون.
پر ٻئي طرف خود هاشمي خاندان جي ماڻهن حضرت محمد ﷺ جن تي ٻه دفعا قاتلاڻو حملو ڪيو پر ڪامياب نه ٿيا ته پوءِ انهن پنهنجو ارادو تبديل ڪري ڇڏيو. ان جو هڪ وڏو سبب هي هيو ته حضرت محمد ﷺ جن کي هڪ بيحد طاقتور حمايت حاصل ٿي چڪي هئي.
ان کان اڳ جڏهن به حضرت محمد ﷺ جن گهر کان ٻاهر نڪرندا هئا ته کين مڪي وارا پٿراءُ ڪندا هئا ۽ پاڻ سڳورنﷺ جن کي مختلف قسمن جون تڪليفون پهچائيندا هئا. هڪ ڏينهن جڏهن ڪجهه ماڻهن ابوجهل جي ڀڙڪائڻ تي پاڻ سڳورنﷺ تي پٿر اڇلائي رهيا هئا ته ان منظر کي ڏسڻ وارو هڪ شخص پاڻ سڳورنﷺ جو چاچو ”حمزه “ به اچي اتي نڪتو جيڪو وقت جو مشهور بهادر ۽ پهلوان سمجهو ويندو هو.
”حمزه “ ان وقت ڪنهن شڪار تان واپس آيو پئي ته انهن ماڻهن مخاطب ٿي کيس چيو ته اي حمزه تنهنجي غيرت ۽ بهادري ڪيئن ٿي گوارا ڪري جو تنهنجي ڀائيٽي کي ماڻهو بي گناهه پٿر هڻن، برو ڀلو چون ۽ بدڪلامي ڪندا رهن ۽ تون دلير بهادرن ۾ شمار ٿيئن ٿو ته تون هن جي ڪائي مدد نٿو ڪري سگهين؟
حمزه رضي الله کي ان ڏينهن تائين حضرت محمد ﷺ جن جي دين سان ڪائي دلچسپي نه هئي، ڇو جو ان کي اها خبر پئي هئي ته حضرت محمد ﷺ جن جو دين انهن جي ابن ڏاڏن جي عقيدي ۽ نظريي جي بلڪل مخالف آهي. ان ڪري ٻين ماڻهن وانگر هو به اهوئي سمجهندو هو ته پراڻن ۽ ابن ڏاڏن کان هلندڙ عقيدن جو احترام ڪرڻ انتهائي ضروري ۽ واجب آهي.
پر جڏهن هن اهو ٻڌو ته ماڻهو حضرت محمد ﷺ جن کي پٿر هڻي زخمي ڪن ٿا ۽ کيس بدڪلامي سان پيش اچن ٿا ۽ برو ڀلو چون ٿا ته ان وقت حمزه جي حالت تبديل ٿي وئي ۽ انهن کان پڇا ڪيائين ته منهنجي ڀائيٽي کي ڪهڙي قسم جا برا الفاظ چوندا آهن، هڪ شخص اهڙا چند الفاظ ٻڌايا جيڪي حضرت محمد ﷺ جن جي لاءِ سندن مخالف استعمال ڪندا هئا. حمزه جڏهن اهي ٻڌا ته ان جو ڀائيٽو ڪهڙي طرح ماڻهن جي بدتميزي جو نشانو بڻيل آهي ته هو ايترو ته غصي ۾ اچي ويو جو سندس چهرو ڳاڙهو ٿي ويو.
ريگستاني عربن وٽ زبان مان نڪتل ڳالهه جي وڏي اهميت هوندي هئي، پوءِ ڇو نه اها ڀلي هجي يا بري. عرب قبيلن ۾ بدڪلامي ڪرڻ وقت ڪنهن قريبي رشتيدار جو نالو ورتو وڃي ته اها ڳالهه برداشت کان ٻاهر هوندي هئي ۽ اهڙي بدڪلامي کي ناقابل معافي جرم سمجهيو ويندو هو. ڇو ته زبان مان نڪتل ڳالهه کي اهي ماڻهو انتهائي اهميت واري نظر سان ڏسندا هئا، پر جيڪڏهن ڪو پنهنجي گهرواريءَ کي هي چئي ڏيندو هو ته، ”اڄ کان تون منهنجي ماءُ وانگر آهين“ ته اها عورت ان مرد لاءِ حرام سمجهي ويندي هئي.
ٻيو هي ته ڪنهن قبيلي جي ڪنهن به ماڻهوءَ کي بُرو ڀلو چوڻ ائين هيو جيئن ڄڻ سڄي قبيلي جي بيعزتي ٿي چڪي هجي ۽ ان جو خاص سبب هي هيو جو هر قبيلي وارا پاڻ ۾ خون جي رشتي تي ٻڌل هئا.
بهرحال حمزه پنهنجي تلوار کنئي ۽ ابوجهل جي گهر ڏي روانو ٿيو. ڇو ته هو اهو سمجهي پيو ته حضرت محمد ﷺ جن تي پٿر هڻڻ ۽ بدڪلامي ڪرڻ وارن جو وڏو ابوجهل ئي آهي. اتي پهچي ابوجهل کي ٺاهوڪو ماريائين ۽ چيائينس ته، ”اي ابوجهل! تون سمجهين ٿو ته حضرت محمد ﷺ بي سهارو آهي ۽ ان جو ڪوئي وارث نه اهي ۽ تنهن ڪري تون ان تي پٿراءُ ڪرائين ٿو ۽ پنهنجي ماڻهن کان بدڪلامي ڪرائين ٿو، پر هاڻي اهو سمجهي ڇڏ ته اڄ کان مان حضرت محمد ﷺ جن جي دين ۾ داخل ٿي چڪو آهيان ۽ اڄ کان بعد ڪوبه شخص حضرت محمد ﷺ سان بدڪلامي ڪندو ته ان جو واسطو مون سان هوندو.“
حضرت حمزه رضي الله جو مسلمان ٿيڻ پيغمبر اسلام جن لاءِ وڏي خوشيءَ جي ڳالهه هئي ڇاڪاڻ ته حضرت حمزه رضي الله جو شمار مڪي جي مشهور پهلوانن ۽ بهادرن ۾ هوندو هو، پر ان جي باوجود قريش وارا حضرت محمد ﷺ جن کي پريشان ڪرڻ ۽ ايذائڻ کان نه مڙيا. جيتوڻيڪ اهي سمجهن پيا ته ان جو چاچو حضرت حمزه رضي الله مسلمان ٿي چڪو آهي، پر پوءِ به شرارتن ۽ حملي ڪرڻ کان نه ڊڄندا هئا.
حضرت حمزه رضي الله جي مسلمان ٿيڻ کان پوءِ حضرت محمد ﷺ جن ۽ ٻيا مسلمان عبادت جي غرض سان هڪ اهڙي گهر ۾ جمع ٿيندا هئا جيڪو ”صفا“ نالي پهاڙي تي ٺهيل هو، اهو گهر خانه ڪعبه جي بلڪل سامهون هو.• جڏهن مسلمان ان گهر ۾ عبادت لاءِ گڏ ٿيندا هئا ته انهن مان ڪجهه تلوارن کڻي نگرانيءَ جو فرض نڀائيندا هئا، ڇو ته ممڪن هو ته ڪنهن به وقت قريش وارا حملو ڪن ۽ قتل عام ٿي پوي.
حضرت محمد ﷺ جن مسلمانن ۾ مضبوط نظم و ضبط چاهيندا هئا ۽ تاڪيد فرمائيندا هئا ته عبادت لاءِ سمورا حاضر ٿيو. خاص ڪري تاڪيد فرمائيندا هئا ته نماز جماعت سان ادا ڪئي وڃي ۽ ان سلسلي ۾ ڪنهن به قسم جو عذر يا بهانو قبول نه ڪندا هئا. پر جيڪڏهن ڪو حاضر نه ٿيڻ وارو بيمار ۽ هڪ هنڌ ويٺو هجي ۽ اٿي نه سگهندو هجي ته ان لاءِ نرمي ڪند اهئا.
حضرت حمزه رضي الله جي مسلمان ٿيڻ کان پوءِ ٻيا ماڻهو به مسلمان ٿي ويا، اهڙي طرح مسلمانن جو تعداد ٽيهن کان وڌي ويو. مڪي وارا، خاص طور قبيلي قريش جا ماڻهو اسلام کي وڌندو ڏسي وڌيڪ پريشان ٿي ويا ۽ سڀني گڏجي مجلس شوريٰ ۾ مشورو ڪيو ته حضرت محمد ﷺ جن جي دين کي ڪهڙي طرح نابود ڪيو وڃي پر اهي پنهنجي صلاح ۽ مشوري ۾ ڪنهن به نتيجي تي پهچي نه سگهيا.
مڪي جي اهم شخصن ۾ هڪ شخص اهڙو به هيو جنهن جو نالو عمر هو. جڏهن مجلس شوريٰ جي گڏجاڻي پوري ٿي ته هن اهو اعلان ڪيو ته مان خودئي حضرت محمد ﷺ کي ختم ڪري مڪي وارن کي مشڪل مان جان ڇڏائيندس.
قريش جا سڀئي اڳواڻ حضرت محمد ﷺ جن جي خاتمي (نعوذبالله) لاءِ خوش هئا پر انهن مان ڪنهن کي قتل ڪرڻ جي جرائت نه پئي ٿي. پر ان ڏينهن عمر اڪيلي سر ئي اهو ڪم پنهنجي ذمي کڻي ڇڏيو. عمر هڪ انتهائي مضبوط ارادي رکڻ وارو انسان هو. ۽ ايترو ته قدآور جوان هو جو مڪي ۾ هن جي مقابلي جو ڪوبه شخص نه هو. سندس قد ايترو ته وڏو هيو جو جڏهن مديني ۾ (هجرت کان پوءِ) مسجد ٺاهي وئي ته عمر رضي الله جڏهن ان مسجد ۾ داخل ٿيو ته سندس مٿو مسجد جي ڇت سان ٽڪرجي پيو.
مڪي وارا چڱي طرح ڄاڻڻ پيا ته جيڪا ڳالهه عمر جي زبان مان نڪتي ان کي واپس نٿو ڪري سگهي. جڏهن هو ائين چئي ڏي ته مان فلاڻي جو قتل ڪندس ته بيشڪ ان جو قتل ڪري ئي ڇڏيندو هو ۽ ماڻهو ان شخص کي قتل ٿيڻ کان پهريائين مئل تصور ڪندا هئا. جڏهن عمر بن خطاب پيغمبر اسلام ﷺ جن کي قتل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ته اهو 614ع ۽ هجرت کان اٺ سال پهريون جو هڪ ڏينهن هيو. ان ڏينهن حضرت محمد ﷺ جن ۽ ٻيا مسلمان ان گهر ۾ موجود هئا، جيڪو صفا جي پهاڙيءَ تي ٺهيل هيو. پيغمبر اسلام ﷺ جن کي قتل ڪرڻ جي ارادي سان عمربن خطاب پهريون پنهنجي گهر ويو ۽ تلوار کڻي صفا پهاڙيءَ ڏانهن روانو ٿيو.
رستي ۾ نعيم رضي الله بن عبدالله، جيڪو پهريون ايمان آڻي چڪو هو پر قريش وارن کي اها خبر نه هئي، تنهن عمر کي جڏهن تڪڙو تڪڙو ويندي ڏٺائين ته ان کانئس پڇا ڪئي ته: ”اي عمر ڪيڏانهن وڃي رهيو آهين؟“ عمر پنهنجي عادت مطابق وڏي آواز ۾ جواب ڏنو ته: ”نعيم! جڏهن کان مون هوش سنڀاليو آهي، مون کي ياد نٿو پوي ته ڪنهن اسان جي خدائن جي ايتري قدر بيعزتي ڪئي هجي جيتري حضرت محمد ﷺ ڪري ٿو ۽ اسان جو وڏي ۾ وڏو دشمن به ان انداز ۾ اسان جي بيعزتيءَ جي جرائت نه ڪندو آهي. حضرت محمد ﷺ جن پنهنجي نئين دين جي ڪري پوري مڪي وارن جو سڪون برباد ڪري ڇڏيو آهي ۽ هو اسان جي ابن ڏاڏن جي نظريي جي توهين ڪري رهيو آهي، هو اسان جي بزرگن کي چوي ٿو ته پنهنجي خدائن جي پوڄا ڇڏي ڏيو، اسين اڄ تائين صبر ۽ تحمل سان گذاريوسين، اهو به ان جي ڪري ته حضرت محمد ﷺ قريش جو هڪ فرد آهي، پر هاڻي صبر ڪرڻ جو وقت گذري چڪو، مان ان کي ختم ڪرڻ لاءِ وڃان ٿو ۽ مڪي وارن کي جيئن اهڙين فتنه خيز ڳالهين کان هميشه لاءِ نجات ڏياريان.“
ايتري چوڻ کان پوءِ عمر تڪڙو تڪڙو ڪوه صفا جي طرف روانو ٿيو. نعيم رضي الله بن عبدالله اهو ڄاڻي پيو ته عمر هڪ ساده دل شريف انسان آهي، پر ارادي جو مضبوط آهي ۽ هن جو ڪيل فيصلو تبديل نه ٿيندو آهي. پر جيڪڏهن ان سان اهڙي ڳالهه ڪئي وڃي جيڪا حقيقت ۽ عقل انصاف جي مطابق هجي ته اهڙيءَ صورت ۾ ارادو بدلائي سگهي ٿو، ڇو جو هو هڪ سچو ۽ شريف دل انسان هو ۽ ضد يا هٺ ڌرمي نه ڪندو هو. ان خيال مطابق نعيم رضي الله عمر جي پٺيان ڀڄندي کيس سڏيندي چيو ته، ”اي عمر! ترس مونکي توسان ڪجهه ڳالهائڻو آهي.“
عمر بيهي رهيو ۽ جڏهن نعيم رضي الله ان وٽ پهتو ته نعيم رضي الله ڏٺو ته عمر جو قد ايترو وڏو آهي جو هن جو مٿو عمر جي سيني تائين پهچي پيو، عمر جي اها عادت هئي ته هو تلوار مياڻ کان ٻاهر نه ڪڍندو هو پر جنگ جي دوران ۽ ڪنهن ٻي موقعي تي جيڪڏهن ڪنهن کي سزا ڏيڻ چاهيندو هو ته ڦٽڪا استعمال ڪندو هو. پر ان ڏينهن پنهنجي عادت جي خلاف تلوار هٿ ۾ کنيائين جيئن پنهنجي مضبوط ارادي مطابق پيغمبر اسلام جن کي قتل ڪري سگهي.
جڏهن عمر بيٺو تڏهن نعيم رضي الله چيس ته، ”اي عمر! تون حضرت محمد ﷺ جن جي دين کان بيزار آهين ۽ چوين ٿو ته ان جي دين مڪي وارن جو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيو آهي، پر ان کان اڳ جيڪڏهن مڪي شهر جي فڪر ڪرين، ته ڇا اهو بهتر نه هوندو تون پنهنجي گهر ۾ ڏس ۽ ان جي باري ۾ فڪر ڪر.“
حضرت عمر حيران ٿي کائنس پڇا ڪئي ته، ”تنهنجو مطلب ڇا آهي؟“ حضرت نعيم رضي الله جواب ڏنو ته تنهنجا ٻه قريبي خوني رشتيدار مسلمان ٿي چڪا آهن، ۽ تنهنجي گهر ۾ رهن ٿا، انهن مان هڪ تنهنجي ڀيڻ فاطمه ۽ ٻيو ان جو مڙس سعيد بن زيد آهي. ان کان اڳ ته تون مڪي وارن جي زندگي کي سڌارڻ جي سوچين، بهتر اهو آهي ته پهريون پنهنجي گهر جو فڪر ڪر.
عمر بن خطاب جيئن ته سمجهدار ماڻهو هيو، ان ڪري ان انهن ڳالهين ٻڌڻ کان پوءِ سندس ڳالهه مڃي ورتي ۽ چيائين ته: ”اي نعيم رضي الله ! تون صحيح چوين ٿو، ان کان اڳ جو مان اسلام جي مڪي مان پاڙ پٽيان، ان کان بهتر آهي ته مان ان کي پنهنجي گهر ۾ وڌڻ کان روڪيان.“ ان کان پوءِ عمر جيڪو ڪوهه صفا ڏي وڃي رهيو هو، واپس پنهنجي گهر ڏانهن روانو ٿي ويو.
جڏهن عمر پنهنجي گهر ۾ داخل ٿيو ته ڏٺائين ته ان جي ڀيڻ فاطمه ۽ سندس مڙس سعيد رضي الله بن زيد ۽ هڪ ٻيو شخص جنهن جو نالو خباب رضي الله هو ۽ مسلمان ٿي چڪو هو، قرآني آيتن جي تلاوت ۾ رُڌل آهن. عمر جڏهن اهو منظر ڏٺو ته ڪاوڙ ۾ اچي پنهنجي ڀيڻ کي ڦٽڪن سان مارڻ شروع ڪيائين، ايترا ته ڦٽڪا هنيائينس جو سندس جسم مان رت وهڻ شروع ٿي ويو. پنهنجي ڀيڻ کي سختيءَ سان حڪم ڪيائين ته حضرت محمد ﷺ جن جي دين کي ڇڏي ڏي، پر سندس ڀيڻ فاطمه جواب ڏنو ته: ”تون جيڪڏهن منهنجي جسم تي ايترا ڪوڙا لڳائين جو منهنجو موت ٿي وڃي ته به مان حضرت محمد ﷺ جن جو دين نه ڇڏيندس. پر جيڪڏهن تون به قرآن جي تلاوت ڪرين ته اهو سمجهي ويندين ته هي دين سچو ۽ برحق دين آهي.“ هتي ٻه روايتون اچن ٿيون:
هڪ هيءَ ته عمر بن خطاب سعيد رضي الله بن زيد جي هٿن مان قرآن وٺي پڙهڻ شروع ڪيو، ٻي روايت آهي ته عمر پنهنجي ڀيڻ جي مڙس کي چيو ته هو قرآن کي پڙهي ته خبر پوي ته قرآن ۾ ڪهڙو اثر آهي، جو ان جي ڀيڻ چوي ٿي ته جيڪڏهن تون به قرآن پڙهندين ته تون به سمجهين ويندين ته حضرت محمد ﷺ جو دين برحق ۽ سچو آهي.
بهرحال جڏهن حضرت عمررضي الله جيڪي قرآن جو آيتون پڙهيون يا ٻڌيون ته ايترو متاثر ٿيو جو پنهنجي ڀيڻ جي پيشاني چمي معافي ورتائين ۽ چوڻ لڳو ته مان فوراً مسلمان ٿيڻ چاهيان ٿو. ان ئي خيال سان ٽئي شخص عمر سان ساڻ ٿي ڪوه صفا ڏانهن روانا ٿيا، جتي پيغمبر اسلام ﷺ جن ٻين مسلمانن سان گڏ موجود هئا. مسلمانن پهاڙيءَ جي چوٽيءَ تان جڏهن عمر کي ان حالت ۾ ايندو ڏٺو ته انهن سمجهو ته عمر رضي الله پاڻ ﷺ جن کي قتل جي ارادي سان اچي پيو، پر عمر انهن کي دلجاءِ ڏيندي چيو ته مان اسلام جي فرمانبرداري قبول ڪرڻ آيو آهيان ۽ اهڙي ريت حضرت عمر رضي الله مسلمانن جي صف ۾ شامل ٿيڻ وارو چاليهون شخص هو.
حضرت عمر رضي الله جي اسلام قبول ڪرڻ سان مسلمانن کي طاقت حاصل ٿي ۽ سچ به اهو آهي ته حضرت عمر رضي الله جي مسلمان ٿيڻ جو واقعو تاريخ اسلام جي شروعاتي دور جو انتهائي اهم لکڻ جهڙو واقعو تصور ڪيو ويندو آهي.
حضرت عمر رضي الله بن خطاب پراڻي دور جي مشهور شخصيتن مان هڪ هو. هن کان اڳ به بيان ٿي چڪو آهي ته حضرت عمر رضي الله وڏو قدآور، قول جو پڪو ۽ سچو انسان هو، پر ان جو آواز به ايترو زوردار هوندو هو جو جڏهن بانگ ڏيندو هو ته ان جو آواز هزار قدمن جي فاصلي تي به صاف ٻڌڻ ۾ ايندو هو. حضرت عمر رضي الله ٻين عربن جي ٿيندڙ براين ۾ هرگز دلچسپي نه وٺندو هو ۽ هڪ خانداني عرب وانگر کائڻ پيئڻ ۾ ڪفايت شعاري ڪندو هو.
اهو قدآور جوان کائڻ وقت صرف چار پنج گرهه ڪافي سمجهندو هو ۽ ان کان زياده نه کائيندو هو. جڏهن حضرت عمر رضي الله خلافت جي لاءِ مقرر ٿيا ته اڪثر وقت اهڙو به گذرندو هو جو پندرهن ڏينهن تائين مسلسل رات ڏينهن ڪم ۾ مشغول رهندو هو، پر ڪڏهن به ٿڪاوٽ جي شڪايت نه ڪيائون، ڪڏهن به ڪنهن مجرم جي سزا کان منهن نه موڙيو ۽ نه وري ان جي سزا ۾ ڪنهن رعايت جو قائل هو. پر ايئن ڪڏهن ڪين ٿيو جو ڪنهن بيگناه کي سزا ڏنائون.
حضرت عمر رضي الله مسلمانن جو ڏهه سال خليفو رهيو ۽ ان پنهنجي دور خلاف دوران دنيا جي عظيم ۽ طاقتور حڪومتن کي دين اسلام لاءِ فتح ڪيو. اهي حڪومتون ايران، مصر ۽ شام جون هيون. زندگيءَ جي آخري گهڙيءَ تائين دنيا جي وڏي حصي تي سندن حڪم هلندو هو، پر پاڻ کجيءَ جي ڦرهن مان ٺهيل تڏي تي هيٺ ويهندا هئا ۽ سندن کاڌو صرف پنج گرهه تائين محدود هوندو هو.
بهرحال صفا جي پهاڙيءَ تي پيغمبر اسلام جن وٽ پهچڻ شرط ايمان آندائون ۽ پاڻ سڳورنﷺ ۽ ٻين مسلمانن کي چيائون ته خانه ڪعبه جي طرف هلو ۽ اهڙي طرح پهريون دفعو مسلمان ڄڻ ته هڪ جلوس جي صورت ۾ مڪي جي گهٽين ۽ بازارن مان گذرندا خانه ڪعبه تائين پهتا ۽ اتي نماز ادا ڪيائون.
ابوجهل، ابوسفيان، ابولهب ۽ ان دور جا ٻيا قريش جا ماڻهو ان وقت خانه ڪعبه جي ٻاهران موجود هئا، پر انهن کي خانه ڪعبه ۾ اندر اچڻ جي همت نه ٿي سگهي. جڏهن نماز ادا ٿي وئي ۽ مسلمان خانه ڪعبه کان ٻاهر نڪري آيا تڏهن حضرت عمر رضي الله قريش جي بزرگن سان ڳالهائيندي چيو ته اڄ کان پوءِ جيڪڏهن توهان مان ڪنهن به ماڻهوءَ کي حضرت محمد ﷺ ۽ دين اسلام تي ڪوبه اعتراض هجي ته اهو مون وٽ اچي، ڇو جو اڄ کان وٺي مان به مسلمان ٿي چڪو آهيان.
قريش جا بزرگ حضرت عمر رضي الله کان ايترو ته خوفزده هئا جو حضرت عمر رضي الله کي ان وقت جواب ڏيڻ جي همت نه ڪري سگهيا ۽ حضرت محمد ﷺ جن ۽ ٻيا مسلمان خانه ڪعبه کان نڪرڻ کان پوءِ ڪنهن خوف خطري کان سواءِ پنهنجي پنهنجي گهرن ڏانهن روانا ٿي ويا. ان ڏينهن حضرت عمر رضي الله بن خطاب حضرت محمد ﷺ جن کي پنهنجي گهر تائين پهچائڻ لاءِ گڏجي ويا ۽ مڪي وارن مان ڪنهن کي به همت نه ٿي سگهي ته پهريون وانگر پاڻ سڳورنﷺ جن سان ڪو بدڪلامي ڪري يا ڪو مٿن پٿر اڇلائي.
قريش جي بزرگن جڏهن اهو ڏٺو ته حضرت عمر رضي الله ، حضرت محمد ﷺ جن جي حمايت جو فيصلو ڪري ورتو آهي ته انهن کي حـضرت حمزه رضي الله جي حمايت کان زياده حضرت عمر رضي الله جي حمايت مان خطرو محسوس ٿيڻ لڳو. حضرت حمزه رضي الله جيتوڻيڪ هڪ مشهور پهلوان هيو ۽ دلير شخص هو پر قريش وارن حضرت حمزه رضي الله کان زياده حضرت عمر رضي الله جي شخصيت کان ڊپ محسوس ڪيو ڇو جو پورو مڪو ان جي بهادريءَ ۽ هڪ پهاڙ وانگر مضبوط ارادي کان بخوبي واقف هو ۽ مڪي ۾ اهو مشهور هو ته حضرت عمر رضي الله کان ابليس به ڊڄندو آهي.
پر اسلام جا دشمن به انتهائي سخت جان ۽ پنهنجي ضد تي قائم رهيا ۽ هو پنهنجي عقيدن ۽ ابن ڏاڏن جي دين ۾ تمام گهڻو تعصب جو شڪار هئا، سو اهي هيءَ ڳالهه برداشت نه پيا ڪري سگهن ته حضرت محمد ﷺ انهن جي دين کي جيڪو کين ابن ڏاڏن کان ورثي ۾ مليل آهي بلڪل ختم ڪري ڇڏي ۽ اسان جي ابن ڏاڏن جي دين کي هميشه لاءِ غلط قرار ڏئي.
ان تعصب ۽ ساڙ سبب اهي هڪ دفعو وري پاڻ ۾ مشوري ڪرڻ لاءِ گڏ ٿيا ۽ مشوري کان پوءِ ان نتيجي تي پهتا ته حضرت محمد ﷺ جن جي چاچي ابوطالب وٽ لنگهي وڃجي ۽ ان کي چيو وڃي ته پنهنجي ڀائيٽي کي پنهنجي خاندان مان نيڪالي ڏي. جيئن قريش وارا پاڻ ﷺ جن کي آسانيءَ سان قتل ڪري سگهن. جيستائين حضرت محمد ﷺ جن جو تعلق هاشمي خاندان سان رهندو تيستائين قريش وارا پاڻ ﷺ کي قتل نه ڪري سگهندا، پر جيڪڏهن حضرت ابوطالب حضرت محمد ﷺ جن کي پنهنجي خاندان مان نيڪاليءَ لاءِ رضامند ٿي وڃن ها ته پاڻ ﷺ جن جو خون معاف ٿي وڃي ها، يعني قتل ڪرڻ ۾ ڪائي رڪاوٽ نه رهي ها.
حضرت محمد ﷺ جن جيستائين قريش قبيلي سان واسطيداريءَ ۾ رهندا تيستائين کين قتل ڪرڻ واري کي خون بها ادا ڪرڻو پوندو يا انتقام لاءِ تيار رهڻو پوندو، پر حضرت ابوطالب حضرت محمد ﷺ جن کي جيڪڏهن قبيله بدر جي منظور ڏي ها ته ان وقت جي آئيني قانون جي مطابق خون بها ڏيڻ کان سواءِ ۽ انتقامي ڪارروائيءَ کانسواءِ ئي حضرت محمد ﷺ جن کي قتل ڪري سگهن پيا.
اهڙي قانون تحت ڪجهه ماڻهن کي قريش وارن، خاندان بنوهاشم جي سربراهه حضرت ابوطالب وٽ موڪليو ته انهن سان ڳالهين ۾ اچي ته جيئن اها تجويز پيش ڪئي وڃي ته حضرت محمد ﷺ جن کي پنهنجي قبيلي کان جلاوطن ڪري ۽ بدلي ۾ هڪ يا ٻن قبيلن جي شخصن کي پنهنجي خاندان ۾ شامل ڪري.
هتي پڙهڻ وارا شايد تعجب ڪن ته ڪهڙي سبب قريش جا ماڻهو حضرت ابوطالب کان ائين چاهن پيا ته حضرت محمد ﷺ جن کي پنهنجي قبيلي کان ٻاهر ڪڍي ڇڏي ۽ ان جي بدلي ۾ ٻه ٻيا ٻين قبيلن جا ماڻهو خاندان ۾ شامل ڪري.
ان ڳالهه جي وضاحت هن ريت آهي ته اسلام کان اول جزيره عرب ۾ انساني قتل جي مقرر سزا لاءِ ڪوبه تصور موجود نه هيو، جڏهن به ڪو ڪنهن کي قتل ڪري وجهندو هو ته ان کي پشيماني جو احساس نه ٿيندو هو ۽ نه وري ٻيا ماڻهو ئي قاتل کي ڪنهن سزا جو مستحق سمجهندا هئا يعني قتل ڪرڻ جو ڪو ڏوهه تصور نه ڪيو ويندو هو.
اسلام کان بعد قتل جي لاءِ قاتل کي سزا جو تصور وجود ۾ آيو. نه ته ان کان اڳ جيڪڏهن ريگستاني عرب ڪنهن جا ڏهه قتل به ڪري وجهندو هو ته به ان کي نه گناهه جو احساس ٿيندو هو نه وري ڪو ان کي سزا جو مستحق سمجهندو هو. جزيره عرب جي قبيلن ۾ انسان جي حيثيت هڪ عام شيءِ وانگر سمجهي ويندي هئي ۽ جيڪڏهن انسان جو قتل ٿي پوندو هو ته ان جي خون جي قيمت ادا ڪرڻ کان پوءِ ان قاتل کي ڪنهن به ڳالهه جو احساس نه ٿيندو هو ۽ نه وري ڪا ذميواري يا ڪو خطرو محسوس ڪندو هو. ڪنهن وقت ائين به ٿيندو هو جو خون جي قيمت ادا نه ڪرڻ بجاءِ قاتل جي قبيلي جو هڪ شخص مقتول جي خاندان جي حوالي ڪيو ويندو هو ته جيئن برابري برقرار رهي.
ڇو جو ريگستاني عرب هر قبيلي جي ماڻهن کي هڪ قدرتي سرمايو تصور ڪندا هئا. ان ڪري سندن خيال هوندو هو ته هڪ شخص جي قتل ٿيڻ سان جيڪا قبيلي ۾ گهٽتائي محسوس ٿئي ته اها ٻئي شخص جي حاصل ڪرڻ سان پوري ڪئي وڃي. اهڙي طرح انساني توازن برقرار رهندو ۽ مقتول جو قبيلو به نقصان يا ڪمي محسوس نه ڪندو.
اهڙن ئي خيالن جي تحت قريش جا چند ماڻهو حضرت ابوطالب کي وڃي اها تجويز پيش ڪئي هئي ته جيڪڏهن هو پنهنجي ڀائيٽي کي قبيلي مان نيڪالي ڏي ته ان جي بدلي ۾ ٻيو ڪو ماڻهو وٺي ته ان کي ڪو نقصان محسوس نه ٿيندو پر اسين ان جي باوجود هڪ ماڻهوءَ جي بجاءِ ٻه ماڻهو ڏيڻ لاءِ تيار آهيون، ته جيئن بنوهاشم فائدي ۾ رهي.