دورِ جهالت ۾ عربن جي نفسياتي ۽ اخلاقي خصوصيتون
اسلام کان اڳ عربن جي دور جاهليت جي رسمن مان هڪ رسم اڄ به قائم آهي، اها آهي ”مهمان نوازي“ جيڪا اڄ به ريگستاني علائقن ۾ موجود آهي پر شهرن ۾ نه. جزيره عرب جي ريگستاني رهواسين جو بنيادي آئينُ هڪ ڪلمي ”لفظ“ تي ٻڌل هوندو هو ۽ اهو هو ”مروت“.
(1) مهمان نوازي (2) ڪنهن مظلوم کي پناهه ڏيڻ (3) قبيلي جي قانون جو احترام
هي اهڙا فرض هئا، جيڪي هڪ ريگستاني عرب ٻين جي مقابلي ۾ پورو ڪندو هو. ان جي انفرادي ذميواري هيءَ هوندي هئي، ته هو هميشه بهادر هجي، ڪنهن جنگ ۾ شڪست نه کائي يعني دشمن جي سامهون نه جهڪي ۽ ايتري پائيداري ۽ استقامت جو مظاهرو ڪري جو جانِ جي بازي لڳائي قربان ٿئي يا ته فاتح بڻجي واپس موٽي.
يورپي ماڻهن جي ذهن ۾ ”ترحم“ يعني رحم يا مهربانيءَ جو جيڪو مفهوم موجود آهي، سو جزيره عرب ۾ بلڪل بي معنيٰ هيو. اهوئي سبب آهي ته جڏهن سرعام ڪنهن جي ڳچي ڪپي ويندي هئي يا هٿ ڪٽيو ويندو هو، ته ڪنهن به ماڻهوءَ کي ان شخص جي حالت تي رحم نه ايندو هو.
ريگستان جي رهاڪو عربن جي آئين ۾ ”رحم يا مهرباني“ نالي جي ڪابه چيز موجود نه هئي پر پوءِ به مظلوم کي پناهه ڏيڻ جي انهن جي آئين ۾ اجازت هئي ۽ قبيلي جي قانون جو احترام ڪرڻ ۽ ان جي پيروي ڪرڻ به مٿن فرض هو. جيڪي ماڻهو خانه ڪعبي ۾ حضرت محمد ﷺ جن جو ساهه منجهڻ جو نظارو ڏسي رهيا هئا، سي به پنهنجي نظريي تحت پاڻ سڳورنﷺ کي مظلوم نه سمجهندا هئا. شايد انهن مان ڪن جو هي خيال هيو ته، ”نعوذبالله“ حضرت محمد ﷺ جن واجب القتل آهن، انهيءَ ڪري جو هو اهڙيون ڳالهيون ڪري رهيو آهي، جيڪي قبيلي جي قانون يعني ريگستاني عرب جي بنيادي قانون جي مخالف آهن.
ريگستاني عرب مهمان نواز هئا ۽ مظلوم کي به پناهه ڏيندا هئا، رحم جي جذبي سان نه پر مُڙسيءَ ۽ دليريءَ جي بنياد تي. جزيره عرب جي مشڪلاتن سان ڀريل ريگستان ۾ هڪ عرب رهواسي پنهنجي پوري قوت پنهنجي زندهه رهڻ خاطر لڳائيندو هو جو گهٽ ۾ گهٽ ضرورت زندگي جي لاءِ هن کي ايتري تڪليف ۽ محنت سر تي کڻڻي پوندي هئي جو هن جي دل ۾ رحم نالي ڪائي شيءِ پيدا ئي نه ٿيندي هئي.
اڄ به جزيره عرب جي انهن خطن ۾ جتي تيل جي آمدنيءَ سان به ماڻهن جي طرز زندگي ۾ تبديلي ظاهر نه ٿي آهي، اتي هينئر به اها ئي سؤ سال پهريون واري صورتحال ڏسڻ ۾ ايندي آهي.
دنيا جي مختلف بيشمار قومن ۾ پيدا ٿيڻ واريون ڪي خصوصيتون ۽ صفتون اهڙيون هونديون آهن جن ۾ طرز زندگي، جغرافيائي صورتحال ۽ ماحولياتي حالتن جو وڏو عمل دخل هوندو آهي. فرانس جي مشهور دانشور ”ارنسٽ رنان“ دور جهالت جي معاشري جي باري ۾ جيڪا تحقيق ڪئي آهي سا ڏاڍي ڌيان طلب آهي. ”ارنسٽ رنان“ ريگستاني رهواسي عربن ۾ رعايت يا لحاظ نالي چيز کي پيدا نه ٿيڻ جو سبب جزيره عرب جي جاگرافي ماحول جي اثر جو نتيجو سمجهيو آهي.
جزيره عرب جي بيابانن ۾ جڏهن ڪوئي بکايل يا اڃايل مسافر ڪنهن تنبوءَ جي آڏو آواز ڏيندو هو ۽ جيڪڏهن ان تنبوءَ ۾ رهندڙ شخص هن جي مهمان نوازي نه ڪئي ته اهو مسافر بک ۽ اڃ جي شدت سبب مري به سگهي ٿو.
اهڙي طرح جيڪڏهن ڪو مسافر بيابانن جي ڦورن کان بچي اچي ڪنهن خيمي ۾ رهندڙ تائين پهچي پناه ۽ حمايت حاصل نه ڪندو هو ته ان جو موت به يقيني هوندو هو. جيڪڏهن ڪو عرب رهاڪو پنهنجي قبيلي کان ”جلاوطن“ ٺڪرايل هوندو هو ته اها به اهڙي صورت هئي جو ڄڻ ان لاءِ موت جو حڪم ڪيو ويو هجي.
”ارنسٽ رنان“ جي ان نظريي جي تصديق ڪندي ته بياباني رهائش پذير عرب جي اخلاقي خصوصيتن ۾ ان جي جاگرافيائي ماحول ۽ موسم جو اثر وڏو عمل دخل ڪري ٿو، پر عربن جي سخاوت ۽ دليريءَ جي معاملي ۾ اتي ماحول جي حالت جو ڪوئي واسطو نه آهي، ڇو جو اهڙن علائقن ۾ روزگار حاصل ڪرڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. ”مثال طور تي يورپ جا پهاڙي علائقا“ اتي جا رهاڪو ايتري بچت ۽ ڪفالت شعاري جا عادي ٿي ويندا آهن جو اڪثر وقت اها ڪفايت شعاري بُخل ۽ ڪنجوسيءَ جي شڪل اختيار ڪري ويندي آهي ۽ ڪوبه ان ڳالهه تي تيار نه هوندو آهي ته ڪنهن اجنبي مهمان جي خاطر پنهنجو پاڻ کي نقصان ۾ وجهي.
پر جزيره عرب جي گرما گرم ريگستانن ۾ جتي معاش جو حاصل ڪرڻ يورپ جي علائقن کان وڌيڪ ڏکيو آهي، هي ڏسڻ ۾ آيو آهي ته هڪ ريگستاني رهندڙ عرب پنهنجي پياري اُٺ کي، جيڪو هن جو واحد ذريعو معاش جو هوندو هو، قرباني ڪري ان جو گوشت پنهنجي مهمان جي سامهون رکندو آهي جيئن مهمان بکيو نه رهي.
فرانس جي ان دانشور ”ارنسٽ رنان“ پنهنجي ڪتاب ”صحرا جو تمدن“ ۾ لکيو آهي ته دنيا جي معاشرتي تاريخ ۾ ڪابه چيز دور جاهليت جي ريگستاني رهواسي عربن جي طرز زندگي کان زياده دلچسپ ۽ قابل توجهه نه آهي. پر انهيءَ معاشري ۾ جتي سخاوت ۽ دليري پوري طاقت سان قائم هئي، اتي نه ته رحم جو جذبو موجود هيو ۽ نه ئي خون وهائڻ کان نفرت جو احساس. انهن ماڻهن جي نظرن ۾ سر قلم ڪرڻ ۽ هٿ ڪٽڻ هڪ عام ڳالهه هئي، پر جيئن اڳ ۾ بيان ٿي چڪو آهي ته اهي ماڻهو مظلوم جي حمايت ڪندا هئا، ان جي باوجود انهن جي ذهن ۾ مظلوم جو تصور ڪجهه ٻيو هوندو هو.
جڏهن ڪوئي مظلوم ريگستان جي ڪنهن تنبوءَ ۾ رهاڪو وٽ پناهه وٺندو هو ته ان تنبوءَ جو مالڪ ضرورت جي وقت پناهه وٺڻ واري جي حمايت ۽ حفاظت لاءِ تلوار جي استعمال کان به نه گهٻرائيندو هو. جيستائين هو پاڻ قتل نه ٿي ويندو هو، ان وقت تائين ڪوبه ان جي مهمان کي ڪا تڪليف پهچائي نه سگهندو هو. پر قريش قبيلي جي نظر ۾ حضرت محمد ﷺ جن مظلوم نه هئا ۽ اهوئي سبب هو جو پاڻ ﷺ جن کي جڏهن خانه ڪعبه ۾ ٻه ڀيرا قتل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته ان جي حمايت ۾ ڪوبه اڳتي نه وڌيو.
اوهان پڇا ڪندا ته ڇا اهي ماڻهو پنهنجي اکين سان نه ڏسي رهيا هئا ته حضرت محمد ﷺ جن کي قتل ڪيو پيو وڃي؟
مصنف جو جواب آهي ته ڇو نه، پر ان زماني جي عربن جي نظرن ۾ ”مظلوم“ اهڙي شخص کي سمجهيو ويندو هو، جيڪو اجنبي هجي، اڻ ڏٺل، اڻ واقف قبيلي کان ڪنهن ٻي قبيلي ۾ پناهه وٺي، جيڪڏهن ڪو ڌارئي قبيلي جو ماڻهو مڪي ۾ داخل ٿيندو هو ۽ ائين چوندو هو ته مون تي ظلم ٿيو آهي ته اهي مڪي جا ماڻهو ان پرائي شخص جي حمايت ۾ پنهنجي جان جي بازي به لڳائي ڇڏيندا هئا. پر اهي ماڻهو حضرت محمد ﷺ جن کي هڪ اجنبي يا ٻاهريون پناهه وٺندڙ نه سمجهندا هئا.
جن ماڻهن حضرت محمد ﷺ جن تي ٻه دفعا قاتلاڻو حملو ٿيندي ڏٺو ، پر حمايت ۾ ڪوبه قدم نه کنيائون، اهي پنهنجي خيال مطابق ان تي عمل ڪرڻ کي صحيح ۽ قانوني تصور ڪري رهيا هئا. ۽ سندن خيال هيو ته حضرت محمد ﷺ جن ان جي ئي لائق آهن. (نعوذبالله)
ريگستاني عرب اصل ”مظلوم“ هڪ اهڙي شخص کي سمجهندا هئا، جيڪو اجنبي هجي ۽ دشمن جي ظلم جو نشانو بڻيل هجي، پر جيڪڏهن ڪوبه شخص خود پنهنجي ئي قبيلي جي طرفان آزار ۽ ايذائن ۾ ڦاسايو ويندو هو ته ان کي مظلوم نه سمجهندا هئا. ڇو جو قانون جي لحاظ کان انهن ماڻهن جو خيال اهو هيو ته ڪوبه قبيلو پنهنجي ڪنهن به شخص تي ظلم ۽ ستم واجب نٿو ڪري، پر جيڪڏهن ڪو شخص پنهنجي قبيلي جي طرف کان ايذاءَ ۽ آزار جو نشانو بڻبو هو ته اها ان لاءِ اصل سزا سمجهي ويندي هئي، جيڪو ان جي لائق هئو.
ريگستاني رهواسي عربن جي ان نظريي تي اسان کي حيرت ڪرڻ نه گهرجي. ڇو جو اڄ به يورپ جا ماڻهو فرانس جهڙي ترقي يافته، تهذيب ۽ معاشري جا علمبردار ملڪ ۾ اهڙي قسم جا نظريه ۽ عقيدا رکن ٿا. اڄ به جڏهن فرانس جي عدالت جو جج هي حڪم لاڳو ڪندو آهي ته فلاڻي مجرم جو سر ”گيوٽين“ ذريعي ان جي بدن کان جدا ڪيو وڃي ته ڪوبه شخص ان جج کي قاتل نه سمجهندو آهي ۽ ڪوبه ائين نه چوندو آهي ته فلاڻو قاضي جرم جو قصوروار آهي.•
ريگستاني عربن ۾ قبيلن جو قانون ٻين سڀني طاقتن کان مٿاهون هو ۽ جو شخص ڪنهن قبيلي سان واسطو رکندڙ هوندو هو ته اهو پنهنجي قبيلي طرفان سزا نه ماڻيندو هو پر ان کي ان جرم جو قصور وار بڻايو ويندو هو.
صرف چار شخص اهڙا هئا، جيڪي حضرت محمد ﷺ جن کي عزت، احترام ۽ رحم جي نظر سان ڏسندا هئا. چار مسلمان يعني حضرت خديجه ؒ، حضرت علي رضي الله ، حضرت زيد رضي الله ، ۽ حضرت ابوبڪر رضي الله ۽ جيڪڏهن حضرت ابوبڪر رضي الله جي صغيرنياڻيءَ جيڪا مسلمان جي حيثيت سان دنيا ۾ قدم رکڻ واري پهرئين هستي کي به انهن چئن ماڻهن ۾ شامل ڪيو وڃي ته اهي حضرت محمدﷺ جن تي قاتلانه حملي يا حد کان وڌيڪ ٿيندڙ ظلمن کي به روڪي نه پيا سگهن.
پر رسالت جي چئن سالن کان بعد حضرت محمد ﷺ جن جي حامين ۾ اضافو ٿيندو پئي ويو. ڇو جو اهڙا ماڻهو جيڪي حقيقي خدا جي تلاش ۾ رهندا هئا سي اسلام جي دائري ۾ داخل ٿي ويا ۽ اهي ماڻهو تقريباً حبشي ڪاري رنگ وارا غلام هئا جيڪي اجنبي سمجها ويندا هئا يا پنهنجي قبيلي طرفان کين نيڪالي مليل هئي. انهن کان علاوه اهڙا ٻيا ماڻهو به هئا جن کي ”الناس“ جو نالو ڏئي سگهجي ٿو. اڄ يورپي ماڻهن جي لاءِ ”الناس“ جو مطلب آهي ”عام ماڻهو يا عوام“ پر عربي زبان ۾ ان لفظ جو اصلي مفهوم آهي ”اهڙا ماڻهو جن وٽ بچاءُ جو ڪو رستو نه هجي“ ۽ اهڙن ماڻهن جو تعداد هر دور ۾ انهن ماڻهن کان زياده رهيو آهي جن وٽ وسائل هوندا آهن.•
اسلام کان اڳ اهي ماڻهو سوچي به نه پيا سگهن ته هڪ ڏينهن اهڙو ايندو جو هي به ٻين جي برابري ڪري سگهندا ۽ معاشرتي زندگي جا حقدار بڻجي ويندا. پر حضرت محمد ﷺ جن پيغمبر ٿيڻ بعد اعلان ڪيو ته سڀئي انسان هڪ واحد امت آهن ۽ انهن جو پاڻ ۾ ڪوبه فرق نه آهي ان کان علاوه پاڻ فرمايائون ته الله تعاليٰ سڀني کي هڪ ئي مادي ”مٽيءَ“ مان پيدا ڪيو آهي ۽ اها حقيقت قرآن مجيد ۾ سورة الرحمان جي آيت چوڏهن ۾ بيان ڪيل آهي. ”خلق الانسان من صلصال کالفخار“
حضرت محمد ﷺ جن جي زبان مبارڪ مان غلامن ۽ ڪاري رنگ وارن کي پهريون دفعو اها خبر پئي ته اسان کي جنهن چيز مان بڻايو ويو آهي انهيءَ چيز مان اهي اعليٰ طبقي جا دولتمند انسان به تخليق ٿيا آهن، باقي رنگ نسل، شڪل صورت ۾ ان جي ڪري فرق بڻايو ويو ته هڪ ٻئي جي سڃاڻپ ٿئي.
پهريون غلام حضرت زيد رضي الله جنهن کي پاڻ سڳورنﷺ آزاد ڪري ڇڏيو هو، اسلام قبول ڪيائين. ان کان پوءِ هڪ ٻيو ڪاري رنگ جو غلام به اسلام ۾ داخل ٿيو، جنهن جو نالو ”حضرت بلال رضي الله “ هو.
جزيره عرب ۾ ٽن شين کي ڪنهن انسان جي بدقسمتيءَ جي نشاني سمجهيو ويندو هو. هڪ اجنبي يا بيگانگي ٻيو غلامي ٽيون ڪارو رنگ. اتفاق سان ويچاري بلال رضي الله ۾ اهي ٽئي شيون موجود هيون.
حضرت بلال رضي الله مڪي جي هڪ دولتمند شخص جو غلام هو. ان دولتمند جو تعلق ”اُميه بن خلف سمعي“ نالي خاندان سان هو. جڏهن حضرت بلال رضي الله جي مالڪ کي اها خبر پئي ته سندس غلام بلال رضي الله مسلمان ٿي چڪو آهي ته کيس مڪي کان ٻاهر وٺي ويو ۽ ڪپڙا لهرائي سج جي تيز اُس ۾ تتل واريءَ تي ليٽائي سندس هٿ پير ٻڌي ڇڏيا ۽ حضرت بلال رضي الله کي چيو ويو ته اسلام ڇڏ يا هن جسم کي ساڙيندڙ واريءَ تي پيو رهه ته تنهنجي جان هلي وڃي.
حضرت بلال رضي الله کي اها خبر هئي ته منهنجو مالڪ جيڪو چوي ٿو ان تي عمل ڪندو ۽ نه ئي هٿ پير کوليندو، پاڻ موت قبول ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويو، پر اسلام ڇڏڻ کان انڪار ڪري ڇڏيائين.
پر اُن وقت ”عبدالله بن عثمان“ جيڪو حضرت ابوبڪر رضي الله جي نالي سان مشهور هو، حضرت بلال رضي الله جي آزاديءَ خاطر ان جي مالڪ وٽ ويو ۽ حضرت بلال رضي الله کي خريد ڪرڻ جي تجويز پيش ڪيائين. حضرت بلال رضي الله جي مالڪ جڏهن اهو ڏٺو ته حضرت ابوبڪر رضي الله هن جي غلام کي تمام مناسب قيمت ۾ خريد ڪري رهيو آهي ته وڪڻڻ لاءِ رضامند ٿي ويو ۽ حضرت ابوبڪر رضي الله ، حضرت بلال رضي الله کي خريد ڪري آزاد ڪري ڇڏيو.
بعد ۾ پاڻ سڳورنﷺ جن حضرت بلال رضي الله کي ”مؤذن“ بانگو مقرر ڪري ڇڏيو. اسلام ۾ مؤذن ان کي چيو ويندو آهي، جيڪو وڏي آواز ۾ ماڻهن کي عبادت (نماز) لاءِ دعوت ڏي.
جڏهن معاشري ۾ بي پهچ ماڻهن ڏٺو ته هڪ ڪاري رنگ جو شخص اسلام جي دعوت ڏئي رهيو آهي ته انهن ڪمزورن ۾ به جرائت پيدا ٿي وئي جنهن جي نتيجي ۾ ٻه عورتون اسلام ۾ داخل ٿي ويون، جيڪي عمر جون ٻانهيون هيون، انهن مان هڪ جو نالو ”لبينه“ ۽ ٻي عورت جو نالو ”زنيره“ هو.
عمر بلال جي مالڪ وانگر ”سنگدل“ ظالم انسان نه هو، جو ٻانهين عورتن کي تتل واريءَ تي ليٽائي پر انهن عورتن کي ڪوڙن جي سزا جو مستحق سمجهيو ۽ چيائين ته مان ايتري وقت تائين توهان کي ڦٽڪا هڻندو رهندس جيستائين يا ته حضرت محمد ﷺ جن جي دين کي ڇڏڻ لاءِ تيار ٿي وڃو يا موت توهان تي اچي وڃي. ٻنهي عورتن جو جسم خون سان رتو رت ٿي چڪو، پر انهن حضرت محمد ﷺ جن جي دين کي ڇڏڻ قبول نه ڪيو. هنن عورتن کي آزاد ڪرائڻ خاطر وري به حضرت ابوبڪر رضي الله پهچي ويو ۽ عمر کي انهن عورتن کي خريد ڪرڻ لاءِ چيائين. عمر بن خطاب اهي ٻئي عورتون حضرت ابوبڪر رضي الله کي وڪڻي ڏنيون ۽ حضرت ابوبڪر رضي الله کين خريد ڪري پوءِ آزاد ڪري ڇڏيو. اهڙيءَ طرح مسلمانن جو تعداد ست ٿي ويو، جن ۾ ٽي عورتون شامل هيون.
چوٿين عورت جنهن اسلام قبول ڪيو سان ريگستان جي رهاڪو هئي، سندس نالو ”غزيه“ هو، غزيه ٻانهي نه هئي اها مڪي ۾ اچي مسلمان ٿي ۽ پوءِ کلي عام اسلام جي دعوت ماڻهن کي ڏيندي رهي. ريگستان ۾ رهندڙ عورتون اتان جي رهندڙ ماڻهن وانگر بهادر ۽ بي خوف هونديون هيون. ان ڪري اها عورت ”غزيه“ به قريش وارن جي ڌمڪين يا ڊيڄارڻ کان بلڪل خوفزده نه ٿيندي هئي.
جڏهن قريش قبيلي جي ماڻهن اهو ڏٺو ته ”حضرت غزيه “ ڪنهن به صورت ۾ اسلام جي تبليغ کان نٿي مُڙي، تڏهن قريش وارن کيس اغوا ڪري مڪي کان ٻاهر هڪ قافلي وارن سان هڪ اُٺ تي ويهاري کيس رسن سان ٻڌي قافلي وارن جي حوالي ڪري ڇڏيو ۽ قافلي وارن کي سختي سان چيائون ته هن عورت کي کاڌو پيتو بلڪل نه ڏجو ۽ هيءَ ڀل بک ۽ اڃ جي شدت ۾ مري وڃي ۽ جڏهن هي عورت مري وڃي ۽ اوهان کي يقين ٿي وڃي ته پڪ سان مري چڪي آهي تڏهن هن جو لاش اٺ تان لاهي ريگستان ۾ ڦٽو ڪري ڇڏجو، جيئن ريگستاني جانور کيس کائي ڇڏن، اهڙي نموني هن جو نالو نشان نه رهي.
هڪ روايت موجب حضرت غزيه چوي ٿي ته ٽن ڏينهن جي بک ۽ اُڃ مون کي ساڻو ڪري ڇڏيو پر چوٿين ڏينهن منهنجي چپن تي ٿڌي پاڻيءَ جي آلاڻ محسوس ٿي ۽ مان بي اختيار ٿي پيئندي رهيم ۽ ايترو پاڻي پيتم جو منهنجي اُڃ پوري ٿي وئي. اڳلي ڏينهن قافلي وارن جيڪي سمجهي چڪا هئا ته بک ۽ اُڃ سبب مري وئي هوندي، جڏهن مون کي ٺيڪ ٺاڪ حالت ۾ ڏٺو ته کين ڏاڍي حيرت ٿي ۽ مون انهن کي ساري حقيقت ٻڌائي ته اهي سڀئي شرمنده ٿيا ۽ منهنجون رسيون کولي ڇڏيائون ۽ مون سا ن ڏاڍي عزت ۽ احترام سان پيش آيا.
هڪ ٻي روايت ۾ آهي ته واقعي کان پوءِ سڀ قافلي وارا مسلمان ٿي ويا.
هتي هن نقطي جو ذڪر ضروري آهي ته جڏهن قريش وارن حضرت غزيه کي اغوا ڪرڻ جو منصوبو بڻايو ته ان وقت حضرت ابوبڪر رضي الله کي ان ڳالهه جو پتو نه پيو نه ته کين يقيني طور انهن کي منع ڪري ها.
حضرت ابوبڪر رضي الله پنهنجي ساري ملڪيت ۽ جائداد اهڙي طرح اسلام تان قربان ڪئي جو سندن هٿ تنگ ٿي پيو ۽ مفلسي جي حالت تي پهتو. تنهن هوندي به کين ان ڳالهه جو ذري جيترو به ارمان نه هين. جڏهن به ڪا ٻانهي عورت يا مرد مسلمان ٿيندو هو ۽ مالڪ جي ظلم جو نشانو بڻبو هو ته حضرت ابوبڪر رضي الله ان غلام کي مالڪ کان خريد ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندو هو پوءِ ڀلي کيس ڪيتري به وڏي رقم ادا ڪرڻي پوي. خريد ڪري کيس آزاد ڪري ڇڏيندو هو.