مڪي ۾ جنگ بدر جي واپسي
اڳ ۾ بيان ٿي چڪو آهي ته پيغمبر اسلام ﷺ جن مديني جي رهڻ وارن لاءِ هڪ بنيادي آئين مقرر ڪيو هو جنهن ۾ هڪ ”شق“ هي به هئي ته مديني جا يهودي مسلمانن خلاف مڪي وارن سان ڪابه ڳالهه ٻولهه نه ڪندا. پر مديني جي يهودين هن آئين جي ڀڃڪڙي ڪئي ۽ انهن جا ڪجهه شاعر مديني کان نڪري مڪي پهچي ويا. جيئن مڪي وارن کي حضرت محمد ﷺ جن جي خلاف ڀڙڪائن ۽ ٻيهر مسلمانن خلاف لڙائي جي لاءِ تيار ڪن. يهودين جي شاعرن ۾ هڪ شاعر جيڪو مڪي پهتو ٻين شاعرن جي مقابلي ۾ زياده مشهور هيو، ان جو نالو ڪعب بن اشرف هو.
مديني جا يهودي شاعر اهڙي وقت تي مڪي پهتا جو اتي مسلمانن جي خلاف ڪاوڙ هئي ۽ اهي سڀ بدلي جي باهه ۾ پڃري رهيا هئا. قريش جي سردارن مڪي ۾ هي نعرو رائج ڪري رکيو هو. ”مرڻ وارن لاءِ روئو نه انهن جو بدلو وٺو.“ مرڻ وارن مان مراد جنگ بدر ۾ جيڪي قتل ٿي ۽ انهن اهو نعرو هنيو ته جيڪڏهن مڪي جو ڪو ماڻهو جنگ بدر ۾ مرڻ وارن لاءِ اکين مان ڳوڙها وهائيندو، اهو مرد هجي يا عورت ان کي شهر ۽ قبيلي مان ڪڍيو ويندو يعني شهر ۽ قبيلي کان نيڪالي ڄڻ سزاءِ موت هئي. انڪري جن مائرن جا ٻچا جنگ بدر ۾ مارجي ويا اهي ٻچن جي موت تي روئڻ جي همت نه ڪنديون هيون.
هڪ رات اهڙي ئي هڪ ماءُ ڪنهن جي روئڻ جو آواز ٻڌو ۽ اهو آواز ڪنهن عورت جو هيو، جيڪا روئڻ ۽ سڏڪن ۾ مصروف هئي. روئڻ جو آواز ٻڌي هن کي ڏاڍي حيرت ٿي ڇو ته مڪي ۾ روئڻ تي پابندي هئي. ان عورت پڇا ڪئي، ”امان! ڇا روئڻ تان پابندي هٽائي وئي، جو تون روئي رهي آهين؟“
پوڙهي عورت ڊڄي ڪري چيو، ”تون ڇو پڇا ڪري رهي آهين؟“ گهر ۾ داخل ٿيڻ واري عورت جواب ڏنو، ”منهنجي دل به غم ۾ ڦاٽي رهي اهي ۽ مان پنهنجي پٽ لاءِ روئڻ چاهيان ٿي جيڪو جنگ بدر ۾ مارجي ويو آهي پر ڳوڙها ڳاڙيندي ڊڄان پئي جيڪڏهن ائين ڪنديس ته قبيلي وارا مون کي جلاوطن ڪري ڇڏيندا، پر تنهنجي روئڻ جو آواز ٻڌي تو وٽ اچي پهتس ته توکان پڇا ڪريان ته ڇا روئڻ تان پابندي ختم ٿي چڪي آهي جو تون روئي رهي آهين ۽ جيڪڏهن ائين آهي ته اڄ ٻئي گڏجي پنهنجي ٻچن جي جدائي ۾ ڳوڙها ڳاڙيون.“
ڪراڙيءَ عورت کي اها چوڻ جي همٿ نه ٿئي ته هوءَ پنهنجي پٽ جي موت تي روئي رهي آهي پر ان چيو ته مان پنهنجي ٻچي لاءِ نه روئي رهي آهيان ڇو ته ان جو موت منهنجي لاءِ اهميت وارو نه آهي. پر منهنجو هڪ اُٺ هيو جيڪو گم ٿي ويو آهي، منهنجي ان اُٺ سان بيحد محبت هئي ۽ مان ان جي گم ٿيڻ تي روئي رهي آهيان، هي جيڪي ڳوڙها ڏسين ٿي اهي اٺ جي گم ٿيڻ لاءِ وهي رهيا آهن، اولاد جي لاءِ نه.
اهو واقعو ٻڌائي ٿو ته مڪي جا عام شهري قريش جي خوف کان ايترا ته ڊنل هئا جو هڪ بيوس ماءُ اُٺ جو بهانو ڪري پنهنجي ٻچي جي موت تي ڳوڙها ڳاڙي رهي هئي. ابوجهل جي مرڻ کان بعد جيڪو جنگ بدر ۾ ماريوويو، مڪي ۾ ٽن ماڻهن تي ٻڌل هڪ تنظيم قائم ٿي، جنهن ۾ قريش جا معزز ماڻهو شامل هئا. انهن مان هڪ ابي لهب ٻيو ابوسفيان ٽيون صفوان بن اميه هيو، انهن ٽنهي اهو عهد ڪيو ته ان وقت تائين چين سان نه ويهنداسين، جيستائين پيغمبر اسلام ﷺ جن کي رستي تان نه هٽايون ۽ اسلام جو قلعو نه ڊاهيو وڃي.
ابي لهب جنگ بدر ۾ شريڪ نه ٿيو هو جيتوڻيڪ عربن جي قبيلن جي دستور مطابق ان جو جنگ ۾ شريڪ ٿيڻ اهم ضروري هو. پر جڏهن بدر جي لڙائي شروع ٿي ته هي بستري تي بيمار پيو هو، ان ڪري ”عاص بن هاشم“ نالي شخص کي پنهنجي بدلي جنگ جي ميدان تي روانو ڪيو هو ۽ ان کي چار هزار درهم مزدوري ادا ڪئي ته جيئن هو ابي لهب جي ڪمي جنگ ۾ پوري ڪري.
جڏهن مڪي جي مشرڪن کي جنگ بدر ۾ شڪست ملي ۽ انهن قيدين کي ڇڏائڻ لاءِ فديو به ادا ڪرڻو پيو ته ابي لهب ان خواريءَ جو بدلو وٺڻ لاءِ هڪ دفعو ٻيهر پيغمبر اسلام ﷺ جن کي قتل ڪرڻ جو منصوبو ٺاهيو ۽ ان منصوبي کي پوري ڪرڻ لاءِ خفيه طور هڪ شخص کي ضروري هدايتون ڏئي مديني روانو ڪيو.
مديني ۾ حضرت محمد ﷺ جن تي قاتلاڻو حملو ڪرڻ ڪو مشڪل ڪم نه هيو. ڇو ته پيغمبر اسلام ﷺ جن وٽ ڪو به محافظ ٽولو نه هيو پاڻ سڳوراﷺ پنهنجي گهر جو دروازو هميشه کليل لکندا هئا،جنهن جو ڪو ڪم هوندو هو گهر ۾ داخل ٿي ويندو هو ۽ جڏهن به ڪو گهر ۾ قدم رکندو هو ته پاڻ ﷺ هميشه گهر جي ڪم ڪارين ۾ مصروف رهند اهئا.
حضرت محمد ﷺ جن وٽ هڪ خادم ضرور هيو، پر اهو حفاظت جي لاءِ نه پر ان کي ٻين ڪمن جي ذميواري هئي. هڪ اهو ته جڏهن پاڻ سڳورنﷺ جن سان ڪي ٻاهريان ماڻهو ملاقات ڪرڻ لاءِ مديني ايندا هئا ته هو انهن جي خدمت چاڪري ڪندو هو ۽ رسول الله ﷺ جن سان ملاقات جو بندوبست ڪندو هو جو ڪڏهن ايئن به ٿيندو هو جو مديني جي ڀرپاسي کان مختلف عوامي وفد پنهنجي عوام جي نمائندگي ڪرڻ جي غرض سان مديني ايندا هئا ۽ مختلف معاملن تي پيغمبر اسلام ﷺ جن سان گفتگو ڪندا هئا. ان خادم جو ٻيو ڪم هي هيو ته جڏهن حضرت محمد ﷺ جن مسجد ڏانهن ويندا هئا ته پاڻ ﷺ جن جي نعلين مبارڪ (جُتي) جي حفاظت ڪندو هو، پر ان خوف کان نه، ته پيغمبر اسلام ﷺ جن جي نعلين چوري ٿي ويندي جو مسلمانن ۾ چوري جو نانءُ نشان به موجود نه هو؛ پر ان جو سبب اهو هيو ته جڏهن نماز ختم ٿيندي هئي ته مسلمان پنهنجي جتي پائڻ لاءِ جڏهن مسجد کان ٻاهر ايندا هئا ته انهن ۾ ڪجهه سادا ماڻهو جتين کي هيڏي هوڏي ڪري ڇڏيندا هئا. ان طرح پاڻ سڳوراﷺ پنهنجي نعلين ڳولڻ ۾ وقت لڳائيندا هئا ۽ سندن وقت ضايع ٿيندو هو. پر جڏهن اهو خادم نعلين جي نگراني ڪندو هو ۽ پاڻ سڳوراﷺ مسجد کان ٻاهر نڪرندا هئا ته بغير ڪنهن مشڪل جي نعلين پائي گهر ڏانهن روانا ٿيندا هئا.
مديني ۾ پيغمبر اسلام ﷺ جن تمام سادي نموني زندگي گذاريندا هئا. پاڻ سڳورنﷺ جي زندگيءَ جو انداز عام مسلمانن کان مختلف نه هيو. ان ڪري جيڪڏهن ڪوبه حملو ڪري ته ڏينهن يا رات جي ڪنهن به حصي ۾ پنهنجو منصوبو عمل ۾ آڻي سگهي پيو.
ابي لهب حضرت محمد ﷺ جن تي قاتلاڻي حملي ڪرڻ لاءِ ”عمير بن وهب“ کي چونڊيو، جنهن جو پٽ جنگ بدر ۾ قيدي ٿي چڪو هو. عمير بن وهب اهو مشهور ڪري ڇڏيو هو ته مان مديني ان لاءِ وڃي رهيو آهيان ته فديو ادا ڪري پنهنجي پٽ کي ڇڏائي اچان. جڏهن ته ابي لهب، ابوسفيان ۽ صفوان بن اميه ڄاڻن پيا ته هو ان لاءِ مديني وڃي رهيو آهي ته پيغمبر اسلام ﷺ جن کي رستي تان هٽائي ڇڏي. ان کان سواءِ ابي لهب بذات خود ان شخص کي سفر جو ڪرايو ڀاڙو ۽ واپسي تائين ان جي گهر ڀاتين لاءِ خرچ پکو ڏيڻ جو واعدو ڪيو.
عمير مديني پهچڻ کان پوءِ پيغمبر اسلام ﷺ جن جي گهر جو پتو معلوم ڪيو ۽ کيس ٻڌايو ويو ته رسول الله ﷺ جن هن وقت پنهنجي گهر ۾ موجود آهن. عمير حضرت محمد ﷺ جن جي گهر ۾ داخل ٿي ويو ۽ ڏٺائين ته پاڻ ﷺ جن پنهنجي ”ردا“ چادر ڌوئي رهيا آهن. عمير کي گهر ۾ داخل ٿيندي ڏسي پاڻ سڳورنﷺ جن فرمايو ته، ”ڇا مون ۾ ڪوئي ڪم آهي؟“ عمير چيو ”اي محمد! ڏسي رهيو آهيان ته توهان پنهنجي چادر ڌوئي رهيا آهيو ۽ اهو ڪم اهڙي شخص کي ڪندي ڏسي رهيو آهيان، جيڪو پيغمبريءَ جي دعويٰ ڪري رهيو آهي. وڏي تعجب جي ڳالهه آهي!“
رسول الله ﷺ جن مسڪرائيندي پڇيو، ”ان ۾ تعجب جي ڪهڙي ڳالهه آهي؟“ عمير چيو ”جيڪو شخص پنهنجو پاڻ کي پيغمبر سڏرائي ان کي ڪپڙا خود ڌوئڻ نه گهرجن، اهو ڪم ته ان جي غلامن ۽ نوڪرياڻين جي ڪرڻ جو آهي.“
حضرت محمد ﷺ جن فرمايو ته، ”مون وٽ غلامن ۽ نوڪرياڻين جي فوج نه آهي، مان پنهنجو سمورو ڪم پنهنجي هٿن سان ڪندو آهيان ۽ توکي به يقين ڏياريان ٿو ته جيڪڏهن ڪوبه پيغمبر پنهنجا ڪپڙا پاڻ ڌوئي ته ان جي پيغمبريءَ ۾ ڪائي ڪمي نه ٿي اچي.“ بعد ۾ پاڻ سڳورنﷺ وري عمير کي فرمايو ته، ”شايد تنهنجو مون ۾ ڪو ڪم آهي.“ عمير چيو ته مان پڇڻ لاءِ آيو آهيان ته، ”مون کي پنهنجي پٽ جي رهائي لاءِ ڪيترو فديو ادا ڪرڻو پوندو.“
روايت ۾ آيل آهي ته جڏهن رسول الله ﷺ جن عمير جا اهي لفظ ٻڌا ته کيس فرمايائون ”اي مرد تون ڪوڙ ڳالهائين ٿو، تون ان لاءِ نه آيو آهين ته فديو ادا ڪري پنهنجي قيدي کي ڇڏيائي وڃان، پر تون مون کي قتل ڪرڻ لاءِ آيو آهين.“ عمير اهي لفظ ٻڌا ته سندس پيرن هيٺان زمين نڪري وئي ۽ ان پنهنجي ڪپڙن ۾ لڪل خنجر زمين تي ڦٽو ڪيو ۽ چيائين ”قسم رب جو! مون ۽ انهن ٽنهي شخصن کان سواءِ جن اوهان کي قتل ڪرڻ جو منصوبو بڻايو ڪو ٻيو انسان ان سازش کان واقف نه هيو ته مان اوهان کي قتل ڪرڻ آيو آهيان. مون کي يقين آهي ته انهن ٽنهي اهو راز ڪنهن کي به نه ٻڌايو هوندو. ان ڪري اوهان جو ان راز کان واقف هئا ته يقيناً اوهان الله جا سچا رسول آهيو ۽ مان هن ئي گهڙيءَ اوهان تي ايمان آڻيان ٿو ۽ دين اسلام کي قبول ڪندي هميشه لاءِ ڪفر ۽ شرڪ کان توبهه ڪريان ٿو.“
روايت ۾ آهي ته حضرت عمير رضي الله اسلام قبول ڪرڻ کانپوءِ اعلان ڪيو ته مان هن وقت تائين اسلام کي مِٽائڻ جي ڪوشش ۾ مصروف هيم پر اڄ کان بعد منهنجي اها ڪوشش هوندي ته اسلام جي ترقيءَ لاءِ سڀ کان اڳ ۾ هجان.
هن واقعي کان پوءِ عمير رضي الله مڪي روانو ٿي ويو ۽ جڏهن هو شهر ۾ داخل ٿيو ته ان کي خبر پئي ته ابولهب مري ويو آهي. هتي ابي لهب جي موت جو به ڪجهه تفصيل پيش ڪجي ٿو:
مڪي ۾ هڪ گول ميدان هيو، جنهن کي ”مربد“ سڏيندا هئا. ٻاهر کان ايندڙ قافلا ان ميدان ۾ ترسندا هئا ۽ قافلي جا مسافر پنهنجي واقف ڪارن سان ان ميدان ۾ ملاقات ڪندا هئا. ان کان علاوه ٻيا مسافر به ان ميدان ۾ پنهنجي سفر جو مشاهدو ٻين کي ٻڌائيندا هئا.
هڪ ڏينهن جڏهن ابي لهب ان ميدان مان لنگهي رهيو هو ته ان ڏٺو ته هڪ بدوي عرب ڪا ڳالهه چئي رهيو آهي ۽ ماڻهو ان جي چوگرد بيٺا دلچسپي سان ان جون ڳالهيون ٻڌي رهيا آهن. ابولهب به اڳتي وڌي ان جون ڳالهيون ٻڌڻ لڳو ۽ اهو معلوم ٿيس ته اهو شخص جنگ بدر جي باري ۾ گفتگو ڪري رهيو آهي ۽ مسلمانن جي بقول چئي رهيو آهي ته جنگ بدر ۾ پنج هزار فرشتا مسلمانن جي مدد لاءِ آسمان تان لهي آيا هئا ۽ اهڙي ريت قريش مڪي جي شڪست ٿي پوءِ ان شخص ماڻهن کي وڌيڪ متاثر ڪرڻ لاءِ چيو ته مان خود انهن فرشتن کي پنهنجي اکين سان ڏٺو جيڪي آسمان کان لهي رهيا هئا انهن سڀني کي هڪ ئي رنگ جو لباس پهريل هو ۽ سندن وار رنگ برنگي هئا.
ٻڌندڙ وڏيءَ حيرت ۽ تعجب ۾ ان جون ڳالهيون ٻڌي رهيا هئا. جو ائين معلوم ٿي رهيو هو ته سڀني ماڻهن تي هن جي ڳالهين جو اثر ٿي رهيو آهي. ابي لهب جڏهن ماڻهن جو اهو حال ڏٺو ته سڀ ان شخص جي ڳالهين جو گهرو اثر وٺي رهيا آهن ته هو غصي ۾ ڀرجي ويو ۽ ان شخص کي گهٽ وڌ ڳالهائيندي چيائين ته، ”تون ڪوڙ ٿو ڳالهائين، بدر جي لڙائيءَ ۾ آسمان کان فرشتا نه لٿا هئا جو مسلمانن جي مدد ڪن. فرشتن جي ڳالهه ڪندڙ وڏي ٿڌي مزاج سان ابي لهب جي طرف اشارو ڪندي جواب ڏنو، ”اي لوڪو! جيئن ته مان پنهنجي اکين سان هن شخص کي پنهنجي سامهون بيٺل ڏسي رهيو آهيان، اهڙي طرح مان انهن فرشتن کي پنهنجي اکين سان آسمان تان لهندي ڏٺو هو، جن هڪ ئي رنگ جو لباس پهريو هو ۽ انهن جي مٿي جا رنگا رنگي وار کنڊرندي ڏٺا. پر ابي لهب هڪ دفعو وري ان جي ڳالهه ڪٽيندي غضبناڪ آواز ۾ چيو ، ”تون ڪوڙ ڳالهائين ٿو ۽ ماڻهن کي من گهڙت ڪهاڻيون ٻڌائي انهن جي دلين ۾ مسلمانن جو خوف وجهي رهيو آهين.“
ٻڌندڙ ماڻهن مان ڪجهه ماڻهن ان شخص جي حمايت ڪئي ۽ چوڻ لڳا ته هي شخص سچ ڳالهائي رهيو آهي ڇو جو جنگ بدر ۾ جيڪڏهن فرشتا مسلمانن جي مدد لاءِ نه لٿا ته قريش جي طاقتور فوج صرف ٽي سو تيرهن ڪمزور ماڻهن جي هٿان مصيبت ڪيئن کنئي؟ ٻيو ماڻهو ابي لهب جي حمايت ڪرڻ لڳو ۽ اهڙي طرح ٻنهي طرفن کان ڏي وٺ شروع ٿي ۽ وڌندي وڌندي هڪ جهڳڙي جي صورت اختيار ٿي وئي ۽ اتي جو اُتي هڪ ٻئي تي حملا شروع ٿي ويا. ان جهڳڙي ۾ ابي لهب سخت زخمي ٿي پيو، ماڻهن ان کي کڻي گهر پهچايو ۽ بستري حوالي ڪري ڇڏيائونس. پر ٻيهر هو بستري تان اٿي نه سگهيو ۽ ستن ڏينهن جي اندر هي موت جي حوالي ٿي ويو.
هڪ عرب ليکڪ ”عيسيٰ“ لکي ٿو ته جڏهن ابي لهب زخمي حالت ۾ بستري حوالي هو ته ان کان پوءِ هو طاعون ۾ مبتلا ٿي ويو ۽ ان ئي حالت ۾ مري ويو. اهوئي سبب هو جو هن جي رشتيدارن طاعون بيماريءَ جي خوف کان هن جو جنازو شهر کان ٻاهر کڻي دفن ڪيو، پر اهو ڏينهن ۽ اڄ جو ڏينهن جيڪو به مسلمان ابي لهب جي قبر جي ڀرسان گذرندو آهي ته کيس پٿر ضرور هڻندو آهي ڇو ته هو ڄاڻي ٿو ته ابي لهب اسلام ۽ پيغمبر اسلام ﷺ جن جو سڀ کان وڏو دشمن آهي.
ابي لهب کان بعد ابوسفيان اسلام جي مخالفن جي اڳواڻي سنڀالي ورتي ۽ سندس گهرواريءَ جنهن جو نالو ”هند“ هو، پنهنجي مڙس کان به زياده اسلام دشمني جو مظاهرو ڪندي هئي.
وضاحت: اڪثر ليکڪن ابوسفيان جي گهرواري جو نالو ”هنده“ تحرير ڪيو آهي. دراصل جيڪو ”هن“ سان لاڳاپيل آهي، لفظ ”هند“ دراصل ”هن“ جي مقابل لفظ آهي ۽ ”هن“ جو مطلب آهي هڪ بنا اهميت ۽ بي وقت چيز. ڇو جو دور جهالت جا عرب باشندا ڌيءَ جي لاءِ ڪنهن به اهميت جا قائل نه هئا، ان ڪري ڪي ماڻهو پنهنجي ڌيئرن جو نالو ”هند“ رکندا هئا يعني بي قدر قيمت جو وجود!
جنگ بدر کان ڏهه هفتن بعد مڪي جي سردارن مسلمانن کان بدلي وٺڻ لاءِ هڪ فوج مديني موڪلي، جنهن جي قيادت ابوسفيان ڪري رهيو هو. ابوسفيان پيغمبر اسلام ﷺ جن جو ٿڃ شريڪ ڀاءُ سمجهيو ويندو هو، ڇو جو پاڻ سڳورنﷺ ۽ ابوسفيان هڪ ئي دائي جي ٿڃ پيتي هئي. جيئن ته ابوسفيان جو اصلي پيشو تجارت هو ۽ شعر به چوندو هو، قبول اسلام کان پهريان هن جا شعر هجو ”گلا شڪوه“ جا تمام گهڻا مشهور هئا.
ابوسفيان چار سؤ سپاهين سان ماه حرام ۾ يعني جنهن مهيني ۾ جنگ ڪرڻ نه گهرجي، مڪي کان مديني ڏانهن روانو ٿيو، ۽ مديني جي ويجهو ”ڪوه نيب“ جي علائقي ۾ پنهنجي ماڻهن کي ترسڻ جو حڪم ڏنو ۽ پاڻ ڪجهه سپاهي ساڻ ڪري مديني ۾ داخل ٿي ويو.
مڪي جي قبيلن قريش ۽ مديني جي يهودين خفيه طورتي هي معاهدو ڪري ڇڏيو هو ته مڪي جا مشرڪ جڏهن به مسلمانن جي خلاف ڪابه ڪارروائي ڪرڻ چاهين ته مديني جا يهودي انهن جي مدد ڪندا. ابوسفيان کي اهو اطمينان هيو ته يهودي هن سان ٻڌل آهن، ان ڪري مديني ۾ داخل ٿيڻ سان ئي هو سڌو يهودين جي هڪ چڱي مڙس ”سلام بن ميثام“ جي گهر پهچي ويو.
سلام بن ميثام ابوسفيان جي اعزاز ۾ تمام وڏو اهتمام ڪيو ۽ عمدا کاڌا ۽ بهترين شربت ميزبانيءَ ۾ پيش ڪيا، خدمت چاڪريءَ کان پوءِ ابوسفيان ميزبان کي مخاطب ٿي چيو ته، ”اسان توهان جي ڀروسي تي مديني آيا آهيون جيئن توهان جي مدد سان اڄ رات ئي مسلمانن جو قصو ختم ڪري ڇڏيون. سلام بن ميثام جواب ۾ چيو ”اسان پنهنجي واعدي تي قائم آهيون ۽ ان واعدي جي مطابق اسان مسلمانن جي خلاف لڙائيءَ ۾ ضرور توهان جو ساٿ ڏينداسين پر اسان سوچي به نه پيا سگهون ته توهان ايتري جلدبازي کان ڪم وٺندؤ ۽ اوچتو مديني هليا ايندؤ. اسان في الحال لڙائي جي تياري نه ڪئي آهي ان ڪري نه اڄ رات جنگ ۾ توهان سان ساٿ ڏينداسين نه ايندڙ رات ۽ نه وري ايندڙ راتين ۾ پر ڪجهه عرصي گذرڻ کان پوءِ جيستائين اسان پاڻ کي جنگ لاءِ تيار ڪريون.“
ابوسفيان جيڪو ان نيت سان آيو هو ته اڄ ئي رات مسلمانن تي حملو ڪنداسون پنهنجو منصوبو پاڻيءَ ۾ ٻڏندو ڏسي اٿيو ۽ مديني کان نڪرڻ وقت يهودين جي محلي ۾ رهندڙ مسلمانن جي گهرن کي باهه لڳائي، ٻن مسلمانن کي قتل ڪري ۽ لُٽ ڦر ڪري ڀڄي نڪتو. سامان ۾ جَوَن جون ٻوريون به شامل هيون، اهو محلو مديني جي اتر ۾ محله ”عريق يا عريض“ جي نالي سان سڏيو ويندو هو.
مسلمانن کي جيئن ئي خبر پئي ته ابوسفيان مديني ۾ داخل ٿي چڪو آهي ۽ ان مسلمانن جي محلي عريق ۾ گهرن کي باهه ڏني آهي، ٻه ماڻهو قتل به ڪيا آهن ۽ سامان ڦري ڀڳو آهي ته انهن جي پٺيان روانا ٿي ويا.
ابوسفيان ۽ ان جي سپاهين مسلمانن کان ڀڄي جان بچائڻ جي خيال سان پنهنجن گهوڙن ۽ اٺن تان جَوَن جون ٻوريون اتي ئي کڻي اڇلايون، جيڪي بعد ۾ مسلمانن کي هٿ آيون، ان ڪري ان واقعي کي ”غزوه سويق“ يعني ”جَوَن جي چوري“ جي نالي سان مشهور ڪيو ويو.
پيغمبر اسلام ﷺ جن جي هجرت کان ڪيترا سال پهريون جي ڳالهه اهي ته مڪي جي هڪ وڏي شخصيت هڪ وڏو جشن ڪرائڻ جي غرض سان خيبر جي يهودين کان ڪجهه ٿانوَ ٿپا ۽ ٻيو سامان ڪرائي ٿي گهرايو. اتفاق سان ان مان ڪجهه سامان گم ٿي ويو يعني چوري ٿي ويو، ان گم ٿيل سامان جي عيوض خيبر جي يهودين ڏهه هزار سون جا سڪا وصول ڪيا هئا. خيبر جا يهودي ٻين شهرن ۾ ٿانوَ ۽ زيور ڏيڻ کان پهريان اهو اطمينان ڪندا هئا ته جيڪڏهن انهن جو سامان گم يا ضايع ٿئي ته ان جي قيمت انهن کان وصول ڪري سگهنداسين يا نه. جيڪڏهن انهن کي اهو ڀروسو نه ٿيندو هو ته هو هرگز پنهنجو قيمتي سامان انهن شهر وارن کي ڪرائي تي نه ڏيندا هئا.
بهرحال مسلمانن سرزمين نجد جي ڪناري ”القراده“ نالي چشمي وٽ مڪي جي قافلي کي هٿ ڪيو ۽ جلدي ان تي حملو ڪيائون. ابوسفيان ۽ صفوان بن اميه ڀڄي ويا ۽ قافلي جو سمورو سامان مسلمانن جي هٿ اچي ويو. مسلمانن کي هن حملي سان تقريباً هڪ لک درهم جو مال غنيمت هٿ آيو ۽ هي مڪي جو پهريون قافلو هو جيڪو صحيح طرح مسلمانن جي هٿ چڙهيو ۽ سامان هٿ ڪري ابوسفيان جي حملي جو بدلو وٺي ڇڏيو.
جڏهن اها خبر مڪي پهتي ته خيبر کان مڪي ايندڙ قافلي تي مسلمانن حملو ڪري سمورو سامان هٿ ڪري ورتو آهي ته مڪي جي بت پرستن جي تن من ۾ باهه لڳي وئي ۽ انهن تيزيءَ سان هڪ ٻي لڙائيءَ جي تياري شروع ڪري ڏني.